Przypisy

szkaplerz — wierzchnia część habitu zakonnego przykrywająca przód i tył, krojem zbliżona do ornatu. [przypis edytorski]

szkaradny — budzący wstręt, strasznie brzydki. [przypis edytorski]

szkarady — dziś popr.: szkaradny. [przypis edytorski]

szkarady — dziś: szkaradny. [przypis edytorski]

szkarady (starop.) — szkaradny. [przypis edytorski]

szkarłat — kolor ciemnoczerwony. [przypis edytorski]

szkarłat — kosztowna krwistoczerwona tkanina jedwabna lub wełniana. [przypis edytorski]

szkarłatny — ciemnoczerwony. [przypis edytorski]

szkarłaty — dziś popr. forma N.lm: szkarłatami. [przypis edytorski]

szkarłaty z Tyru — tkaniny pochodzące z fenickiego miasta Tyr, barwione drogą substancją uzyskiwaną ze ślimaków morskich. [przypis edytorski]

szkarlatyna — płonica, ostra choroba zakaźna wieku dziecięcego, której towarzyszy czerwona drobna wysypka na całym ciele. Przed 2 poł. XX w. szkarlatyna była najczęstszą chorobą wieku dziecięcego o bardzo ciężkim przebiegu, jej śmiertelność wynosiła 25%. [przypis edytorski]

szkarlatyna — płonica, ostra choroba zakaźna wieku dziecięcego, której towarzyszy czerwona drobna wysypka na całym ciele. Przed upowszechnieniem penicyliny po II wojnie światowej szkarlatyna była najczęstszą chorobą wieku dziecięcego o bardzo ciężkim przebiegu, jej śmiertelność wynosiła 25%. [przypis edytorski]

szkarlatyna — płonica, ostra choroba zakaźna wieku dziecięcego, której towarzyszy czerwona, drobna wysypka na całym ciele. [przypis edytorski]

szkarpa — dziś popr.: skarpa. [przypis edytorski]

szkarpa — dziś popr.: skarpa. [przypis edytorski]

szkarpa — dziś popr.: skarpa, przypora muru w kształcie wystającego na zewnątrz filaru. [przypis edytorski]

szkarpa — dziś: skarpa. [przypis edytorski]

szkarpa — skarpa, przypora muru w kształcie wystającego na zewnątrz filaru. [przypis edytorski]

szkarp — dziś popr.: skarpa. [przypis edytorski]

Szkice estetyczne — dzieło Witkacego z 1922 roku. [przypis edytorski]

Szkice estetyczne — wydana w 1922 r. rozprawa Witkacego. [przypis edytorski]

Szkice węglem — nowela autorstwa Henryka Sienkiewicza, wydana w 1876 r.; akcja noweli toczy się we wsi Barania Głowa i przedstawia kwestie związane ze skutkami uwłaszczenia chłopów (a właśc. z brakiem zainteresowania ich losem), którzy nadal są analfabetami, nieświadomymi własnych praw. [przypis edytorski]

szkielety — dziś popr. forma N.lm: szkieletami. [przypis edytorski]

szkła teatralne — lornetka. [przypis edytorski]

szkło czeskie — półkryształ, szkiełka podobne do kryształu, z ich wyrobu słyną Czechy. [przypis edytorski]

szkło palące — soczewka. [przypis edytorski]

szkły — dziś popr. forma N.lm: szkłami. [przypis edytorski]

szklane pantofelki — uważa się niekiedy, że zaszła tu pomyłka: mianowicie chodziło nie o pantofelki szklane (fr. pantoufles de verre), ale zielone (fr. pantoufles vert) lub wręcz pantofelki z popielicy (tj. zwierzątka o szarym umaszczeniu: pantoufles de vair), co w języku francuskim, w którym zwykle nie wymawia się końcowych spółgłosek, brzmi podobnie. [przypis edytorski]

szklanne (daw.) — dziś popr.: szklane. [przypis edytorski]

szklanne — dziś popr.: szklane. [przypis edytorski]

szklannemi oczy — dziś popr. forma N. lm: szklanymi oczami. [przypis edytorski]

szklanne… skrzydła — obrazowo w znaczeniu: teleskop.DO WERYFIKACJI [przypis edytorski]

szklannice — dziś: szklanice. [przypis edytorski]

szklanny (daw.) — dziś: szklany. [przypis edytorski]

szklanny (daw. forma) — dziś: szklany. [przypis edytorski]

szklanny — dziś popr. forma: szklany. [przypis edytorski]

szklanny — dziś popr.: szklany; huta szklanna — huta szkła. [przypis edytorski]

szklanny — dziś popr.: szklany. [przypis edytorski]

szklanny — dziś: szklany. [przypis edytorski]

szklannym (daw.) — dziś: szklany. [przypis edytorski]

szklannym światłem — światłem w szybach. [przypis edytorski]

szklanny (reg.) — dziś popr.: szklany. [przypis edytorski]

szklanymi oczy — dziś popr. forma N. lm rzeczownika: oczami. [przypis edytorski]

szklarz (pot.) — szklarka, gatunek ważek o zielonym ciele i błyszczących, szklistych skrzydłach. [przypis edytorski]

szklarz, właść. szklarka — gatunek ważki. [przypis edytorski]

szklenica (daw.) — szklanica. [przypis edytorski]

szklenica (starop.) — także: śklenica a. sklenica. [przypis edytorski]

szklennica — szklanica, szklanka. [przypis edytorski]

szklić (daw.) — kłamać. [przypis edytorski]

szklisto — dziś popr.: szkliście. [przypis edytorski]

szklisto — dziś: szkliście. [przypis edytorski]

szklniący — błyszczący, lśniący. [przypis edytorski]

szklniący (daw.) — lśniący, błyszczący jak szkło. [przypis edytorski]

szklniący — lśniący jak szkło. [przypis edytorski]

szklnić się (tu: forma 3 os. lm cz. przesz. szklniły) — lśnić się jak szkło. [przypis edytorski]

Szkocja — kraj należący do Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. [przypis edytorski]

szkockiego rycerza, Wallasa — William Wallace [wym.: łoles] (ok. 1270–1305), szkocki rycerz, przywódca powstania przeciwko rządom Anglii, bohater narodowy Szkocji. [przypis edytorski]

szkoda każde następne słowo — dziś popr.: szkoda każdego następnego słowa. [przypis edytorski]

szkodny (daw.) — przynoszący szkodę, szkodliwy. [przypis edytorski]

szkodować (daw.) — ponosić szkodę, stratę. [przypis edytorski]

szkodować (daw.) — ponosić szkodę, tracić. [przypis edytorski]

szkodować (gw.) — żałować. [przypis edytorski]

szkodować się — przysparzać sobie uszczerbku, wykosztowywać się. [przypis edytorski]

szkodzić [drobne miasta] (starop.) — szkodzić pomniejszym miastom; niszczyć pomniejsze miasta. [przypis edytorski]

szkodzić kogo (starop.) — atakować kogo, wyrządzać szkodę; dziś: szkodzić komu (nieprzyjaciołom itp.). [przypis edytorski]

szkoła apuchtinowska — Aleksandr Apuchtin był kuratorem warszawskiego okręgu szkolnego w latach 1879–97, kiedy to zasłynął jako rusyfikator szkolnictwa; stosował represje wobec nauczycieli i uczniów oraz metody policyjne w szkołach. [przypis edytorski]

szkoła elementarna — dziś: szkoła powszechna. [przypis edytorski]

szkoła filozofów wiedeńskich, Wiener Kreis — Koło Wiedeńskie, istniejąca od 1922 r. grupa filoz. reprezentująca pozytywizm logiczny, skupiona wokół Katedry Filozofii i Historii Nauk Indukcyjnych, kierowanej przez Moritza Schlicka na Uniwersytecie Wiedeńskim; w jej skład wchodzili: Gustav Bergmann, Rudolf Carnap, Philipp Frank, Hans Hahn, Victor Kraft, Karl Menger, Richard von Mises, Marcel Natkin, Otto Neurath, Olga Hahn-Neurath, Theodor Radaković, Rose Rand, Friedrich Waismann; wpływ na kierunek kształtowania się poglądów filozoficznych grupy wywarł Ludwig Wittgenstein, który uczestniczył w niektórych spotkaniach grupy. Ze strony polskiej kontakty z Kołem Wiedeńskim utrzymywali filozofowie ze szkoły lwowsko-warszawskiej: Alfred Tarski, Kazimierz Ajdukiewicz, Leon Chwistek, Stanisław Leśniewski, Jan Łukasiewicz oraz Tadeusz Kotarbiński. [przypis edytorski]

szkoła flamandzka — tu: mistrzowskie malarstwo flamandzkie epoki baroku, reprezentowane przez Rubensa oraz jego uczniów i współpracowników (m.in. Jordaensa, van Dycka), charakteryzujące się realizmem i zmysłowością. [przypis edytorski]

Szkoła Główna Warszawska — szkoła wyższa działająca w latach 1862–1869, miała 4 wydziały: prawa i administracji, filologiczno-historyczny, matematyczno-fizyczny i lekarski. Utworzona w budynku po zamkniętym w 1831 r. Uniwersytecie Warszawskim, zamknięta po powstaniu styczniowym. [przypis edytorski]

szkoła junkierska — wojskowa szkoła oficerska w Rosji carskiej. [przypis edytorski]

„szkoła krakowska” — grupa konserwatywnych historyków, krytycznych wobec przeszłości Polski, potępiających powstania i szkodliwą dla państwowości „złotą wolność” szlachty Rzeczpospolitej, działających w drugiej połowie XIX w. w Krakowie; najbardziej znane postacie działające w tej grupie to Szujski i Kalinka. [przypis edytorski]

szkoła krakowska wydaje męże mądrością sławne — szkoła krakowska wydaje ludzi sławnych ze swojej mądrości. [przypis edytorski]

szkoła ludowa — dawna szkoła kształcąca na poziomie elementarnym, odpowiednik dzisiejszej szkoły podstawowej. [przypis edytorski]

Szkoła mężów — komedia Moliera z 1661 r. [przypis edytorski]

szkoła megarejska — staroż. szkoła filozoficzna, założona w IV w. p.n.e. przez Euklidesa z Megary, łącząca etyczną naukę Sokratesa z teorią Parmenidesa i eleatów dotyczącą jedności bytu; słynęła z zainteresowania dialektyką i erystyką: jej członkowie używali niejednoznaczności potocznego języka do tworzenia paradoksów, pozornie sprzecznych wniosków. [przypis edytorski]

szkoła niedzielna — znajdująca się zwykle przy kościele szkoła, w której uczono religii. [przypis edytorski]

szkoła normalna — kalka z fr. école normale: szkoła wyższa. [przypis edytorski]

szkoła platońska — tu: grupująca zwolenników neoplatonizmu, filozofii powstałej w II wieku n.e. pod wpływem nauczania Platona oraz pogańskiej myśli religijnej. [przypis edytorski]

szkoła początkowa — dziś: szkoła podstawowa. [przypis edytorski]

szkoła początkowa — dziś używana nazwa: szkoła podstawowa. [przypis edytorski]

szkoła powszechna — dziś: szkoła podstawowa. [przypis edytorski]

szkoła psychologistów — nurt w filozofii XX w. reprezentowany przez Ernsta Macha, Richarda Avenariusa i Hansa Corneliusa. Z częścią poglądów głoszonych przez wspomnianych filozofów Witkacy się zgadzał, z innymi polemizował (np. w artykule Krytyka psychologizmu w czasopiśmie „Zet”). [przypis edytorski]

szkoła realna — typ szkół w krajach niemieckojęzycznych, kładący nacisk na zdobywanie praktycznych umiejętności przez szerokie grono ludności; podstawowymi przedmiotami nauczania w szkołach realnych wprowadzonych w XIX w. w Galicji były nauki matematyczno-przyrodnicze, języki nowożytne i rysunek, bez języka łacińskiego i greckiego, których nauczano w gimnazjach typu klasycznego. [przypis edytorski]

szkoła wydziałowa — w dawnych krajach Cesarstwa Austrii: trzyletnia szkoła przygotowująca uczniów do zawodu niewymagającego ukończenia szkoły średniej. [przypis edytorski]

Szkoła żon — komedia Moliera z 1662 roku. [przypis edytorski]

szkoły P-kiej — Wiktor Gomulicki spędził dzieciństwo w Pułtusku i tam chodził do szkoły. Zapewne jednak chciał, aby jego opowiadania o szkole miały charakter bardziej uniwersalny, a nie tylko osobisty, i dlatego zaszyfrował w tekście Pułtuskiej jako P-kiej. [przypis edytorski]

szkoły powiatowej P-kiej — Wiktor Gomulicki spędził dzieciństwo w Pułtusku i tam chodził do szkoły. Zapewne jednak chciał, aby jego opowiadania o szkole miały charakter bardziej uniwersalny, a nie tylko osobisty, i dlatego zaszyfrował w tekście Pułtuskiej jako P-kiej. [przypis edytorski]

szkoły wittenberskie — Uniwersytet w Wittenberdze w Saksonii, zał. w 1502 r., słynny w renesansie. [przypis edytorski]

szkoły wojewódzkie — tak przed r. 1864 nazywano w Królestwie Polskim szkoły średnie z polskim językiem nauczania. [przypis edytorski]

szkolarska metoda — metoda opierająca się na uproszczonych szkolnych formułkach. [przypis edytorski]

szkolarski (lekcew.) — opierający się na uproszczonych, szkolnych formułkach. [przypis edytorski]

szkolarski (lekcew.) — tu: scholastyczny, taki jak w scholastyce, rozumianej jako skomplikowany, sformalizowany sposób myślenia, które jest bezwartościowe naukowo, ponieważ wszelkie wnioski wyprowadza z nieweryfikowanych autorytetów i twierdzeń. [przypis edytorski]

szkopek a. skopek — naczynie, kubełek. [przypis edytorski]

szkopek (gw.) — drewniane wiadro, używane podczas dojenia krów. [przypis edytorski]

szkopek lub: skopek — naczynie, kubek, kubełek. [przypis edytorski]

szkopuł (z wł.) — przeszkoda w działaniu. [przypis edytorski]

szkorbut — choroba spowodowana długotrwałym niedoborem witaminy C w pożywieniu, objawiająca się m.in. krwawieniem dziąseł, wypadaniem zębów i ogólnym osłabieniem, niegdyś często dotykająca marynarzy wskutek złej diety. [przypis edytorski]

szkorbut — choroba spowodowana długotrwałym niedoborem witaminy C w pożywieniu, objawiająca się m.in. samoczynnymi krwawieniami, zapaleniem dziąseł, wypadaniem zębów, powstawaniem niegojących się ran, ogólnym osłabieniem; inne nazwy choroby to: gnilec, cynga. [przypis edytorski]

szkorbut — choroba spowodowana długotrwałym niedoborem witaminy C w pożywieniu, objawiająca się m.in. samoczynnymi krwawieniami, zapaleniem dziąseł, wypadaniem zębów, powstawaniem niegojących się ran, ogólnym osłabieniem. [przypis edytorski]