Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | chemiczny | czasownik | czeski | dawne | francuski | frazeologia, frazeologiczny | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | potocznie | przenośnie | przestarzałe | regionalne | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | staropolskie | ukraiński | włoski | żartobliwie
Według języka: wszystkie | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 8257 przypisów.
żużmant — rodzaj sukni kobiecej. [przypis redakcyjny]
żwanieckie — oblężenie Żwańca przez Kozaków od października do 16 grudnia 1653 r. [przypis redakcyjny]
żwawe wojowniki — dziś popr. forma M. lm: żwawi wojownicy. [przypis edytorski]
żwawie (daw. forma przysłów.) — żwawo, szybko. [przypis redakcyjny]
żwawie — dziś popr.: żwawo; szybko. [przypis edytorski]
żwawie — dziś popr.: żwawo, tj. szybko, energicznie. [przypis edytorski]
żwawo — szybko. [przypis edytorski]
żwawy — szybki, energiczny. [przypis edytorski]
żwawy — szybki; tu: ostry, dotkliwy. [przypis edytorski]
żwawy — tu: gniewny. [przypis redakcyjny]
żwawy — tu: zawzięty. [przypis redakcyjny]
żwa — żuje. [przypis redakcyjny]
żwirami nasute — zasypane żwirem. [przypis edytorski]
Żwirko i Wigura — pilot Franciszek Żwirko (1895–1932) oraz jego przyjaciel, konstruktor lotniczy i lotnik, Stanisław Wigura (1903–1932), wspólnie zdobyli w 1932 w zawodach „Challenge” pierwsze miejsce i puchar międzynarodowy dla Polski; zginęli w katastrofie lotniczej. [przypis edytorski]
żyć nad stan — żyć rozrzutnie, wydawać więcej, niż się ma. [przypis edytorski]
żyć w swoich dzieciach — przenośnia: przekazać dzieciom owoc pracy swego życia. [przypis redakcyjny]
życiam zbył (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: pozbyłem (się) życia; pozbawiłem się życia. [przypis edytorski]
życia przędzę (mit. gr.) — odwołanie do Mojr, bogiń losu i przeznaczenia, które znały przyszłość zarówno bogów, jak i ludzi; tradycyjnie przedstawiano je jako prządki. [przypis edytorski]
życia się pozbawił — p. Swetoniusz, Żywot Nerona XLVIII–XLIX. [przypis tłumacza]
życie bowiem jest snem nieco mniej niestałym — Por. Montaigne'a Apologia Rajmonda Sebonda. (Próby II,12). [przypis tłumacza]
życie Chromego Karola (…) tych cnót przeciwieństwo — Karol nazwany Chromym, król neapolitański i jerozolimski. Jego cnoty oznaczone są głoską I (to jest liczbą 1), jego zaś występki literą M (to jest liczbą 1000). [przypis redakcyjny]
życie Chryzala w „Szkole żon” — Lapsus: w Uczonych białogłowych (akt II, sc. 7). [przypis redakcyjny]
życie dających synów Inacha, co Argos opływa — Ajschylos, Ksantriai (niezachowany dramat). [przypis edytorski]
Życie i praca w Londynie — tyt. oryg. Life and Labour of the People in London, 1889–1903. [przypis edytorski]
Życie i przygody Kuma Mateusza — Le Compère Mathieu, ou les Bigarrures de l'Esprit humain, zuchwały utwór długo przypisywany Wolterowl lub Diderotowi. Autorem książki był Abbé Delaurens (ur. 1719). Zmuszony uciekać pieszo do Holandii, krył się potem jakiś czas w Niemczech; w końcu pojmano go i skazano na dożywotnie więzienie w r. 1767. Zmarł w więzieniu w r. 1797. [przypis tłumacza]
Życie jego to najciekawsza powieść, to jeden nieprzerwany romans… — dobrych i szczegółowych życiorysów Jana Jakuba Casanovy jest niemało. Tam też, kto ciekawy, znajdzie to wszystko, czego niniejszy najtreściwszy zarys zawierać nie może, więc np. w biografii Jakub Casanova napisanej po niemiecku przez Ottmanna (Stuttgart, 1900) lub w paryskiej monografii Samarana (1913). [przypis tłumacza]
życie jest snem tylko — pojęcie życia jako snu jest bardzo częste w literaturze. I tak np. Życie snem, to tytuł jednego z dramatów Calderona (1600–1681). Por. także w Anhellim Słowackiego Rozdział XII. w. 791 (w wyd. Biblioteki Narodowej Seria I., tom 7) —„Wszystko jest snem smutnym”. [przypis redakcyjny]
Życie jest zorganizowane z taką diabelską przewrotnością… — Cytuję według przekładu francuskiego: Lénine et le paysan russe. [przypis autorski]
„Życie” — literacko-artystyczno-społeczne ilustrowane czasopismo (tygodnik, dwutygodnik, wreszcie miesięcznik) zał. w 1897 przez Ludwika Szczepańskiego, ukazujące się w Krakowie i Lwowie do 1900 r.; początkowo skupiało publicystów o poglądach socjalistycznych (jak Kazimierz Kelles-Krauz, Iza Moszczeńska, Wilhelm Feldman) oraz utwory autorów uznanych, jak Konopnicka, Dygasiński czy Asnyk, jak również młodego pokolenia: Przybyszewskiego, Tetmajera, Kasprowicza i Zapolskiej, a karty czasopisma zdobiły ilustracje w stylu impresjonizmu i symbolizmu; wkrótce redakcję „Życia” przejął redakcję Przybyszewski, stronę plastyczną pisma oddał w ręce Stanisława Wyspiańskiego, a łamy utworom współczesnym (takich jak Przybyszewski, Wyspiański, Zawistowska, Brzozowski, Żuławski, Rittner) oraz przekładom z nowej literatury zagranicznej, m.in. francuskiej, czeskiej i skandynawskiej; w 1898 r. na łamach „Życia” odbyła się dyskusja o nowej sztuce: w odpowiedzi na artykuł Stanisława Szczepanowskiego Dezynfekcja prądów europejskich ze „Słowa Polskiego” zostały sformułowane i opublikowane w czasopiśmie wystąpienia teoretyczne, m.in. Młoda Polska (cykl artykułów Artura Górskiego pseud. Quasimodo) i Confiteor Przybyszewskiego. [przypis edytorski]
życiem dać gotów — przykład konstrukcji eliptycznej z przestawną końcówką czasownika; znaczenie: „życie [jeste]m dać gotów” a. „jestem gotów dać życie”. [przypis edytorski]
życiem darowywał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: życie darowywałem. [przypis edytorski]
Życie Miltona, opowiedziane w związku z polityczną, kościelną i literacką historią jego wieku — The Life of Milton, narrated in connexion with the political, ecclesiastical, and literary history of his time. By David Masson, M. A., L. L. D., Profesor of Rhetoric and English Literature in the University of Edinburgh. London, Macmillan Co., 1859–1895. [przypis autorski]
życiem im darował — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; znaczenie: życie im darowałem. [przypis edytorski]
życiem ofiarny — sens: zdolny do ofiarowania życia. [przypis edytorski]
Życie moje było skazaniem na tracenie dla setek — tj. byłem skazany na to, aby tracić (a. być straconym) dla dobra setek (innych ludzi). [przypis edytorski]
„»Życie« nie było pismem dekadentów”, podkreślał Ludwik Szczepański w odezwie rozesłanej do redakcji innych czasopism — por. „Głos” 1898, nr. 33. [przypis autorski]
życie nieokrzesane i dzikie — Lantzenberg (przekł. fr.) zauważa trafnie, że „agrestis” nie znaczy tutaj: chłopskie, wiejskie czy sielskie, bo takie życie musiał cenić de Spinoza, przemieszkujący na wsi, i cenił je, jak widać z Przyp. do Tw. 45, lecz że ma on tutaj na myśli życie pustelnicze, o którym mówi w Rozdz. 13 w Przyd. do Cz. IV. [przypis redakcyjny]
Życie paryskie — popularna operetka fr. kompozytora Jacquesa Offenbacha (1819–1880). [przypis edytorski]
Życie polega na krwi (…) — W całym ustępie tym Rabelais daje upust swej wiedzy lekarskiej i fizjologicznej, znamienitej jak na owe czasy. Aby ocenić „nowożytność” jego pojęć fizjologicznych, trzeba pamiętać, że jeszcze w sto lat później, za czasów Moliera, teoria krążenia krwi będzie uchodziła w oczach konserwatywnych filarów wiedzy za niedorzeczne nowatorstwo. W ogóle od XVI. do XVII. wieku medycyna uczyni raczej krok wstecz, w kierunku pedantyzmu i szarlatanerii. Cała ta żartobliwa apologia długów i dłużników mieści w sobie zarazem bystry i proroczy rzut oka na przyszły rozwój społeczeństwa, w którym istotnie kredyt stał się najpotężniejszym czynnikiem ekonomicznym, tak obrazowo odmalowanym przez Panurga. [przypis tłumacza]
życie prywatne tej wybornej osoby z punktu widzenia oficjalnej moralności przedstawia się więcej niż dwuznacznie — osoba i życie pani de Warens pozostały do dziś dnia w wielu szczegółach zagadkowe. Co się tyczy pozycji jej w stosunku do dworu Sardynii, być może, iż owa pensja wypłacana jej całe życie była rekompensatą jakichś usług oddawanych w pośledniejszych misjach politycznych. Stawiano także wprost hipotezę szpiegostwa. Być może jednak obowiązki te ograniczały się do propagandy religijnej i do „nawróceń” w rodzaju Russa. Nieubłagany skalpel wiedzy próbował również i na życiu wewnętrznym pani de Warens swego ostrza. Temperament jej, „lodowaty”, jak zapewnia Rousseau, stał się przedmiotem dociekań historyczno-literackich, nastrojonych na tym punkcie raczej sceptycznie. Poważna nauka skłania się do przypuszczenia, iż była to, przeciwnie, osoba o zmysłach nader wymagających, a skazana z powodu swej drażliwej, na wpół „duchownej” sytuacji, na ścisłe przestrzeganie pozorów, ograniczyła swoje życie uczuciowe do gromadki zaufanych domowników. Bądź co bądź, kwestia jest jeszcze otwarta i pani de Warens z ostatecznym zwierzeniem tej delikatnej tajemnicy czeka stęskniona na swego Hösicka. [przypis tłumacza]
Życie Reja przez współczesnego jemu Trzecieskiego skreślone tu się znajduje — tekst biografii Reja autorstwa Andrzeja Trzecieskiego znajduje się na końcu, poza głównym korpusem dzieła. [przypis edytorski]
Życie samo stanowi jedyny i dostateczny sprawdzian. (…) To tylko ostanie się w walce, co nie zabija, nie kaleczy życia, co sprzyja mu — S. Brzozowski, Fryderyk Nietzsche, Stanisławów 1907, s. 54. [przypis autorski]
życie się stawi — życie się ryzykuje. [przypis edytorski]
życie skończywszy pytając: — Czy jako aktor dobrze swą na świecie odegrał rolę? — Swetoniusz [niedokładny cytat z Żywotu Augusta 99, (ks. II Żywotów cezarów)]. [przypis autorski]
Życie stało się dla niego prawdziwym życiem, prawdziwą rzeczywistością, odkąd przestało być tylko drogą prowadzącą w coś, co jest poza nim — S. Brzozowski, Fryderyk Nietzsche, Stanisławów 1907, s. 12. [przypis autorski]
Życie Szczepańskiego to jeszcze widok (…) będzie Przybyszewski — cytat z Polskiej literatury współczesnej Antoniego Potockiego (Warszawa 1912, t. II, s. 150). [przypis edytorski]
życie — tu: jedzenie. [przypis edytorski]
„Życie” — tu w tekście umieszczono ilustrację z podpisem: Na początku była CHUĆ… (rys. E. Muncha z „Życia” Przybyszewskiego). [przypis edytorski]
Życie twarde i bezlitosne… — ślad rosyjskiej składni, pomijającej orzeczenie; po polsku raczej: życie jest twarde i bezlitosne. [przypis edytorski]
życie wśród grobów się znaczy — sens: zmarli ożywają. [przypis edytorski]
życie wszystkim było (…) — tj. dla wszystkich życie było. [przypis edytorski]
Życiorys pana Beyle przez niego samego — są to dwa autobiograficzne szkice samego Stendhala, zwykle traktowane jako uzupełnienie do Pamiętnika egotysty. Datuje się je na r. 1822 oraz 1837; wiadomo, że zawierają pewne nieścisłości. [przypis edytorski]
Życiorys Plauta i charakterystyka jego działalności są we Wstępie do Braci (Bibl. Nar. Ser. II, Nr 33). [przypis tłumacza]
życiu (…), / Które utracić zbrodnią swą zasłużył — inaczej: życiu, na którego utratę zasłużył, popełniając zbrodnię. [przypis edytorski]
życzem (gw.) — życzymy sobie, chcemy. [przypis autorski]
życzenia (…), które „pies” filozof miał wobec wielkiego Aleksandra: usuń się cokolwiek ze słońca — nawiązanie do anegdoty o Diogenesie i Aleksandrze Wielkim, który miał odwiedzić sławnego filozofa-cynika, znanego ze swego umiłowania wolności i natury. [przypis edytorski]
życzenie Midasa (…) los Midasa — Midas, król frygijski, syn Gordiosa i Kybeli. Nierozważnie prosił Dionizosa, by wszystko, czego się dotknie, zamieniało się w złoto. Dionizos wysłuchał jego prośby i wówczas zagroziła Midasowi śmierć głodowa, gdyż i potrawy zaczęły się zamieniać w złoto. [przypis tłumacza]
życzliwość* — dobrodziejstwo. [przypis redakcyjny]
życzliwość, którą po niem znała (starop.) — życzliwość, z której go znała. [przypis edytorski]
życzność (daw.) — życzliwość, przychylność. [przypis edytorski]
życzyć sobie może rzeczy przeciwnych — patrz: Parerga, t. II, § 327 pierwszego wydania [Chcąc uzupełnić myśl autora, zgodnie z jego zamiarem, podaję dokładne streszczenie tego rozdziału (Parerga, t. II, Psychologische Bemerkungen, § 33.). Schopenhauer omawia tam wypadki z życia codziennego, w których się nam zdaje, że czegoś chcemy, a zarazem nie chcemy, w których nas coś cieszy, a jednocześnie zasmuca: np. gdy oczekujemy ważnego listu, który nie nadchodzi, lub rozstrzygającej próby, która mamy przejść, a którą odroczono. To opóźnienie cieszy nas i równocześnie zasmuca, gdyż jest przeciwne naszym zamiarom, lecz zarazem sprawia nam chwilową ulgę. W tych wypadkach działają właściwie dwie różne pobudki, jedna silniejsza, lecz dalsza: życzenie, by próba się odbyła i byśmy już mieli rozstrzygnięcie, i druga słabsza, lecz bliższa: życzenie, byśmy mieli jeszcze na teraz spokój; a dalsza niepewność przynosi nam zarazem nadzieję i ma dla nas pierwszeństwo przed możliwym niekorzystnym wynikiem próby. Dzieje się tu to samo, co w fizyce, gdy przedmiot mniejszy, lecz bliższy, zasłania większy, ale dalszy; przyp. tłum.]. [przypis autorski]
życzył — tu: użyczył. [przypis edytorski]
Życzymy i wróżymy wodom stokliskim, niemonajckim, birsztańskim, rozwinąć się na większą skalę (…) — w chwili gdy oddajemy pod prasę (w lipcu 1857), dochodzi nas wieść o pożarze, który zniszczył kilkanaście numerów mieszkań w Stokliszkach. Zdaje się, że ten wypadek utrwalił przewagę Birsztan nad pierwiastkową tutejszych wód mineralnych osadą. [przypis autorski]
Żyda Tułacza a. Żyd Wieczny Tułacz — legendarna postać Żyda, który rzekomo znieważył Chrystusa, za co został ukarany wieczną tułaczką po świecie. [przypis edytorski]
żyd (daw., pot.) — kleks. [przypis edytorski]
żydło (daw., pot.) — życie. [przypis redakcyjny]
żydło (daw.) — żywność. [przypis redakcyjny]
żydło — tryb życia. [przypis redakcyjny]
żydło — życie. [przypis redakcyjny]
żydło — zboże, pożywienie. [przypis redakcyjny]
Żyd nawet byłby płakał, patrząc na nasze rozstanie — odzwierciedlone panujące w epoce Szekspira uprzedzenia o moralnej niższości Żydów w porównaniu z chrześcijanami, tu: o braku współczucia. [przypis edytorski]
Żydówka! a tam policjant czeka — wiersz opisuje sytuację Żydówki ukrywającej się w czasie Zagłady po tzw. aryjskiej stronie. Pierwsze rozporządzenie, w którym nazistowskie Niemcy zakazały Żydom opuszczania gett, a jednocześnie zabroniły udzielania im jakiejkolwiek pomocy, wydano w październiku 1941 roku, po nim pojawiły się kolejne regulacje. W efekcie osoby uznane za Żydów (według nazistowskich kryteriów) nie mogły bezpiecznie przebywać po tzw. aryjskiej stronie. Mimo to ludzie ukrywali się poza gettami, w których panowały głód i choroby. Największa fala ucieczek z zamkniętych dzielnic miała miejsce przed i zaraz po akcjach deportacji do obozów zagłady, czyli w drugiej połowie 1942 r., kiedy mieszkańcy gett zdali sobie sprawę, jaki jest cel tych „wysiedleń”. Część ucieczek była poprzedzona długimi przygotowaniami dla znalezienia miejsca przyszłego ukrycia i zorganizowania wsparcia ze strony tych, którzy mogli dostarczać żywności. Jednak część ucieczek była spontaniczna, na przykład z transportów do obozów. „Gdy Żyd znalazł się po aryjskiej stronie, miał przed sobą dwie ewentualności: zostać »na powierzchni« albo pójść pod ziemię”, pisał Emanuel Ringelblum, historyk, założyciel Podziemnego Archiwum Getta Warszawy. Obie strategie pociągały za sobą ryzyko wykrycia i donosu, zwłaszcza od połowy 1942, gdy trwało tzw. „polowanie na Żydów” (niem. Judenjagd), w którym istotną niechlubną rolę odegrali Polacy. Można wyróżnić kilka postaw wśród tych „polujących”, jedną z nich, tzw. szmalcownictwo, opisuje wiersz. Ofiarą Judenjagd według danych podawanych przez Muzeum Polin mogło paść od kilkudziesięciu tysięcy do ponad stu kilkudziesięciu tysięcy Żydów. [przypis edytorski]
Żydówki — wiersz nieznanej autorki pochodzi z zeszytu obozowego Więźniarki Ravensbrück Marii Masłowskiej z Krakowa, który znajduje się w zbiorach Aleksandra Kulisiewicza. Opatrzony jest inicjałem H.K. i dopiskiem: 18 II 1945, bl. 29, co może wskazywać, że opisana scena miała miejsce 18 lutego 1945 przed blokiem 29. [przypis edytorski]
Żydów, wzbogaconych łupiestwami, łupił władca z tą samą tyranią: rzecz, która była ludom pociechą, ale nie przynosiła im ulgi — patrzcie w Marca hispanica, konstytucje Aragonu z lat 1238 i 1231; i u Brussela układ z r. 1206, zawarty między królem, hrabiną Szampanii i Witem Dampierre. [przypis autorski]
Żydom nakazane było święcenie Sabatu; ale głupotą owego ludu było nie bronić się, skoro wrogowie obrali ten dzień, aby ich napaść — Jak uczynili, kiedy Pompejusz oblegał Świątynię (Dion, XXXVII, 16). [przypis redakcyjny]
Żyd „o psychice drobnego kupca i faktora”. Tak Litwinowa określił (…) Konstanty Srokowski — por. jego Na czerwonym Olimpie (1934). [przypis autorski]
żydoskie — popr.: żydowskie (tu zapis gw. wymowy). [przypis edytorski]
Żydostwo jest przepaścią, nad którą chrześcijaństwo jest wzniesione, i dlatego Żyd jest największą obawą i najgłębszą odrazą Aryjczyka — Na tym polega też różnica i granica między antysemityzmem Żyda i antysemityzmem Indogermanina. Antysemicie żydowskiemu Żyd jest tylko antypatyczny (jakkolwiek mimo to szuka on wciąż towarzystwa żydowskiego, nie czując się całkowicie swobodnym w innym środowisku), podczas gdy antysemita Aryjczyk, choćby nawet najodważniej toczył walkę z żydostwem, w gruncie swego serca jest przecież zawsze tym, czym Żyd nigdy nie jest: żydofobem. [przypis autorski]
Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB) — konspiracyjna organizacja zbrojna utworzona 28 lipca 1942 r. w getcie warszawskim. Jej komendantem był Mordechaj Anielewicz. W kwietniu 1943 r. ŻOB wywołała w getcie warszawskim powstanie. Jej ocaleli członkowie walczyli w powstaniu warszawskim w szeregach Armii Ludowej. [przypis edytorski]
Żydowska Służba Porządkowa — żydowska formacja policyjna, działająca w getcie warszawskim, po jego zamknięciu pełniąca funkcję pomocniczą wobec policji niemieckiej. [przypis edytorski]
żydowski — tu: podły, interesowny; innowierczy. [przypis edytorski]
żydowski — tu w znaczeniu języka jidysz. Jidysz to język Żydów aszkenazyjskich, którym najczęściej posługiwała się przedwojenna społeczność polskich Żydów w codziennym życiu (w przeciwieństwie do języka hebrajskiego, który był językiem tekstów i nauk religijnych).
Powstał ok. X wieku w południowych Niemczech na bazie dialektu średnio-wysoko-niemieckiego, ma w sobie liczne elementy innych języków, przede wszystkim hebrajskiego, języków słowiańskich i romańskich. Jidysz jest zapisywany alfabetem hebrajskim lub transliteracją łacińską.
W XIX w. zaczęła rozwijać się literatura i prasa w tym języku. Jednym z ważniejszych ośrodków była Warszawa. Jednocześnie część społeczności żydowskiej w procesie asymilacji zaczęła posługiwać się zamiast lub obok jidysz językami lokalnymi, np. polskim. Również do języka polskiego weszło wiele słów z jidysz, np. bachor, bajgiel, belfer, ciuch, rejwach, ślamazara.
W 1978 r. Isaac Bashevis Singer (jid. Jicchok Baszewis Zinger, יצחק באַשעוויס זינגער, ur. 1902 w Leoncinie, zm. 1991 w Surfside) otrzymał jako jedyny (jak dotychczas) pisarz tego języka Nagrodę Nobla.
Przed wybuchem drugiej wojny światowej jidysz używało ponad 10 mln mieszkańców Europy. Stanowili oni, jak się szacuje, 85% ofiar Zagłady. Obecnie jidysz posługuje się ok. 1,5 mln ludzi na świecie, głównie ze społeczności ortodoksyjnych w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Izraelu, Rosji i Ukrainie.
[przypis edytorski]
Żyd — słowo oznaczające osobę pochodzenia żydowskiego, to znaczy posiadającą przynajmniej jednego przodka narodowości żydowskiej (a także, rzadziej, osobę, która przeszła konwersję religijną na judaizm), która identyfikuje się jako osoba żydowska. Nie każda osoba żydowska jest wyznawcą religii, w tym różnych nurtów judaizmu, i nie każda osoba wyznająca judaizm musi się identyfikować jako Żydówka bądź Żyd. [przypis edytorski]
żyd — tu: kleks, plama z atramentu. [przypis edytorski]
Żyd Tułacz — bohater popularnej w Europie legendy: miał znieważyć Chrystusa idącego na śmierć, za co został obarczony klątwą wiecznej tułaczki po świecie. [przypis edytorski]
Żyd Wieczny Tułacz — bohater średniowiecznej legendy: za urąganie Jezusowi w drodze na ukrzyżowanie obarczony klątwą wiecznej tułaczki po świecie. [przypis edytorski]
Żyd wieczny tułacz — tytuł powieści sensacyjnej Eugène Sue (1804–1857), której akcja dzieje się w latach 30. XIX w. [przypis edytorski]
Żyd wymyśli socjalizm, weksel, Boga, względność — mowa o Karlu Marksie, który rozwinął teorię socjalizmu (stworzoną wcześniej przez Francuzów Henriego de Saint-Simon, Charlesa Fouriera i Brytyjczyka Roberta Owena), o idei jednego Boga, którą od starożytnych Żydów przejęła chrześcijańska Europa, oraz o teorii względności Alberta Einsteina. Weksel był w różnych formach stosowany przez rozmaite narody od starożytności. [przypis edytorski]
żyd — wyznawca judaizmu. [przypis edytorski]
Żydy — dziś popr. forma M. lm: Żydzi. [przypis edytorski]
Żydy nechrysti, nechaj jomu sto czertiw i odna wydma — Żydzi niechrzczeni, niech go sto diabłów i jedna wiedźma. [przypis edytorski]
żydy — tu: o wyznawcach judaizmu. [przypis edytorski]
żydy wozić — przechylać się. [przypis redakcyjny]
Żydzi chederowi — którzy uczęszczali do chederu, początkowej szkoły żydowskiej, i otrzymywali tradycyjne wychowanie, wyobcowujące ich z kultury europejskiej. [przypis redakcyjny]
Żydzi długie brody mają… się kiwają — odniesienie do wyglądu i praktyk religijnych ortodoksyjnych wyznawców judaizmu. Zakaz przycinania brody wynikał z fragmentu Tory:
(Lev. XIX 27, tłum. Izaak Cylkow).
Wyrywanie lub obcinanie bród było częścią prześladowań osób narodowości żydowskiej w trakcie pogromów.
Rytmiczne poruszanie górną częścią tułowia w trakcie modlitwy pojawiło się w społeczności żydowskiej ok. VIII w.; pochodzenie i znaczenie tego zwyczaju nie jest jasne.
[przypis edytorski]
Żydzi i Turcy to przecież Icchak i Izmael — według biblijnej opowieści Icchak (Izaak) i Izmael byli braćmi przyrodnimi, synami Abrahama. Izaak, urodzony przez Sarę, żonę Abrahama, przejął po ojcu przywództwo rodu i został przodkiem Żydów. Izmael, urodzony wcześniej przez służącą Hagar, został wygnany z matką na pustynię i stał się przodkiem plemion arabskich, późniejszych wyznawców islamu. Do izmaelitów zaliczano później również Turków i Tatarów. [przypis edytorski]
Żydzi krwi chrześcijańskiej używają na mace… — przesąd o tzw. mordzie rytualnym, popełnianym rzekomo przez Żydów dla uzyskania krwi do wyrobu macy (mace: cienkie nie kiszone ciasto wypiekane podczas świąt Paschy). Pomawianie Żydów o mord rytualny było długo wykorzystywane dla agitacji antyżydowskiej. [przypis redakcyjny]
Żydzi, których powołano, aby poskromili narody i królów (…) — Rz 6, 20; 8, 14, 15 etc. [przypis tłumacza]
Żydzi mieli naukę o Bogu jak my o Chrystusie, potwierdzoną cudami (…) — Pwt 17, 12; Ml 2, 7. [przypis tłumacza]
Żydzi nie umieliby pogodzić ustania królestwa i władztwa przepowiedzianego przez Ozeasza — Por. fragm. 719. [przypis tłumacza]
