Sroczyńska, Barbara
Lasowiackie serce
Smyk, Katarzyna
Kopeć, Aleksandra
Fundacja Nowoczesna Polska
nie dotyczy
Epika
Bajka ludowa
Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/sroczynska-lasowiackie-serce
xml
text
text
2018-01-03
pol
Licencja Wolnej Sztuki 1.3
http://artlibre.org/licence/lal/pl/
https://redakcja.wolnelektury.pl/media/cover/image/5877.jpg
When two become one, Winniepix@Flickr, CC BY 2.0
http://redakcja.wolnelektury.pl/cover/image/5877
Puszcza Sandomierska
https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/sroczynska-lasowiackie-serce.pdf
ISBN-978-83-288-5395-9
ISBN
application/pdf
https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/sroczynska-lasowiackie-serce.html
ISBN-978-83-288-5396-6
ISBN
text/html
https://wolnelektury.pl/media/book/txt/sroczynska-lasowiackie-serce.txt
ISBN-978-83-288-5397-3
ISBN
text/plain
https://wolnelektury.pl/media/book/epub/sroczynska-lasowiackie-serce.epub
ISBN-978-83-288-5398-0
ISBN
application/epub+zip
https://wolnelektury.pl/media/book/mobi/sroczynska-lasowiackie-serce.mobi
ISBN-978-83-288-5399-7
ISBN
application/x-mobipocket-ebook
Barbara Sroczyńska
Lasowiackie serce
Tutaj niedaleko jest tako wieś Dąbrowica. I tam był kowolkowal (gw.) --- kowal. Wymowa gwarowa kowol, czyli a jest wymawiane jako o. Zjawisko to określane jest jako ścieśnienie wymowy, podwyższenie i zwężenie. Jest charakterystyczna dla gwar małopolskich, kurpiowskich, mazurskich i wyspowo dla innych regionów Polski. Stanowi pozostałość po długiej samogłosce a, która występowała obok a krótkiego, i już w średniowieczu przybrała brzmienie o, a wcześniej --- pośrednią á. Zob. https://encenc.pl/a-pochylone/, dostęp: 10.11.2017., Brylski sie nazywoł, i ten kowol kuł różne bramy, bo on był takim znanym kowolem na okolice. ZamekI kuł bramy do zamku dzikowskiegozamek dzikowski --- Zamek (Pałac) Tarnowskich w Dzikowie, dziś w granicach Tarnobrzega. Współcześnie mieści się tam Muzeum Historyczne Miasta Tarnobrzega., do baranowskiegozamek baranowski --- Zamek i zespół parkowo-zamkowy w Baranowie Sandomierskim, siedziba rodu Leszczyńskich. Współcześnie hotel, restauracja, z możliwością zwiedzania części pomieszczeń., także szlachta, jak tam miała jakieś tam do wykucia czy okucia na okna, takie krotykroty (gw.) --- kraty., to on to wszys[t]ko kuł. No ji konie oczywiście też podkuwoł. No ji miał kilkoro dzieci, a najładniejszo była Marysia, najstarszo. I tam w ty Marysi kochoł sie taki JantekJantek (gw.) --- Antek. Zachodzi tu prejotacja, czyli przed samogłoską w nagłosie pojawia się głoska j. . I ten Jantoś --- lubioł go kowol, bo on pracowoł [u]u niego tam w kuźni, pracowity był, chłop był taki zbudowany, fajny. No, biedny był, ale był pracowity. No ji tak go lubioł [kowol].
MiłośćNo ji on tak sie zakochoł w ty Marysi, no Marysia w tym Jantku tyż tyż (gw.) --- też.
Podwyższona wymowa głoski e. Podobne realizacje w tej opowieści: przyjiżdżały, wcześnij.. No ale Jantek chciał zarobić troche, żeby se chałupe mogly, żeby te Marysie poprosić o rękę, to był taki ambitny, i chcioł mieć chałupe. RzekaI flisokiflisoki (gw.) --- flisacy. Flisak, oryl, flis to nazwy mężczyzny zajmującego się w dawnej Polsce flisem, czyli rzecznym transportem (spławianiem) towarów. Często flisem trudnili się sezonowo dorabiający chłopi nadrzecznych wsi. Na przykład tradycje flisaków z Ulanowa nad Sanem są wpisane na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. przyjiżdżały tytuaj, przyjechoł retmanretman (daw.) --- starszy flisak, który kierował spławem i zespołem flisaków. do wsi, i zwoływał chłopów takich na flis --- do roboty na spławianie tratew. Bo tu drzewa były w Puszczy.
Sandomiersko, była Puszcza Sandomiersko, drzewa były duże i spławiały do Gdańska, na tam robiły meble z tych drzewmeble gdańskie --- typ ciężkich, masywnych, bogato rzeźbionych mebli z drewna, wyrabianych głównie w Gdańsku, Elblągu i Toruniu w XVI--XVIII w., będących na wyposażeniu wielu dworów i kamienic mieszczańskich w Europie i Polsce..
No ji ten Jantek poszed tam do tego retmana. No ji godo Marysi najpierw, wcześnij powiedział, ze:
--- Jo pódeJo póde (gw.) --- ja pójdę. do tego retmana, za... może sie póde za tego... zebyzeby (gw.) --- żeby. Mazurzenie, czyli wymowa szeregu c, s, z, dz zamiast cz, sz, ż, dż. Głoska zapisywana jako rz nie podlega mazurzeniu. mie wziął na [u]oryla.
No to poszyd. No ji ten retman go..., przyjrzoł sie mu, tam pogodoł z niem, no i nado sie. No to jako sie nado, przyszed do Marysi, gado ze:
--- Maryś, jo pojade na flis.
No to Marysia sie rozpłakała:
--- No, Jantoś, ty odjedzies!
Poszła do taty:
Rozstanie--- Tato, tato, Jantoś [u]odjiżdża! Wykuj me serce, takie lasowiackie, takie duże jak moja dłoń, ja dom Jantkowi, zeby mie nie zapomnioł.
SerceNo ji tak zrobił ojciec, wykuł serce takie. Jankowi założyła na szyję, no to Jantek taki dumny, jakby nie wiadomo co dostoł, jaki majątek. No ji pojechoł na ten flis.
ŚmierćAle dzieś tam Wisła była zburzono i tak do brzegu tą tratwe pociągnęło, więc Jantek kijem odpychoł od brzegu to tratwe, zahaczył tym sercem i wciągnęło go do ty Wisły, utopił sie. Utopił sie i Wisła go zaniesła daleko, tam dzieś koło Torunia go wyłowiły ryboki, bo zawsze za tratwamy to ławice ryb płynęły, a te ryboki łapały ryby na Wiśle [w] sieci ji w to sieć dzieś tam złapały tego Jantka. A że mioł to serce na szyi, to te flisoki go poznały, że to jest ten Jantek.
No ji Jantka pochowały pod Toruniem, a serce przywiezły Marysi. DziewictwoNo ji Marysia już nie ożeniła, do końca życia była sama, a to serce zamurowała --- tam we wsi DąbrowicaDąbrowica --- wieś w powiecie tarnobrzeskim, w gminie Baranów Sandomierski. jest taki..., figura Pana Jezusa Frasobliwego postawiono na pamiątkę, że była cholera i strasznie zdziesiątkowało całą okolice. A tylko tam GóryGóry --- oficjalna nazwa części wsi Dąbrowica. , dzie mieszkała ta Marysia, te Góry tylko zostały i na to pamiątkę, że ocalało, to te mieszkańcy ty wsi postanowiły postawić tam figurke Pana Jezusa Frasobliwego. SerceI tam Marysia to serce zamurowała.
I jest tam podobno do dzisiaj pod tym, siedzi na nim Jezus FrasobliwyWykute z brązu 3, 5-metrowe serce lasowiackie można oglądać na rynku w Baranowie Sandomierskim. Stało się ono nie tylko atrakcją turystyczną. Barbara Sroczyńska dodaje komentarz: ,,A na rynku tutaj w Baranowie Babcia Hania Rzeszutowa [czyli Anna Rzeszut z Zespołu Obrzędowego ,,Lasowiaczki" z Baranowa Sandomierskiego --- przyp. red.] tam ze swoijim kolegą odszukały to w zapiskach gdzieś czy legendach, i na to pamiątke jest na rynku postawiune serce lasowiackie. I młode pary, teraz jak ślub biorą, to sie zdarza, że przychodzo zakładajo kłódke na tym serduszku wieszajo, to na pamiątke, ze zamykajo swoją miłość i chcą być razem do końca życia ji tam robio se zdjęcia. Turyści też, jak przyjeżdżajo, to se robio zdjęcia. Jest legenda w skrócie napisana i można przeczytać"..
Komentarz
W opowieści o lasowiackim sercu zwraca uwagę wątek miłości dwojga młodych ludzi, z których ona jest bogatą córką kowala, on zaś --- biednym, pracowitym i honorowym kawalerem. Chce on najpierw zarobić pieniądze, zanim oświadczy się o rękę ukochanej. Oboje są postaciami pozytywnymi, lubianymi, szanowanymi w społeczności i zyskują sympatię czytelnika. Niestety, w bajkowych fabułach takich bohaterów często dosięga nieszczęście --- chłopak ginie w odmętach rzeki, z dala od swoich rodzinnych stron. Dziewczyna --- co jest jedną z form bajkowego powiadamiania --- otrzymuje znak: kute serce, które podarowała Antkowi, zanim ruszył do pracy z flisakami. Serce jako ogólnokulturowy symbol dozgonnej miłości, zostaje włączone w lokalną opowieść. Lokalność tę podkreślają przywołane w opowieści nazwy miejscowości i części wsi czy podanie dotyczące konkretnej figury Chrystusa Frasobliwego, ustawionej jako wotum za zatrzymanie epidemii cholery.
Bajka przypomina o dwu tradycyjnych zwodach: kowalstwie i flisactwie. Rekonstrukcja dawnych form i technik kowalskich czy rewitalizacja tradycji flisackich są współczesnymi zadaniami z zakresu ochrony polskiego dziedzictwa.
Bajkę opowiedziała Barbara Sroczyńska, ur. w 1963 r., zamieszkała w Padwi Narodowej, gm. Padew Narodowa, pow. mielecki, woj. podkarpackie. Posługuje się gwarą lasowiacką, która łączy cechy dialektu małopolskiego i mazowieckiego. Nagrał Antoni Beksiak 9 października 2017 roku.
Spisała i skomentowała Katarzyna Smyk.