Przypisy

modelowy — tu w znaczeniu wzorowej piękności. [przypis redakcyjny]

modelusz — sposób. [przypis redakcyjny]

moderacja (z łac.) — opanowanie, umiarkowanie. [przypis redakcyjny]

moderacja (z łac.) — umiarkowanie, przezorność. [przypis redakcyjny]

moderat — człowiek umiarkowany, powściągliwy; por. wł.: moderato: umiarkowanie (o tempie wykonywania utworu). [przypis redakcyjny]

moderatem — wstrzemięźliwcem, skromnisiem. [przypis redakcyjny]

modern — nowoczesna, modna (por. „modernizm”). [przypis redakcyjny]

moderunek (daw.) — ekwipunek, wyposażenie. [przypis redakcyjny]

moderunek — ogół przyborów na żołnierza albo na konia. [przypis redakcyjny]

modeste (łac.) — grzecznie. [przypis redakcyjny]

modestią — skromność, przystojność. [przypis redakcyjny]

modestia (łac.) — skromność. [przypis redakcyjny]

modestia (łac.) — skromność, umiarkowanie. [przypis redakcyjny]

modestia — skromność. [przypis redakcyjny]

modestia (z łac.) — skromność, pokora. [przypis redakcyjny]

modestia (z łac.) — skromność. [przypis redakcyjny]

modestii — skromności. [przypis redakcyjny]

modestissime (łac.) — najprzyzwoiciej, najspokojniej. [przypis redakcyjny]

modestius (łac.) — porządniej. [przypis redakcyjny]

modlimy się do Niej — Do oblubienicy świętego Ducha, to jest do Maryi. [przypis redakcyjny]

modlitew — dziś popr. forma D. lm: modlitw. [przypis redakcyjny]

modlitwa ma idzie ku Ziemi, ku prawieszczce — pierwotnie tylko Matka-Ziemia umiała przepowiadać przyszłość i do niej też należała wyrocznia delficka. [przypis redakcyjny]

Modlitwa Orcia zwrócona do Marii jest według A. Junga jeszcze jednym dowodem, że to imię, umieszczone w dedykacji i noszone przez Żonę, jest aluzją do symbolicznego sensu imienia Maria. „To aluzyjne imię jawi się w swej uroczej wieloznaczności niby rozpryskująca się w głębi sceny wspaniała raca. Porównaj tylko modlitwę Orcia na cmentarzu” (s. 26). [przypis redakcyjny]

modna dzisiaj choroba woli — jeden z przejawów psychologii dekadentyzmu, często poruszany w literaturze i publicystyce polskiej, w czasie jednak o kilka lat późniejszym od akcji Lalki. [przypis redakcyjny]

Modnisie nosili bufiaste pikowane spodnie suto od wewnątrz wykładane inną materią, stąd na ławach trzeba było żłobić okrągłe wgłębienia, aby mogli siedzieć wygodnie. [przypis redakcyjny]

modo obligatorio (łac.) — prawem zastawnym. [przypis redakcyjny]

modry — intensywnie niebieski. [przypis redakcyjny]

modrym płatem nogę uwija — na zasiniałość rany mniemano, że pomaga obwinąć ją czym sinym, podobnie jak od róży, papierem niebieskim od cukru. [przypis redakcyjny]

Modrzejewska, Helena (1840–1909) — wielka polska aktorka. Występowała na scenach Bochni, Lwowa, Czerniowiec, Krakowa, Warszawy, Ameryki i Anglii. W roku 1876 wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych i występowała głównie za granicą. Przyjeżdżała także do kraju, grała na scenach Krakowa, Warszawy, Lwowa, Poznania, Łodzi i Lublina. Najwybitniejsze role zagrała w sztukach Szekspira i Słowackiego. [przypis redakcyjny]

Modrzewski jako desydent znajduje się w poczcie autorów zakazanych, których wylicza Index Autliorum et librorum prohibitorwm, in Polonia editorum, Cracov. in off. Andr. Petricov. 1017 in 12. [przypis redakcyjny]

Modrzewski, Krzysztof — wojski halicki, zginął pod Preszowem. [przypis redakcyjny]

modrzyć się (neol.) — niebieszczeć, stawać się a. być modrym, tj. niebieskim. [przypis redakcyjny]

modulamina suspecta (łac.) — melodie podejrzane. [przypis redakcyjny]

modum concludendi (łac.) — sposób zawierania. [przypis redakcyjny]

modus in rebus (łac.) — sposobu. [przypis redakcyjny]

modus omnium est pulcherrima virtus (łac.) — miara, czyli umiarkowanie piękniejszą nad wszelkie inne jest cnotą. [przypis redakcyjny]

mody — we wszystkich wydaniach dotychczasowych mylnie: wody. [przypis redakcyjny]

mogą być prażni wszeteczeństwa — mogą nie popełniać [wszeteczeństwa], być próżni, wolni od tego. [przypis redakcyjny]

mogą się modlić wszelkie wiary — Pieśń szósta. [przypis redakcyjny]

mogiła — tu: kopiec, kurhan. [przypis redakcyjny]

mogiła — tu: kopiec. [przypis redakcyjny]

mogiła — tu: kopiec, wzgórze. [przypis redakcyjny]

mogiła — tu: wzgórze, kopiec. [przypis redakcyjny]

mogiły — gra słów, kalambur o Mohile — mogile. [przypis redakcyjny]

Mohikanie — wymarłe plemię Indian w Ameryce Północnej. [przypis redakcyjny]

Mohilew białoruski — miasto nad Dnieprem; określenie białoruski dla odróżnienia od Mohylowa podolskiego nad Dniestrem. [przypis redakcyjny]

Mohylów (dziś ukr.: Mohyliw-Podilskij) — miasto nad Dniestrem, ok. 90 km na płd. wschód od Kamieńca Podolskiego. [przypis redakcyjny]

mohylowskie — nieudany szturm Stanisława Potockiego Rewery na Mohylów nad Dniestrem miał miejsce w 1659r.; Pasek (a. przepisywacz) pomylił to wydarzenie z innym, oblężeniem Monasterzysk przez Czarnieckiego wiosną 1653 r. (tzw. okazja monasterska), a więc po (przerwanej) bitwie pod Białocerkwią (1651), a przed oblężeniem żwanieckim jesienią 1653). [przypis redakcyjny]

moie imię (…) słyszałeś mianować (starop.) — łacińska konstrukcja accusativi cum infinitivo; [znaczenie: jeśli moje imię słyszałeś wymówione (mianowane); red. WL]. [przypis redakcyjny]

Moim zdaniem, podatkiem najlepszym, najbardziej naturalnym, niepodlegającym oszustwu, jest proporcjonalny podatek gruntowy — w Ekonomii politycznej występował Russo przeciwko podatkowi gruntowemu, argumentując, że podatek ten powoduje zmniejszanie się produkcji rolnej, że pozbawia rolników gotówki, która i tak ma tendencję do koncentrowania się w miastach, a dostarczana przez rolników, nie wraca do nich, lecz w formie wypłat rządowych idzie do rąk ludności miejskiej; wreszcie, że zboże jest towarem, przy którym producent nie może przerzucić podatku na konsumenta, bo zmuszony do płacenia podatku w terminie, nie może czekać ze sprzedażą na korzystną dla siebie cenę i nie może wliczyć podatku do tej ceny. „Każdy, przyznaje, że nie ma rzeczy niebezpieczniejszej niż podatek na zboże opłacany przez nabywcę. Jakże można nie widzieć, że zło jest stokroć gorsze, gdy podatek ten płaci sam rolnik? Czyż to nie jest naruszaniem zasobów państwowych w samym ich źródle? Czy to nie jest pracą zmierzającą bezpośrednio do wyludnienia kraju, a więc do zrujnowania go w końcu?”. Istnieje zatem pozorna sprzeczność w tym punkcie między Ekonomią a Uwagami. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że tutaj Russo proponuje płacenie podatku gruntowego w naturze, przytoczone więc w Ekonomii argumenty przeciw temu podatkowi, opłacanemu w pieniądzach, tracą tu swoją wagę i nie mogą być stosowane. [przypis redakcyjny]

moją geograficzną gromadkę — uczennice z wykładów geografii. [przypis redakcyjny]

moja Hierozolima — Psalmy Przyszłości. [przypis redakcyjny]

moja reguła na to tam służy, aby papier psuła (…) — poeta w następnych wierszach napomnieniem, może zanadto ostrym, upomina zakon benedyktynów, że odstąpił od wzoru swojego zakonodawcy. [przypis redakcyjny]

moja — tu: ta panna,o której mówię. [przypis redakcyjny]

moje białe kości w straż nieoddane kolumnowym czołom — poeta, smutny z powodu braku uznania u współczesnych, przypuszcza, że po śmierci nie będzie miał pomników. [przypis redakcyjny]

mojemu Jędrzejowi — Andrzejowi Nideckiemu (por. przyp. do fr. II 34). Ponieważ Nidecki bawił we Włoszech w r. 1559, wówczas zapewne powstała fraszka Do Kłoczowskiego, a więc bezpośrednio po powrocie poety do kraju. [przypis redakcyjny]

Moje… nazwisko… streszcza narodowość — jumeau znaczy po fr.: bliźniak, aluzja więc jest niezrozumiała. [przypis redakcyjny]

moje oczy (…) dziesięcioletnie gaszące pragnienie — Beatrycze umarła w roku 1290, a poeta wstąpił do piekła i czyśćca w roku 1300, więc lat dziesięć minęło, jak mu ją śmierć porwała. [przypis redakcyjny]

moje widzenie wionęło z duszy jak senne marzenie — Już na początku pierwszej pieśni Raju i w niejednym miejscu następnych pieśni objawił poeta, że ten, kto wzrok duchowy zatopił w niebie, we wszystkim, co jest boskie, żadnego obrazu w pamięci zachować nie może, jeżeli ten obraz za pośrednictwem zmysłowym przedstawiać sobie lub drugim musi. Wrażenie smutku lub radości pozostaje tylko w sercu tego, który marzył we śnie, albowiem po przebudzeniu żaden obraz marzenia wyraźnie uzmysłowić się nie da. Podobnie i poecie z jego wzniosłej wizji nie pozostał żaden obraz mogący być zmysłowo przedstawionym, ale zostało w nim tylko uczucie najwyższej rozkoszy. [przypis redakcyjny]

Mojra — bogini przeznaczenia. [przypis redakcyjny]

Mojry (mit. gr.) — boginie przeznaczenia, pilnujące odwiecznego porządku świata. [przypis redakcyjny]

Mojry (mit. gr.) — boginie przeznaczenia. [przypis redakcyjny]

Mojżesz (XIII a. XII w. p.n.e.) — postać biblijna, największy prorok Starego Testamentu, wyprowadził swój lud z niewoli egipskiej. [przypis redakcyjny]

Mokotowskie pola — w południowej części miasta; tu znajdowały się tory wyścigowe. [przypis redakcyjny]

Mokrymi słonych wód ścieżkami — przekładnia, zamiast: mokrymi ścieżkami słonych wód. [przypis redakcyjny]

mołodycia (daw. ukr.) — dziewczyna. [przypis redakcyjny]

mołodycia (daw. ukr.) — młoda dziewczyna. [przypis redakcyjny]

mołojecki — właściwy mołojcowi; mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; Kozak. [przypis redakcyjny]

mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; Kozak. [przypis redakcyjny]

mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna; zuch; Kozak. [przypis redakcyjny]

mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna; zuch. [przypis redakcyjny]

mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak. [przypis redakcyjny]

mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny, Kozak. [przypis redakcyjny]

mołojec (ukr.) — młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: zbrojny. [przypis redakcyjny]

mołojec (z ukr.) — zuch, junak. [przypis redakcyjny]

molem — nawałę. [przypis redakcyjny]

molestacja (z łac.) — namawianie, zmuszanie. [przypis redakcyjny]

molestum (łac.) — uciążliwe. [przypis redakcyjny]

Molinari — postać fikcyjna. Wrażenie, jakie wywiera jego gra na bohaterach Lalki, przypomina nawet w szczegółach echa występów warszawskich znakomitego hiszpańskiego skrzypka i kompozytora Pablo Sarassate (1844–1908), które odbyły się z końcem marca i w początkach kwietnia 1879 r. [przypis redakcyjny]

moliri (łac.) — wyrządzić. [przypis redakcyjny]

mollities (łac.) — miękkość. [przypis redakcyjny]

molo eventu (łac.) — ze złym skutkiem. [przypis redakcyjny]

Moltke Helmut (1800–1891) — pruski feldmarszałek i szef sztabu, opracował plany zwycięskich wojen z Danią, Austrią i Francją. [przypis redakcyjny]

molto (wł.) — dużo. [przypis redakcyjny]

Moluki a. Maluku — Wyspy Korzenne; grupa wysp we wschodniej części Archipelagu Malajskiego, wchodząca w skład Indonezji. [przypis redakcyjny]

Molza — Molza Francesco z Modeny, poeta liryczny, pisał po łacinie i po włosku (ur. 1489, zm. 1544). [przypis redakcyjny]

Molza stary — Molza Francesco z Modeny, poeta liryczny, pisał po łacinie i po włosku; tłumacz dał mu przydomek „stary”, nie bacząc, że w roku wydania (1516) Orlanda miał Molza dopiero lat 27 (ur. 1489, um. 1544). [przypis redakcyjny]

momentalny — chwilowy, krótki. [przypis redakcyjny]

mon adorée maman (fr.) — uwielbiana mamo. [przypis redakcyjny]

Monako — maleńkie księstwo nad Morzem Śródziemnym. W jego największym mieście, Monte Carlo, znajduje się słynne kasyno gry. [przypis redakcyjny]

Monarcha, który tak długo panował, przestał istnieć — Ludwik XIV zmarł 1 września 1715 r. [przypis redakcyjny]

monarcha rzek — Pad. [przypis redakcyjny]

monarchów dwu — króla brytańskiego, Otona, i cesarza Karła. [przypis redakcyjny]

monaster — klasztor. [przypis redakcyjny]

monasterów — samotni, klasztorów. [przypis redakcyjny]

monastery — domy zakonne. [przypis redakcyjny]

monastyr — klasztor. [przypis redakcyjny]

monderunku — w wyd. lwow[skie] moderunku. [przypis redakcyjny]

Mondzia — Mongia, przylądek w Zatoce Biskajskiej. [przypis redakcyjny]

Mones — Moneses, jeden z królów partyjskich. [przypis redakcyjny]