Przypisy

Hácha, Emil (1872–1945) — prezydent Czechosłowacji, a następnie utworzonego w marcu 1939 r. przez Niemców Protektoratu Czech i Moraw. [przypis edytorski]

Haakon VII (1872–1957) — właściwie Christian Frederik Carl Georg Valdemar Axel, król Norwegii w latach 1905–1957. [przypis edytorski]

Haakvik, norw. Håkvik — norweska wioska, należąca do administracyjnego obszaru Narwiku. [przypis edytorski]

haarnadla (niem. Haarnadel) — szpilka do włosów. [przypis edytorski]

Haas, Charles (1833–1902) — francuski salonowiec. [przypis edytorski]

Habakuk — prorok mniejszy; imię Habakuka występuje w Starym Testamencie w dwóch kontekstach: 1. jest związane z przypowieścią o Danielu, na podstawie której oparty jest niniejszy midrasz (Dn 14,33–39); 2. uważa się go za autora Księgi Habakuka. Tłumacze Biblii Tysiąclecia uważają, że te dwie postacie nie są ze sobą tożsame (Dn 14). [przypis edytorski]

Habakuk — starotestamentowy prorok, który przepowiadał unicestwienie Ziemi, przypuszczalny autor Księgi Habakuka; postać o tym imieniu pojawia się także w Księdze Daniela (14, 33–39) epizodycznie pojawia się postać proroka o tym samym imieniu, którego anioł z rozkazu Boga przenosi za włosy z Judei do Babilonu, aby tam nakarmił wrzuconego do jaskini lwów proroka Daniela; tu: pomieszane historie obu postaci. [przypis edytorski]

habanera — taniec hiszpański. [przypis edytorski]

habdank (daw., z niem.) — podziękowanie. [przypis edytorski]

Habeas Animam (łac.) — dosł. „żebyś miał duszę” a. „powinieneś mieć duszę”; nawiązanie do prawa habeas corpus zapewniającego nietykalność osobistą, niemożność uwięzienia. [przypis edytorski]

Habeas Corpus (łac.) — dosł. abyś miał ciało; formalny protest przeciw aresztowaniu lub zatrzymaniu, którego zasadność musi zostać potem oceniona przez sąd. [przypis edytorski]

Habeas corpus (łac.) — dosł.: żebyś miał ciało; nazwa angielskiej ustawy z 1679, zakazującej aresztowania obywatela bez prawomocnego nakazu sądu. [przypis edytorski]

habeas corpus (łac.) — dosł. żebyś miał ciało; nazwa ang. ustawy z 1679 r. zakazującej organom państwa aresztowania obywatela bez prawomocnego wyroku (nakazu) sądu. [przypis edytorski]

habeas corpus (łac.) — prawo, na podstawie którego osoba może zaskarżyć przed sądem swoje zatrzymanie jako bezprawne i uzyskać zwolnienie z aresztu (więzienia). [przypis edytorski]

Habeas corpus (łac.) — żebyś miał ciało; praw. ustawa zabraniająca aresztowania obywatela bez nakazu sądu. [przypis edytorski]

habeas corpus — ustawa angielska, na mocy której zabronione było aresztowanie obywatela bez nakazu sędziego, jednocześnie zapewniała postępowanie przed właściwym sędzią. [przypis edytorski]

habeas corpus — ustawa ang. z 1679 r., wydana za rządów króla Karola II i zakazująca organom państwa aresztowania obywatela bez prawomocnego, potwierdzonego pieczęcią zezwolenia sądu. [przypis edytorski]

Habe die Sonne nicht zu lieb [und nicht die Sterne] / Komm, folge mir in das dunkle Reich hinab (niem.) — nie chciej ukochać [gwiazd i] słońca, chodź, pospiesz za mną w ponure królestwo (J. W. Goethe, Ifigenia w Taurydzie, Akt III, sc. 1, tłum. Jan Kasprowicz; dialog ściganego przez Erynie Orestesa z siostrą, Ifigenią). [przypis edytorski]

Habelschwert — Bystrzyca Kłodzka. [przypis edytorski]

Habelswerd — właśc. Habelschwerdt, Bystrzyca Kłodzka. [przypis edytorski]

Habemus Deum (łac.: mamy boga) — nawiązanie do tradycyjnych słów wypowiadanych podczas ogłaszania wyboru nowego papieża: habemus papam. [przypis edytorski]

habenda (daw. żart., z łac.) — mająteczek, niewielka posiadłość. [przypis edytorski]

habent sua fata libelli (łac.) — i książki mają swe losy. [przypis edytorski]

habent sua fata libelli (łac.) — książki mają swoje losy. [przypis edytorski]

Habe nun, ach! Philosophie Juristerei und Medicin… — W żądzy wiedzy poznałem wszechnauk dziedzinę, zgłębiłem filozofię, prawo, medycynę, niestety, teologię też! (Goethe, Faust, część pierwsza, scena w pracowni, tłum. E. Zegadłowicz). [przypis edytorski]

Habe nun ach! Philosophie, Juristerei und Medizin, Und, leider! auch… (niem.) — początek monologu Fausta J.W. Goethego: „Zgłębiłem filozofię, arkana prawa, medycynę, a nawet, niestety… [teologię].” Faust mówi dalej o bezcelowości wszelkiej wiedzy i płynącego z niej prestiżu. [przypis edytorski]

Haberbusch i Schiele — warszawski browar, funkcjonujący przy ulicy Krochmalnej w latach 1846–1948. [przypis edytorski]

Haber, Fritz (1868–1934) — laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii (1918). [przypis edytorski]

habet (łac.) — ma; tu: dostał, trafiony. [przypis edytorski]

habet (łac.) — ma; tu: trafił. [przypis edytorski]

habitus — ogół cech osobnika składających się na wygląd i zachowanie. [przypis edytorski]

habitus — trwała dyspozycja jednostki do określonego sposobu postępowania, zwł. dyspozycja moralna. [przypis edytorski]

habitus — trwała dyspozycja jednostki do określonego sposobu postępowania, zwł. dyspozycja moralna (termin pochodzący z filozofii Arystotelesa). [przypis edytorski]

habitus — właściwości danej osoby. [przypis edytorski]

habla Español (hiszp.) — mówić po hiszpańsku. [przypis edytorski]

Habsburg, Otton von (1912–2011) — najstarszy syn ostatniego władcy Austro-Węgier, Karola I, który objął tron po cesarzu Franciszku Józefie I w 1916 r., zaś w 1918 r., po zakończeniu I wojny światowej i rozpadzie Austro-Węgier, został zmuszony zrzec się władzy, a następnie udać się wraz z rodziną na uchodźstwo. Otton pielęgnował swoje przekonanie o prawach do tronu austriackiego i pełnienia naczelnych funkcji w państwie. W 1938 r. kandydował na stanowisko kanclerza; po Anschlussie Austrii przez hitlerowskie Niemcy był ścigany listem gończym; okres II wojny światowej spędził w Stanach Zjednoczonych. [przypis edytorski]

Habsburg, Rudolf Johann (1788–1831) — austriacki arcybiskup, najmłodszy syn cesarza Leopolda II, uczeń i mecenas Beethovena. [przypis edytorski]

Habt ach! (z niem.) — baczność; uwaga! [przypis edytorski]

Habu — A-bet, 8. nom Dolnego Egiptu, w południowo-wschodniej części Delty. [przypis edytorski]

hać a. gać (rus.) — tama. [przypis edytorski]

hać — grobla zbudowana z bali drewnianych, gałęzi itp. [przypis edytorski]

hać — grobla z pni i gałęzi drzew. [przypis edytorski]

hacel — hak wkręcany w tylną część podkowy, by zapobiec ślizganiu się konia. [przypis edytorski]

hacel — hak wkręcany w tylną część podkowy, by zapobiec ślizganiu się konia; tu ogólnie: hak. [przypis edytorski]

hacienda (hiszp.) — dwór. [przypis edytorski]

hacjenda — w Hiszpanii i Ameryce Łacińskiej: wiejska posiadłość a. duże gospodarstwo rolno-hodowlane (plantacja); także: dom, zabudowania należące do posiadłości wiejskiej. [przypis edytorski]

haczkowany (daw.) — wykonany szydełkiem. [przypis edytorski]

haczyć się kogoś — zaczepiać kogoś. [przypis edytorski]

haczysz — dziś popr.: haszysz. [przypis edytorski]

Hadasa a. Hadassa — chodzi tu o Esterę. Hadasa jest, prawdopodobnie, żydowskim odpowiednikiem perskiego imienia Estera (za przypisem z Biblii Tysiąclecia Est 2). [przypis edytorski]

Hadesa kraj ciemny — zaświaty (Hades był władcą krainy umarłych). [przypis edytorski]

Hades (mit. gr.) — bóg podziemnego świata zmarłych. [przypis edytorski]

Hades (mit. gr.) — bóg rządzący podziemną krainą zmarłych; także: nazwa tej krainy. [przypis edytorski]

Hades (mit. gr.) — bóg śmierci, władca zaświatów. [przypis edytorski]

Hades (mit. gr.) — bóg śmierci, władca zaświatów, także: nazwa samych zaświatów. [przypis edytorski]

Hades (mit. gr.) — bóg świata podziemnego bądź nazwana od jego imienia kraina umarłych. [przypis edytorski]

Hades (mit. gr.) — kraina umarłych (Grecy nie mieli podziału na niebo i piekło). [przypis edytorski]

Hades (mit. gr.) — kraina umarłych (Grecy nie rozdzielali zaświatów na niebo i piekło), rządzona przez boga o tym samym imieniu. [przypis edytorski]

Hades (mit. gr.) — kraina umarłych (starożytni Grecy nie znali podziału na niebo i piekło). [przypis edytorski]

Hades (mit. gr.) — królestwo podziemne i kraina zmarłych. [przypis edytorski]

Hades (mit. gr.) — królestwo podziemne, kraina zmarłych. [przypis edytorski]

Hades (mit. gr.) — podziemna kraina umarłych. [przypis edytorski]

Hades (mit. gr.) — podziemna kraina umarłych, rządzona przez boga o tym samym imieniu. [przypis edytorski]

Hades (mit. gr.) — podziemna kraina zmarłych. [przypis edytorski]

Hades (mit. gr.) — podziemna kraina zmarłych, rządzona przez boga o tym samym imieniu. [przypis edytorski]

Hades (mit. gr.) — podziemny świat umarłych; również imię władcy tego świata. [przypis edytorski]

Hades (mit. gr.) — władca podziemnego świata zmarłych i bogactw ukrytych w ziemi; budzący strach, ale sprawiedliwy bóg, brat Zeusa i Posejdona. [przypis edytorski]

Hades (mit. gr.) — władca podziemnego świata zmarłych i bogactw ukrytych w ziemi; budzący strach, ale sprawiedliwy bóg, brat Zeusa i Posejdona. [przypis edytorski]

Hades (mit. hr.) — podziemna kraina umarłych, rządzona przez boga o tym samym imieniu. [przypis edytorski]

Hadesowe ściany (mit. gr.) — mowa o krainie umarłych; Grecy nie rozróżniali zaświatów na niebo i piekło. [przypis edytorski]

Hades — w mitologii greckiej kraina umarłych. [przypis edytorski]

had (gw.) — gad. [przypis edytorski]

hadiuga (ukr. гадюка) — gadzina. [przypis edytorski]

hadiuka — w polszczyźnie kresowej: wąż, padalec. [przypis edytorski]

hadki (z białorus.) — wstrętny, przykry, obrzydliwy. [przypis edytorski]

Had (mit. gr.) — Hades, podziemna kraina umarłych. [przypis edytorski]

Had (mit. gr.) — Hades to zarówno bóg świata podziemnego, jak i sama nazwa tego świata. [przypis edytorski]

Hadria a. Adria — miasto w północno-wschodnich Włoszech, w starożytności port, obecnie odległe o ok. 25 km od wybrzeża Adriatyku. [przypis edytorski]

Hadrian VI, właśc. Adriaan Florenszoon Boeyens (1459–1523) — papież od 1522, z pochodzenia Holender, ostatni niewłoski papież przed Janem Pawłem II. [przypis edytorski]

Hadrian, właśc. Publiusz Eliusz Hadrian (76–138) — cesarz rzymski od 117, następca Trajana; w polityce zagranicznej kierował się zasadą zaprzestania podbojów, unikania konfliktów militarnych i umacniania granic odziedziczonego państwa; znany ze zbudowania wału obronnego w poprzek płn. Brytanii, wyznaczającego granicę posiadłości rzymskich. [przypis edytorski]

Hadrian właśc. Publiusz Eliusz Hadrian (76–138) — cesarz rzymski w latach 117–138. W polityce zagranicznej kierował się zasadą zaprzestania podbojów, unikania konfliktów militarnych i umacniania granic odziedziczonego państwa. Za jego panowania, w latach 132–135, miała miejsce druga wojna żydowsko-rzymska (powstanie Bar-Kochby), Hadrian zajmował się jej stłumieniem. Zburzono wówczas Jerozolimę, wygnano z niej Żydów, zakazano praktykowania judaizmu, nazwę miasta zmieniono na Colonia Aelia Capitolina, a nazwę Judei na Syria Palestina. [przypis edytorski]

Had — właśc. Hades, mroczna i straszna kraina umarłych rządzona przez boga o tym samym imieniu. [przypis edytorski]

hadź (gwar., z ukr.) — rzecz hadka, czyli brzydka, obrzydliwa. [przypis edytorski]

hadżdżi (ar.) — muzułmański pielgrzym; odbycie co najmniej raz w życiu pielgrzymki do świątyni Al-Kaba w Mekce jest jednym z podstawowych obowiązków religijnych każdego muzułmanina, jeśli jest do niej zdolny zdrowotnie i finansowo. [przypis edytorski]

hadżi (z arab. hadżdżi) — muzułmanin, który odbył pielgrzymkę do Mekki. [przypis edytorski]

Häcklów — zob. Haeckel, Ernst. [przypis edytorski]

Häftlinge, Mützen ab! (niem.) — Więźniowie, czapki z głów! [przypis edytorski]

Häftlinge, Mützen auf! (niem.) — Więźniowie, czapki na głowę! [przypis edytorski]

Häftling (niem.) — więzień, jeniec. [przypis edytorski]

Händel, Georg Friedrich (1685–1759) — wybitny kompozytor niemiecki, później brytyjski, okresu późnego baroku. [przypis edytorski]

haec est petra (łac.) — on jest skałą. [przypis edytorski]

Haeckel, Ernst (1834–1918) — autor słynnych antyklerykalnych Zagadek świata, założył w r. 1906 ateuszowski „Związek Monistów”. [przypis edytorski]

Haeckel, Ernst (1834–1919) — biolog, filozof i podróżnik niem., zwolennik darwinizmu i monizmu; profesor anatomii porównawczej na Uniwersytecie w Jenie (1865–1909), gdzie stworzył Instytut Zoologiczny; dokonał przełomowych odkryć w biologii ewolucyjnej, tworząc pierwsze kompletne drzewo ewolucyjne organizmów żywych i uwzględniając w nim człowieka; wprowadził pojęcia takie jak ekologia, filogeneza, ontogeneza; autor m.in. prac: Generelle Morphologie der Organismen (1866), Natürliche Schöpfungsgeshichte (1868), Anthropogenie (1874), Kunstformen der Natur (1899, 1904). [przypis edytorski]

Haeckel, Ernst (1834–1919) — niemiecki biolog, filozof i podróżnik, zwolennik darwinizmu. [przypis edytorski]

Haeckel, Ernst (1834–1919) — niemiecki filozof, podróżnik, biolog, zwolennik darwinizmu. Dokonał przełomowych odkryć w biologii ewolucyjnej, tworząc pierwsze kompletne drzewo ewolucyjne organizmów żywych i uwzględniając w nim człowieka. [przypis edytorski]

Haeckel, Ernst Heinrich (1834–1919) — niemiecki filozof, biolog, podróżnik, propagator darwinizmu. Stworzył pierwsze kompletne drzewo rodowe wszystkich organizmów. [przypis edytorski]

Haecker, Theodor (1879–1945) — pisarz, tłumacz i krytyk sztuki niemiecki (urodzony w Eberbach, w Wielkim Księstwie Badenii), autor m.in. szkiców o filozofii Kierkegaarda oraz pracy o Wergiliuszu jako ojcu kultury Zachodu lub też: Emil Haecker (1875–1934), krakowski publicysta i dziennikarz, historyk socjalizmu (autor Historii socjalizmu w Galicji i na Śląsku Cieszyńskim 1846–1882) oraz działacz polityczny, w l. 1895–1934 redaktor naczelny krakowskiego pisma socjalistycznego „Naprzód”, członek Polskiej Partii Socjalistyczno-Demokratycznej, żołnierz legionów Piłsudskiego, poseł na sejm (1922, 1928); był szeroko znany w kręgach dziennikarsko-literackich, utrzymywał przyjazne kontakty m.in. z Tadeuszem Boyem-Żeleńskim, z Józefem Piłsudskim oraz Romanem Dmowskim (obaj zostali ojcami chrzestnymi jego dwóch córek); wobec eksperymentów formalnych w sztuce nastawiony krytycznie. [przypis edytorski]

haef — kryptonim powieściopisarki Heleny Filochowskiej. [przypis edytorski]

Haendel (1685–1759) — niemiecki kompozytor, od 1727 tworzący w Anglii. [przypis edytorski]

Haendel, Georg Friedrich (1685–1759) — niemiecki kompozytor, jeden z najwybitniejszych twórców muzyki późnego baroku. [przypis edytorski]