Przypisy

sznaps (z niem.) — spirytus, mocny alkohol. [przypis edytorski]

sznerkiel (daw., z niem. schnörkel) — zawijas, ozdoba architektoniczna w kształcie esowatej linii. [przypis edytorski]

sznitt (z niem.) — krój, szyk. [przypis edytorski]

sznuchtać (reg.) — wąchać. [przypis edytorski]

sznur cingulum — używany przez duchownych do przewiązania w pasie alby lub habitu. [przypis edytorski]

sznurówka (daw.) — gorset. [przypis edytorski]

sznurówka — tu: sznurowany gorset. [przypis edytorski]

sznurówka — tu: tasiemka do wiązania gorsetu. [przypis edytorski]

sznurować usta — zaciskać usta. [przypis edytorski]

sznur — w wyd. 1610: prawidło, z gr. kanon, co pierwotnie oznaczało pręt używany przez architektów i rzemieślników jako przyrząd do wykonywania linii prostych. [przypis edytorski]

sznury — dziś popr. forma N.lm: sznurami. [przypis edytorski]

sznytek (gw., z niem.) — porcja napitku, szklaneczka. [przypis edytorski]

szóstego nieba — wg kosmogonii żydowskiej istnieje siedem nieb; siódme, ostatnie jest zamieszkiwane przez Boga Jahwe. [przypis edytorski]

szóstka — potoczna nazwa austro-węgierskiej monety o wartości sześciu krajcarów (grajcarów). [przypis edytorski]

szóstka — potoczna nazwa monety dwudziestohalerzowej (równowartości sześciu krajcarów, które były w obiegu w Galicji do 1857 r.), ok. 1900 r. wartość nabywcza takiej sumy odpowiadała cenie litra mleka lub kilograma chleba. [przypis edytorski]

szóstka — potoczna nazwa monety dwudziestohalerzowej (równowartości sześciu krajcarów, które były w obiegu w Galicji do 1857 r.), ok. 1900 r. wartość nabywcza takiej sumy odpowiadała cenie litra mleka lub kilograma chleba; szóstkeście dali (gw.): konstrukcja z przestawną końcówką czasownika, inaczej: daliście szóstkę. Tadeusz Boy-Żeleński, świadek epoki, twierdzi, że autentyczny Czepiec miał za złe Wyspiańskiemu, iż kazał mu się targować o tak małą kwotę, jakiej by porządny gospodarz nie dawał muzykantom (por. Plotka o „Weselu”). [przypis edytorski]

szóstka — potoczna nazwa monety dwudziestohalerzowej (równowartości sześciu krajcarów, które były w obiegu w Galicji do 1857 r.), ok. 1900 r. wartość nabywcza takiej sumy odpowiadała cenie litra mleka lub kilograma chleba; dwie szóstki to czterdzieści halerzy. [przypis edytorski]

szósty z pośrodka — tj. dzień szósty ze środkowej dekady miesiąca, a zatem szesnasty dzień miesiąca. [przypis edytorski]

Szobbe — ob. Kuando a Kwando, rzeka w Afryce, prawy dopływ Zambezi, przepływający gł. przez Angolę; w dolnym biegu nazywana Chobe. [przypis edytorski]

Szober, Stanisław (1879–1938) — językoznawca i leksykograf. [przypis edytorski]

szob ty buw (rus.) — żebyś ty był. [przypis edytorski]

szodo — rodzaj sosu z wina. [przypis edytorski]

szofar — barani róg, w który w tradycji żydowskiej dmie się w uroczyście obchodzone święta (Rosz-haszana i na zakończenie święta Jom-Kipur). [przypis edytorski]

szofar — (hebr.; z jid. szojfer) instrument muzyczny wykonany ze zwierzęcego rogu. Używany do ogłaszania ważnych wydarzeń. [przypis edytorski]

szofar — instrument muzyczny zrobiony z baraniego rogu. [przypis edytorski]

szofar — instrument wykonany z rogu baraniego, niekiedy również koziego lub antylopy; używany jest w czasie świąt żydowskich, szczególnie w czasie Rosz ha-Szana. [przypis edytorski]

szofar — róg barani. [przypis edytorski]

szofer — kierowca. [przypis edytorski]

szojchet — rytualny rzeźnik. [przypis edytorski]

szołdra (daw.) — pogardliwie o człowieku; świnia. [przypis edytorski]

szołdra (daw.) — solona szynka. [przypis edytorski]

szołdra (daw., z niem.) — pogardliwie o człowieku: świnia. [przypis edytorski]

szołtys (daw.) — dziś: sołtys. [przypis edytorski]

szolem alejchem (hebr.) — dosł. „pokój wam”; formuła pozdrowienia. [przypis edytorski]

szolem alejchem (hebr.) — pokój wam; pozdrowienie. [przypis edytorski]

Szomberg — nazwisko to, jako zabójcy dzieci księcia Witolda, pojawia się w tekstach pisarza i historyka Karola Szajnochy (1818-1868). [przypis edytorski]

Szomer — harcerz; członek żydowskiej organizacji skautowej Haszomer Hacair, założonej w roku 1913. [przypis edytorski]

szomer — prawdopodobnie chodzi o członka Ha-Szomer Ha-Cair (z hebr.: młody strażnik), żydowskiej organizacji skautowskiej (harcerskiej). [przypis edytorski]

Szomre-Szabes (jid., hebr.) — dosłownie strażnicy soboty. Ugrupowanie ortodoksów religijnych odpowiedzialnych za pilnowanie, by nie pracowano w szabes. [przypis edytorski]

Szondi, Léopold (1893–1986) — węgierski lekarz psychiatra i psychoanalityk, autor testu projekcyjnego (test Szondiego); w czerwcu 1944 uwięziony w obozie koncentracyjnym Bergen-Belsen, pod koniec 1944 uwolniony. [przypis edytorski]

szoner — statek o skośnym ożaglowaniu. [przypis edytorski]

szonungowy — w gwarze obozowej szonung to ochrona przed pracą więźnia, który po chorobie nie doszedł jeszcze do pełni sił. [przypis edytorski]

szop (ang. shop) — zakład produkcyjny w getcie warszawskim podczas okupacji hitlerowskiej, organizacją przypominający wczesnokapitalistyczną manufakturę, w której Żydzi w prymitywnych warunkach, pracując 10–11 godzin dziennie za minimalną płacę i głodowe przydziały żywności, bici, pozbawiani dni wolnych produkowali odzież, obuwie, szczotki, wyroby drewniane i kuśnierskie głównie na potrzeby armii niemieckiej. Właścicielami szopów byli Niemcy (m.in. W. Toebbens z Bremy, F. Schultz z Gdańska), Polacy (W. Leszczyński) i Żydzi (Weitz); część z nich osiągnęła wielkie fortuny, niekiedy byli ofiarami niemieckiego terroru. W 1942 r. w największych szopach zatrudniano po kilkanaście tysięcy osób. Robotnicy z szopów byli początkowo chronieni przed wywiezieniem do obozu zagłady, od 1942 r. przeprowadzano tzw. selekcje i także ich wywożono na śmierć; ostatecznie szopy zostały zlikwidowane w czasie powstania w getcie w 1943 roku. [przypis edytorski]

szopka — tu: widowisko związane z Bożym Narodzeniem. [przypis edytorski]

szop — niemieckie przedsiębiorstwo produkcyjne w getcie; praca w szopie dawała mieszkańcom getta dodatkowe uprawnienia, m.in. legalizację zamieszkania i dostęp do kartek żywnościowych. [przypis edytorski]

szorbet — sorbet, wówczas rodzaj słodkiego napoju. [przypis edytorski]

szorc (daw.) — gruba wełniana tkanina, z której wyrabiano spódnice; spódnica z takiej tkaniny. [przypis edytorski]

szorc — zapaska, fartuch. [przypis edytorski]

szor (daw.) — uprząż. [przypis edytorski]

szorie — kradzione rzeczy. [przypis edytorski]

szorować (daw. pot.) — biec, iść. [przypis edytorski]

szorować (starop.) — obcierać, uwierać. [przypis edytorski]

Szorowa — w oryg. Mistress Shore. [przypis edytorski]

szorownia — pomieszczenie, gdzie przechowuje się uprząż i powozy. [przypis edytorski]

szorownia — pomieszczenie, gdzie przechowuje się uprząż. [przypis edytorski]

szor — tu: uprząż. [przypis edytorski]

szor — uprząż. [przypis edytorski]

szory — rodzaj końskiej uprzęży. [przypis edytorski]

szory — rodzaj końskiej uprzęży; szeroki skórzany pas zakładany na pierś konia wraz z pomocniczymi rzemieniami. [przypis edytorski]

szory — rodzaj uprzęży, której głównym elementem jest szeroki pas przeciągnięty przez pierś zwierzęcia. [przypis edytorski]

szory — uprząż koni pociągowych. [przypis edytorski]

szory — uprząż złożona z szerokiego pasa zakładanego przez pierś konia oraz pasów bocznych i pomocniczych rzemieni. [przypis edytorski]

szory (z niem. Geschirr: uprząż) — rodzaj uprzęży złożonej z szerokiego napierśnika ze skóry a. materiału oraz rzemieni ułożonych wzdłuż grzbietu i po bokach konia. [przypis edytorski]

szoś tu je (ukr. gw.) — coś tu jest. [przypis edytorski]

szosa zaleszczycka — propagandowe określenie trasy ewakuacji polskich władz po klęsce wojennej we wrześniu 1939 (w rzeczywistości ewakuacja odbywała się raczej trasą na Kuty i Wyżnicę). [przypis edytorski]

Szostakowicz, Dmitrij (1906–197) — rosyjski kompozytor, pianista i pedagog. [przypis edytorski]

szo ty sobi dumajesz — co ty sobie myślisz. [przypis edytorski]

Szowech — król o takim imieniu nie pojawia się ani w Pięcioksiągu Mojżeszowym, ani w źródłach historycznych. [przypis edytorski]

Szpagaciarnia — Towarzystwo Akcyjne Częstochowskich Zakładów Jutowych i Konopianych „Stradom”: fabryka wytwarzająca worki i sienniki jutowe oraz szpagaty konopne. [przypis edytorski]

szpagateria (żart.) — wódka. [przypis edytorski]

szpagat — gruby sznurek. [przypis edytorski]

szpagat — rodzaj cienkiego, mocnego sznurka. [przypis edytorski]

szpagat — sznurek. [przypis edytorski]

szpagat — tu: cienki, mocny sznurek. [przypis edytorski]

szpakami karmiona — przebiegła, sprytna. [przypis edytorski]

szpakamiś ty karmiony (daw., przysł.) — sprytny. [przypis edytorski]

szpak (daw., pot.) — sprzyciarz. [przypis edytorski]

Szpakiewicz, Mieczysław (1890–1945) — dyrektor Teatru Miejskiego w Łodzi, odegrał ważną rolę we wprowadzeniu sztuk Witkacego na scenę. [przypis edytorski]

szpakowaty — o maści konia: ciemnosiwy. [przypis edytorski]

szpaler (daw.) — tkanina dekoracyjna używana jako obicie ścian. [przypis edytorski]

szpaler — dwa równolegle ułożone szeregi, rzadziej pojedynczy szereg. [przypis edytorski]

szpaler — dwa równolegle ułożone szeregi, rzadziej pojedynczy szereg; tu: szpaler drzew lub krzewów tworzących aleję ogrodową. [przypis edytorski]

szpaler — dwa rzędy drzew, rosnące równolegle wzdłuż alei. [przypis edytorski]

szpaler — dwuszereg drzew lub krzewów. [przypis edytorski]

szpaler — równo przystrzyżony żywopłot. [przypis edytorski]

szpaler — rząd drzew lub krzewów, odpowiednio ciętych, tworzących aleję ogrodową. [przypis edytorski]

szpaler — rząd drzew lub krzewów, odpowiednio ciętych, tworzących aleję ogrodową. [przypis edytorski]

szpalery — dwa równoległe rzędy drzew lub krzewów tworzące alejkę. [przypis edytorski]

szpalety — drewniana boazeria wokół drzwi. [przypis edytorski]

szpalta (druk.) — pewna liczba wierszy druku tworząca pionowy pas, łam. [przypis edytorski]

szpaltówka — cienki płat wyprawionej skóry. [przypis edytorski]

szpalty — strony gazety a. książki z wydrukowanym tekstem; szpalta (druk.): pewna liczba wierszy druku tworząca pionowy pas, łam; [przypis edytorski]

Szpandawa (niem. Spandau) — dzielnica Berlina. [przypis edytorski]

Szpandawa — właśc. Spandau, dzielnica Berlina, gdzie w XVI w. wzniesiono cytadelę, służącą m. in. jako więzienie. [przypis edytorski]

szpargały (pogardl.) — dokumenty. [przypis edytorski]

szpargał — zbędny papier, niepotrzebna rzecz. [przypis edytorski]

szparki (daw.) — szybki. [przypis edytorski]

szparki — szybki, energiczny. [przypis edytorski]

szparki — szybki, zwinny. [przypis edytorski]

szparko (daw.) — szybko, żwawo. [przypis edytorski]