Słowacki, Juliusz
Mazepa
Szczęsny, Wojciech
Kozioł, Paweł
Choromańska, Paulina
Fundacja Nowoczesna Polska
Romantyzm
Dramat
Tragedia
Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN. Utwór powstał w ramach "Planu współpracy z Polonią i Polakami za granicą w 2014 roku" realizowanego za pośrednictwem MSZ w roku 2014. Zezwala się na dowolne wykorzystanie utworu, pod warunkiem zachowania ww. informacji, w tym informacji o stosowanej licencji, o posiadaczach praw oraz o "Planie współpracy z Polonią i Polakami za granicą w 2014 r.".
http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/slowacki-mazepa
Juliusz Słowacki, Pisma Juliusza Słowackiego, Tom III, nakł. ksiegarni Gubrynowicza i Schmidta, Lwów 1880.
Domena publiczna - Juliusz Słowacki zm. 1849
1920
xml
text
text
2012-05-24
pol
https://redakcja.wolnelektury.pl/media/cover/image/Mazepa.jpg
Mazepa, Jean Pierre Norblin de la Gourdaine (1745-1830), domena publiczna
http://redakcja.wolnelektury.pl/cover/image/6479
http://wolnelektury.pl/media/book/pdf/slowacki-mazepa.pdf
ISBN-978-83-288-0940-6
ISBN
application/pdf
https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/slowacki-mazepa.html
ISBN-978-83-288-1908-5
ISBN
text/html
http://wolnelektury.pl/media/book/txt/slowacki-mazepa.txt
ISBN-978-83-288-2863-6
ISBN
text/plain
http://wolnelektury.pl/media/book/epub/slowacki-mazepa.epub
ISBN-978-83-288-3936-6
ISBN
application/epub+zip
http://wolnelektury.pl/media/book/mobi/slowacki-mazepa.mobi
ISBN-978-83-288-5022-4
ISBN
application/x-mobipocket-ebook
Mazepa to dramat polskiego poety Juliusza Słowackiego z 1840 roku. Autor, obok Mickiewicza i Krasińskiego, określany jest jako jeden z Wieszczów Narodowych.
Słowacki uznawany jest za jednego z największych przedstawicieli polskiego romantyzmu. Pomimo tego, że zmarł młodo, pozostawił po sobie duży dorobek: 13 dramatów, 20 poematów, setki wierszy, listów oraz jedną powieść.
Mazepa to historia przedstawiająca zaloty miłosne oraz ich konsekwencje, które mają miejsce podczas wizyty Jana Kazimierza na zamku wojewody w XVII wieku.
Juliusz Słowacki
Mazepa
Tragedia w 5 aktach.
tem -> tym (z wyjątkiem pozycji rymowej)
mię -> mnie
czem-> czym
Fleksja: panię -> panią
Pisownia łączna i rozdzielna: przedemną -> przede mną, z pod -> spod.
Udźwięcznienia i ubezdźwięcznienia: wązkiej -> wąskiej.
Błąd źródła: Tak jest? -> Tak jest.
OSOBY:
KRÓL JAN KAZIMIERZ.
MAZEPA, dworzanin Króla.
WOJEWODA.
AMELIA, żona Wojewody.
ZBIGNIEW, syn Wojewody z pierwszego małżeństwa.
CHMARA, dworzanin Wojewody.
CHRZĄSTKA, dworzanin Wojewody.
KASZTELANOWA.
Pokojowi królewscy, Szlachta, ludzie Wojewody, Ksiądz, itd.
Scena w zamku Wojewody.
AKT I
SCENA I
Sala oświecona jak na bal.
WOJEWODA, ZBIGNIEW, potem KASZTELANOWA.
WOJEWODA
A przy moździerzach trzymać zapalone lonty./
Waść mi, panie Zbigniewie, synu, zajrzyj w kąty,/
Czy wszystko jak potrzeba na królewskie godygody --- tu: święto.?/
Do wchodzącej Kasztelanowej./
Mościa kasztelanowo, mam wielkie powody/
Cieszyć się, że cię widzę w zdrowiu i w świeżości.
KASZTELANOWA
Jakże mi pięknie zamek wygląda waszmości,/
Co lamp! Co pozłotowin! --- A gdzie aściaści (daw.) --- waści, waćpana. żona?
WOJEWODA
Dotychczas nie gotowa i nie przystrojona ---/
A to mój syn zastąpi ją tu przy asindźceasindźka (daw., pot.) --- skrót od waćpani../
Pójdę tymczasem z wieży zajrzeć na gościńce,/
Czy się już król nie toczy po drodze lipowej./
Zbigniewie, atentujatentować (z łac.) --- traktować uważnie, tu: zajmować się kimś. się waść kasztelanowej/
I baw jaśnie wielmożną.
KASZTELANOWA
do Zbigniewa.
Waść przyjeżdżasz z Padwy?
ZBIGNIEW
Nie, mościa dobrodziejko, już z wojska.
KASZTELANOWA
Doprawdy?/
Waść w wojsku?
ZBIGINIEW
Tak, rotmistrzem zostałem pancernym.
KASZTELANOWA
Strzeż mi się waść, bo zaraz zostaniesz niewiernym,/
Płochympłochy (daw.) --- niestały w uczuciach. uwodzicielem, jak wszyscy rotmistrze.
ZBIGNIEW
Broń Boże!
KASZTELANOWA
Masz oczęta, co się błyszczą bystrze,/
Ale coś trochę mgliste i afekcjonalneafekcjonalny (daw., z łac.) --- skłonny do wzruszeń../
I cóż to jest waćpanu... ot, w pancerz cię palnę/
Wachlarzykiem i wszystko serduszko wyśpiewa./
Mówże mi co o Włoszech asińdziej.
Słychać zgiełk za sceną.
WOJEWODA
Cholewa!/
Panie Cholewa, co tam za wrzask? Panie Chmara!/
Mości Chrząstko! Czy wszystkich diabli wzięli? --- Wiara!/
Szablice dzwonią, trzeba iść pacyfikować.
Wychodzi.
SCENA II
ZBIGNIEW, KASZTELANOWA, PAN CHRZĄSTKA wchodząc innymi drzwiami.
CHRZĄSTKA
Gdzie Wojewoda?
KASZTELANOWA
Chciej nas waść zainformować,/
Co to za krzyk?
CHRZĄSTKA
Zdarzenie, mościa dobrodziejko,/
Bardzo smutne.
KASZTELANOWA
A powiedz że?
CHRZĄSTKA
Bryka za bryką/
Wjechała na dziedziniec, mościa dobrodziejko./
Z tych bryk wysiadło szlachty, panów co niemiara./
Jednych prowadził pan marszałek ziemski Szczara,/
LubomirszczykLubomirszczyk --- zwolennik magnackiego rodu Lubomirskich. zajadły, rokoszaninrokoszanin --- uczestnik rokoszu Lubomirskiego (1665), konfederacji wojskowej walczącej z Janem Kazimierzem., śmiałek;/
Drugim pan Olgopolski przywodził, marszałek,/
Babińcowym nazwany, bo trzyma z królową./
Zeszli się, mościa pani, przed bramą zamkową/
Owi dwaj marszałkowie, a każdy jak patron/
Caudycauda (łac.) --- świta (dosł. ogon). swej przyjacielskiej, amicusamicus (łac.) --- przyjaciel. i matron.
KASZTELANOWA
JęzykProszę Waćpana, nie leź w łacinę jak w błoto.
CHRZĄSTKA
GrzecznośćObu więc tym marszałkom przeciwnym szło o to,/
Który z nich krok najpierwszy ma mieć do przedsienia;/
Lecz jako oba grzeczni, więc bez ubliżenia/
Jeden drugiemu, oba, mając czapki w rękach,/
Nuż się kłaniać, we dwoje giąć się, jak na mękach;/
Próżno obu łysiny mroził księżyc chłodny,/
Jeden krzyczał: niegodny --- i drugi: niegodny!/
I byłyby na wieki trwały te respekta,/
Gdyby jeden z baczących na te kontrefektakontrefekt (daw.) --- portret, podobizna./
Jezuickiej grzeczności nie był krzyknął z brzucha:/
A weźże, panie Szczara, krok i nakryj ucha./
Co słysząc Olgopolski, jak piorun z obłoku/
W bramę --- co widząc, równie acceleransaccelerans (łac.) --- przyspieszający. kroku/
I pan Szczara uczynił. --- Waćpani się spytasz,/
Co się stało? Jak razem wstąpili w korytarz,/
Tak i razem ugrzęźli, brzuch z brzuchem, nos z nosem;/
Próżno ich szlachta częstym szturchańcem i głosem/
Podżega i na dalsze zaprasza pokoje ---/
Nie mogą --- więc myśl wzięto seccareseccare (łac.) --- naprzykrzać się, zaczepiać. na dwoje/
Zaciętych inimicosinimicos (łac.) --- nieprzyjaciół., więc błysnęły szable./
Jako więc w ciasnym porcie dwa wielkie korabiekorab (daw.) --- statek.,/
Które fortunamfortunam (łac.) --- los (B.lp). niosą przed burzliwym gromem...
WOJEWODA
za sceną.
Rozbić mur, niechaj wejdą Ichmoście wyłomem./
Panie Chmara! Rozwalić mur.
KASZTELANOWA
O! Krotochwilakrotochwila (daw.) --- żart, anegdota..
Chrząstka wychodzi.
SCENA III
ZBIGNIEW, KASZTELANOWA, wchodzi AMELIA.
KASZTELANOWA
Cóż to jest za dzieweczka? Ze skrzydeł motyla/
Trzewiczki ma; na głowie bez żadnego fiochafioch --- fiok, tj. pretensjonalny lok..
ZBIGNIEW
To, mościa dobrodziejko, jest moja macocha.
KASZTELANOWA
Ta młodziutka? To jeszcze dziecko!/
Do Amelii./
A proszę cię,/
Bądźże mi przyjaciółką, moje piękne dziecię./
Uważaj mnie jak swoją. --- Piękno, MłodośćCóż? Jaka ty ładna!/
A to, panie Zbigniewie, cud! Z sąsiadek żadna/
Nie wyrówna. Nie płoń się, starej wolno mówić./
Trzeba ci było muszek wiosennych nałowić,/
Oberwać im skrzydełka i upstrzyć twarzyczkę./
Nadto białą we włosach zatknęłaś różyczkę,/
Nadto białą. To jeszcze dzieciątko niewinne./
Panie Zbigniewie, czy masz respektarespekta (daw, z łac.) --- wyrazy szacunku. powinnepowinny (daw.) --- należny./
Dla takiej młodej matki? Jakże wy z nią razem?/
To dziwnie, waszeć mi się zdajesz zimnym głazem,/
Atentujże się wasze tej młodziutkiej matce./
Do Amelii/
Tobie tu jak białemu gołębiowi w klatce:/
Ten zamek bardzo smutny, tobie trzeba słońca./
Cóż --- czy cię nudzi starej gawęda bez końca?/
Powiem ci coś miłego: tu z królem przybywa/
Pan Mazepa.
AMELIA
Któż to jest?
KASZTELANOWA
Jak to, nieszczęśliwa!/
Ty nigdy nie słyszałaś o panu Mazepie?
AMELIA
Nie, mościa dobrodziejko.
KASZTELANOWA
Ja ciebie oślepię,/
Jak ci zacznę o złotym mówić sowizdrzalesowizdrzał (daw.) --- żartowniś.,/
A może twoje czyste serduszko rozpalę/
Ogniem nieugaszonym. --- Obaczysz go sama./
Serce jego otwarte jak przejezdna brama,/
Jedna wjeżdża, a druga wyjeżdża za wrota./
Spojrzenia jego na kształt kowalskiego młota,/
Ciągle w biedne serduszka uderzają, tłuką/
Na miazgę. Niech to będzie asińdźce nauką.
Walą z dział.
AMELIA
O Boże, król!
KASZTELANOWA
Nim wejdzie, mamy czasu dużo,/
Tam na ganku pan Pasek, z powagą papużą/
I z wielkim stał papierem --- Ba! To mówca śliczny,/
Przygotował dla króla wiersz makaronicznymakaroniczny --- łączący język polski i łacinę../
O czym że ja mówiła, mościa dobrodziejko?/
Ha --- otóż paź Mazepa --- jeszcze mu czuć mleko/
Pod nosem, a już o nim tyle rzeczy plotą.
SCENA IV
CIŻ SAMI.
Mazepa włazi oknem nie widziany przez aktorów.
PlotkaKASZTELANOWA
Wystawwystawić (daw.) --- wyobrazić sobie. ty sobie, co to za sowizdrzał! Co to/
Za urwis ten Mazepa.
MAZEPA
na stronie.
Ba, tu o mnie mowa.
KASZTELANOWA
Wystaw sobie, co to jest za przewrotna głowa!/
Co to za wróg niewieści! Węża wziął za godło./
Paź kochanek włosami kazał wypchać siodło.
MAZEPA
kłaniając się kasztelanowej, nagle.
Fałsz, mościa dobrodziejko, proszę nie dać wiary.
KASZTELANOWA
Jakże tu pan przyszedłeś?
MAZEPA
Z księżycem przez szpary./
Lecz w czasw czas (daw.) --- w porę. przychodzę bronić własnego honoru.
KASZTELANOWA
Lecz jak tu pan przyszedłeś?
MAZEPA
Jak motylek dworu/
Przez okno, mościa pani.
KASZTELANOWA
Ba, kłamcy masz minę;/
Okno wysokie.
MAZEPA
Z włosów mam różnych drabinę.
KASZTELANOWA
Z włosów kochanek?
MAZEPA
Tak jest.
KASZTELANOWA
Lecz czemuż przez szyby,/
Nie przez drzwi?
MAZEPA
Bo we drzwiach jest pan Pasek, niby/
CerberCerber (mit. gr.) --- trzygłowy pies pilnujący wejścia do Hadesu. z trzema głowami --- krew się w żyłach ścina,/
Co jedna skończy mówić, to druga zaczyna./
Myśląc, że to się nigdy nie skończy --- uciekłem.
KASZTELANOWA
Już ja widzę, że Waćpan ten dom zrobisz piekłem,/
Że tu Waćpan przez okno wniesiesz niepokoje.
MAZEPA
Skądże tak zła opinia?
KASZTELANOWA
Ja bardzo się boję/
Waszej niestateczności. --- Niech nas Bóg ochrania,/
Waszeć nigdy nie możesz być bez zakochania;/
Lecz tutaj warto by się rozkochać ze skruchą./
Jak się zakochasz, to mi powiesz w kim na ucho,/
Ja stara cię nie zdradzę.
MAZEPA
z ręką na sercu
Paź aśćkę przekona.
SCENA V
CIŻ SAMI, KRÓL, WOJEWODA i wiele szlachty.
WOJEWODA
Oto jest, najjaśniejszy panie, moja żona,/
Która ci się pokornie do kolan uniży./
A to --- kasztelanowa Robroncka ze Spiży./
A to mój syn jedynak, twej potencjipotencja (z łac.) --- moc, władza. sługa.
KRÓL
Cóż to? Paź tu?
MAZEPA
Oracja była bardzo długa,/
Nie chciałem się rozczulić, wnet mi oczy mokną,/
Wszedłem przez okno...
KRÓL
Strzeż się wylecieć przez okno.
MAZEPA
W szczęśliwsze pozwól, królu, ufać horoskopy.
KRÓL
do Wojewodziny.
Pani, racz mi dać rękę. --- Te ogniste stropy/
Prawdziwie empirejskimempirejski (daw.) --- podobny najwyższej ze sfer niebieskich. zdają się obłokiem,/
A ty, wojewodzino...
Kończy do ucha komplement.
WOJEWODA
Za królewskim krokiem,/
Mości panowie, proszę --- proszę --- bardzo proszę.
Wychodzą wszyscy, oprócz Mazepy, na dalsze pokoje.
SCENA VI
MAZEPA
sam.
O! Dziwny świat! Ten młody rotmistrz, przy macosze/
Tak cudownej, a zimny jak lód się wydaje,/
Gdy ja, ledwom ją ujrzał, już mi serce taje.../
Już chciałbym albo żyć z nią, albo umrzeć dla niej./
Mościa kasztelanowo, o! Zgadłaś waćpani,/
Że tu przyjdzie w miłości zapisać się wiecznik./
Zacznę jak słońce, może skończę jak słonecznik,/
Ona mi będzie serce obracać oczyma.
Wojewoda wchodzi.
WOJEWODA
Cóż to --- czy mój stół żadnych względów nie otrzyma,/
Proszę, wielmożny panie, nie pogardzaj strawą.
Mazepa kłania się i odchodzi.
SCENA VII
WOJEWODA, CHMARA.
WOJEWODA
Panie Chmara, w ogrodzie czy od lamp jaskrawo?
CHMARA
Już się palą.
WOJEWODA
Wyłamać zaraz tę przegrodę./
Niechaj król zobaczy dobrze w zamku Wojewodę./
Niechaj mu będzie jasno --- cóż --- wyjąć tę ścianę./
Ludzie wyjmują ścianę w głębi teatru, pokazuje się ogród iluminowany./
To pięknie? Czy tam wszystkie rozkazy wydane?/
Czy włość pije, mospanie, czy upiekli wołu?
CHMARA
Wszystko, panie.
Wchodzi p. Pasek.
PAN PASEK
Jegomość król wstaje od stołu,/
Już kazał sobie podać z nalewkąnalewka (daw.) --- dzbanek. miednicę.
WOJEWODA
Panie Pasek, każ urżnąć polskiegopolski --- polonez. muzyce.
Rozchodzą się w różne strony, wojewoda idzie do króla.
SCENA VIII
Muzyka gra poloneza --- Król wchodzi w pierwszej parze, prowadząc Wojewodzinę --- Za nim paź Mazepa z Kasztelanową, potem opodal Zbigniew z jakąś panią. --- Wojewoda na końcu.
KRÓL
do Amelii.
Pani Wojewodzino, to królewskie gody./
Jeśli wola, pójdziemy kołem przez ogrody?
AMELIA
Sługa waszej królewskiej mości.
KRÓL
Proszę w ślady./
Polonez wychodzi do ogrodu.
KASZTELANOWA
przechodząc, do Mazepy.
A Waćpan się już kochasz?
MAZEPA
Już.
PIERWSZA Z PAŃ
do Zbigniewa.
Jak Waszmość blady.
ZBIGNIEW
Mościa pani, zapewne takim byłem wczora.
Wychodzą. Polonez wraca z ogrodu. Król puszcza rękę Wojewodziny, wszystkie pary rozłączają się.
KRÓL
Wielmożne panie, proszę iść same, gąsiora./
A teraz nowym wszystkich wyborem zaszczycić.
Kasztelanowa bierze rękę Króla --- inne panie wybierają tancerzy --- Amelia zostaje na przodzie sceny, a paź z boku --- polonez cały wychodzi --- i bal przenosi się do
sal dalszych.
SCENA IX
AMELIA, MAZEPA.
MAZEPA
na stronie.
Udało mi się żadnej ręki nie uchwycić/
I zostać z nią sam na sam... Piękności cudowna!/
Owiała mnie przy tobie trwoga niewymowna,/
Jak w miejscu świętym.
AMELIA
do siebie.
Tak mi coś na sercu smutno!
MAZEPA
na stronie.
Niespokojnością jestem dręczony okrutną./
Jak tu zacząć?/
Do Amelii./
Czy wolno panią prosić w tany?
AMELIA
Niech pan wybaczy.
MAZEPA
Więc nie?
AMELIA
Nie.
MAZEPA
Głosek twój szklany/
Wyuczył się harmonii od leśnych słowików;/
Oczy twoje z błękitów całe i z promyków/
Od gwiazd się nauczyły być tak błękitnymi, /
I tak zawsze, tak prosto zlatywać ku ziemi./
Pozwól mi głos usłyszeć i zobaczyć oczy,/
Bo pomyślę, żeś gniewna. Ty drżysz? Nikt nie wkroczy,/
Wszyscy za królem ciągną po zamku. My sami./
O! To kraj dziwny! Tu są niebianek ustami/
Róże zamknięte, nie chcą otworzyć się całe.../
Widzę na ustach uśmiech... Muszę oczy śmiałe/
Odwrócić, bo mnie twoich brwi mignienie zgubi.
AMELIA
Nie wiem, czy Waszmość wiejską prostotę polubi,/
Ale muszę mu wyznać, że ta jego mowa/
Wcale mi się nie zdaje...
MAZEPA
Bywaj pani zdrowa,/
Jeślim obraził...
AMELIA
O! Nie.
MAZEPA
Idę --- i w łeb strzelę.
AMELIA
Tak żartować!
MAZEPA
Bynajmniej --- jak sobie podchmielę,/
Gotów jestem na wszystko, idę pić z rozpaczy.
AMELIA
A potem?
MAZEPA
Potem pani z okna mnie zobaczy/
Strzelającego sobie w łeb.
AMELIA
Pan stroi żarty.
MAZEPA
Cóż mam robić na świecie? co? --- czy grać drużbartydrużbart (daw.) --- gra w karty.,/
Albo z królem odmawiać litanije smętne? /
Ot --- nie mam już w nic wiary, serce moje mętne ---/
Ciebie bym jeszcze, pani, wziął za spowiednika,/
Boś podobna do świętej --- ty słuchasz słowika,/
A ja mam więcej, pani, z tobą do mówienia./
A ty mnie słuchać nie chcesz./
Do siebie./
Już się zarumienia,/
Dobry znak./
Głośno./
O! Niebieska, bądź świętą osobą!/
Tylko mi się ty pozwól spowiadać przed sobą;/
Ja mam wiele na sercu ciążącej spowiedzi./
Pod oknem twem pewnie jaki ptaszek siedzi/
I przez całą noc śpiewa piosnkę nieudolną;/
Czyliż mi dziś słowika zastąpić nie wolno?/
Czy to gniew twój obudzi?
AMELIA
O, Boże! O, Boże!
MAZEPA
Jam się rozpytał dobrze o wszystko we dworze./
Wiem, że twój balkon brzozą płaczącą okryty./
Lilijami ubrany.
AMEMIA
Pan nie jesteś skryty,/
Gdy się do roli szpiega przyznajesz tak snadniesnadnie (daw.) --- łatwo..
MAZEPA
Tak, jestem bez honoru.
AMELIA
Pan tu w przepaść wpadnie./
Ja mam obrońcę, ja tu będę obroniona.
MAZEPA
Lecz pani będziesz tego żałować, kto skona.
AMELIA
Próżne słowa, tak błaho nikt życia nie traci/
I bez żadnej nadziei.
MAZEPA
W twej drżącej postaci/
Wiele dla mnie nadziei.
AMELIA
Żadnej nie ma --- żadnej.
Odchodzi.
SCENA X
MAZEPA, potem KASZTELANOWA.
MAZEPA
Już się jak rybka wędki uchwyciła zdradnej,/
Przysięgnę, że się z okna dziś do mnie wychyli./
Resztę uczyni diabeł.
Wchodzi Kasztelanowa.
KASZTELANOWA
A gdzież to wy byli,/
Mój panie dworzaninie? Z kim się to gwarzyło?
MAZEPA
Z nikim, wielmożna pani.
KASZTELANOWA
Serduszko się wpiło/
Jak kleszcz! Ja ci coś powiem --- jestem tu na oku./
Widziałam, jak was Zbigniew wypatrywał z boku;/
Strupiałbyś, panie paziu, gdybyś go zobaczył,/
Bo tak wyglądał, jak trup. --- Żeby Waszmość raczył/
Podać mi do powozu rękę.
MAZEPA
Już cię tracę,/
Mościa kasztelanowo?
Daje rękę i wyprowadza Kasztelanową.
SCENA XI
ZBIGNIEW i WOJEWODA, który przez cały ciąg sceny wyprowadza gości z czapką w ręku i kłania się nisko.
ZBIGNIEW
Serce mi kołace,/
Jakbym miał omdleć. --- Tutaj stała nieruchoma ---/
On gadał do niej, trwoga w niej była widomawidomy (daw.) --- widoczny../
O czym on do niej mówił? Jakimi wyrazywyrazy --- dziś popr. forma N.lm: wyrazami.?/
Ona się odwróciła, widziałem, dwa razy,/
Jakby z niespokojności --- trzebaż mi się było/
Pokazać? --- Ten dom będzie paziowi mogiłą.
WOJEWODA
Gasić światła! Król się pan ma ku spoczynkowi.
Wychodzi.
ZBIGNIEW
I niktże mi tu z duchów litosnych nie powie,/
O czym oni gadali. Nie, ja spać nie będę;/
Pójdę, aż się tych myśli dręczących pozbędę,/
Ukołysany nocną cichością w ogrodzie./
Jeśli usłyszy --- ona mnie pozna po chodzie/
I przypomni, że jestem na świecie. O! Męka.
Wychodzi.
SCENA XII
Inny pokój w zamku.
KRÓL, WOJEWODA z pochodnią, MAZEPA, POKOJOWI KRÓLEWSCY.
KRÓL
A niechże Waszmość przecie przede mną nie klęka.
WOJEWODA
Król się pozwoli rozzućrozzuć --- zdjąć obuwie..
KRÓL
podnosząc go z ziemi.
Waść zanadto czyni,/
Prosimy cię, zostaw nas nocnej monarchini/
DyjanieDiana (mit. rzym.) --- dziewicza bogini łowów i księżyca., co w te szyby zamierzchłe zagląda,/
Sam się ku spoczynkowi miej; MorfeuszMorfeusz (mit. gr.) --- bóg snu. żąda/
Ofiary po ofierze BachusaBachus (mit. rzym.) --- bóg wina../
Wojewoda kłania się i odchodzi./
Bóg z wami.
Pokojowce królewscy odchodzą.
SCENA XIII
KRÓL, MAZEPA.
KRÓL
Podaj mi brewiarzbrewiarz --- książka zawierająca modlitwy i czytania dla duchownych na każdy dzień tygodnia.. Niebo iskrzy się gwiazdami./
Ave Maria gratias plenaAve Maria gratias plena (łac.) --- zdrowaś Mario, łaskiś pełna.. --- Mazo!
MAZEPA
Panie!
KRÓL
Czy wiesz acanacan (daw.) --- skrót od waćpan, waszmkość pan., gdzie tutaj śpią moi dworzanie?
MAZEPA
Na lewo.
KRÓL
A pan zamku?
MAZEPA
Nie wiem.
KRÓL
Toś kiep.
MAZEPA
Zgoda.
KRÓL
Ave Maria. --- Nie wiesz, gdzie śpi wojewoda?
MAZEPA
Nie wiem.
KRÓL
Toś wielki dureń.
MAZEPA
Już drugi raz słyszę.
KRÓL
A ty gdzie śpisz?
MAZEPA
Ja nie śpię.
KRÓL
A coż robisz?
MAZEPA
Piszę/
Dzieje twe, miłościwy panie.
KRÓL
Sowizdrzale,/
Historiografie.
MAZEPA
na stronie,
Bogdajś pękł, ex-kardynaleex-kardynał --- Jan Kazimierz otrzymał tytuł kardynała w 1646, a zrzekł się go w 1647..
KRÓL
Co waść mruczysz?
MAZEPA
Nic, wiersze.
KRÓL
Ba, ja się założę,/
Że ty masz jaką schadzkę po nocy.
MAZEPA
Być może.
KRÓL
Ja wiem pewnie. Waść gadał już z wojewodziną.
MAZEPA
Chwaliłem przed nią waszą królewską mość.
KRÓL
Inoino (daw.) --- tylko./
Mów prawdę. Waść ją będziesz widział dzisiaj jeszcze?
MAZEPA
Jak tylko serce moje gdziekolwiek umieszczę,/
To mi król miłościwy wnet zajrzyszzajrzeć (daw.) --- zazdrościć..
KRÓL
Nie zajrzę/
Bynajmniej.
MAZEPA
Wnet przeszkadzasz mi, królu...
StrójKRÓL
A dajże/
Mi święty pokój, głupcze! Tak mi trąbisz w uszy,/
Że aż uciekam...
Bierze na siebie płaszcz Mazepy zostawiony na krześle, i kapelusz Mazepy kładzie na głowę.
MAZEPA
Królu! To mój płaszcz.
KRÓL
Bez duszy!/
Chcesz, żebym dostał febryfebra --- gorączka połączona z dreszczami., bez płaszcza, po rosie.
MAZEPA
Król miłościwy, wszakże masz swój.
KRÓL
Co? Młokosie,/
Chcesz, żeby mnie po nocy, w królewskiej odzieży,/
Poznało zaraz całe wojsko nietoperzy/
I oddawało winnewinny (daw.) --- należny. królewskie honory?/
Cóż, Mazo, waść nie jesteś na gorączkę chory;/
Jeśli mnie płaszcz zarazi czym, to głupstwem chyba./
Czekaj tu waść.
Wychodzi do ogrodu.
SCENA XIV
MAZEPA
sam.
Niech diabli wezmą tego grzyba!/
Jemu to w pazia płaszczu po księżycu chodzić, /
I pod oknami marznąć --- i niewiasty zwodzić!/
Ortodoxus! Przeklęty Ortodoxus! Ckliwy!/
Wszak jeszcze wczora włos mu wyrywałem siwy;/
Poczekaj! Drugi raz mnie nie złapiesz tak snadnie./
Dalibóg, że mu w moim płaszczu bardzo ładnie,/
Gotowa jeszcze okno otworzyć.
SCENA XV
KRÓL wraca ze szpadą dobytą, ranny w rękę. MAZEPA.
KRÓL
Nędzniku!
MAZEPA
Królu!
KRÓL
Zdrajco bezczelny.
MAZEPA
Skądże tyle krzyku?
KRÓL
Waść mnie posłał na zgubę.
MAZEPA
Ja?
KRÓL
Zbójcę nasadził.
MAZEPA
Przysięgam, miłościwy panie...
KRÓL
Waść mnie zdradził...
MAZEPA
Co widzę? Najjaśniejszy pan masz krew na dłoni!
KRÓL
Wytłumacz się, urwisie! Niech się waszeć broni,/
Będziesz waść ukarany. --- Ledwom dał dwa kroki, /
Jakiś olbrzym wypada, jak sosna wysoki,/
Z szablą dobytą --- i wnet, nuż rąbać na ślepo;/
Krzycząc: podły Mazepo! tchórzu ty Mazepo!/
Nie będziesz ty mi więcej po księżycu łaził.
MAZEPA
I król go nie zabiłeś?
KRÓL
On mnie nie obraził,/
On waści lżył --- a mnie co do tego, mospanie?
MAZEPA
Lecz on ranił królewską dłoń --- i znak zostanie.
KRÓL
Bogdajeś pękł! --- to wszystko ja cierpię za waści.
MAZEPA
On widział, że król, jego uchodząc napaści,/
Zostałeś ranny?
KRÓL
Widział... krew ciekła z oszczepa,/
A mój ludojad krzyczał: jaki tchórz Mazepa,/
Ranny już, a spod szabli jak łajdak uchodzi.
MAZEPA
I król go nie zabiłeś?
KRÓL
A cóż to mi szkodzi,/
Że ktoś waści nazywa tchórzem?
MAZEPA
W żaden sposób...
KRÓL
Injurieinjuria (łac.) --- zniewaga. takie zawsze należą do osób,/
Do których wymierzone są i do nazwiska.
MAZEPA
Lecz jutro, miłościwy panie, krew odzyska/
Swoje prawa.
KRÓL
Co? Jakie krew odzyska prawa?
MAZEPA
Jutro nazwisko tchórza weźmie ręka krwawa.
KRÓL
Co ty mówisz?
MAZEPA
Racz o tym pomyśleć raz drugi.
KRÓL
Idź waść i obudź moje pokojowe sługi./
Pakować się --- ja jutro wyjeżdżam przed słońcem./
Przeklęta noc!
MAZEPA
Przeklęta noc!
KRÓL
I koniec końcem/
Wyjedziemy.
MAZEPA
I koniec końcem, wyjedziemy.
KRÓL
Ten zabójca rozpapla...
MAZEPA
Nie musi być niemy.
KRÓL
Przeklęta noc!
KrewMAZEPA
Injurie należą do osób...
KRÓL
Co ty mruczysz?
MAZEPA
Ot! Panie, wynalazłem sposób./
Aby tu zostać jutro.
KRÓL
Ba! To rzecz ciekawa?
MAZEPA
Jutro nazwisko tchórza weźmie ręka krwawa.
KRÓL
No, i cóż? Jakże waszeć mój honor obroni?
MAZEPA
bierze szpadę króla i sam siebie w dłoń rani.
Oto mi, królu, patrzaj, krew trysnęła z dłoni.
KRÓL
ściskając go.
Dziecko moje kochane.
MAZEPA
Cóż jest w tej zadzierce!/
Ja bym się może, królu, dla niej ranił w serce.
AKT II
SCENA I
Galeria z arkadami otworzonymi na ogród.
KRÓL, WOJEWODA.
KRÓL
Mój mości wojewodo! To rzecz nie do wiary,/
Paź napadnięty.
WOJEWODA
Niech mnie położą na mary,/
Jeśli ja co rozumiem, Najjaśniejszy Panie,/
W tej gmatwaninie.
KRÓL
Niech to już tak i zostanie./
A waszeć, wojewodo, nie wdawaj się w śledztwo.
WOJEWODA
Co? Miłościwy panie, moje tu ślachectwo/
Na szwank jest wystawione, assasyniumassasynium (z łac.) --- zabójstwo. w domu.
KRÓL
No, przecież się nie stało wielkie zło nikomu,/
Paź tylko przywileju wietrznikawietrznik (daw.) --- osoba zmienna w uczuciach. nadużył/
I oberwał, mospanie, to, na co zasłużył;/
Dobrze mu tak, niech ładnym się oczkiem nie wabi./
No --- cóż tak, wojewodo, dumasz?
WOJEWODA
Wabik babi,/
Ten paź, może się strasznie oparzyć. Mopanek/
Niechaj się strzeże, niech tu nie szuka kochanek./
Mój dom nie jest...
KRÓL
I cóż tak drzesz pas złotolity?
WOJEWODA
Więc pazik szukał tutaj po nocy kobiety?
KRÓL
Wojewodo, ja nie wiem.
WOJEWODA
Miłościwy panie,/
Pozwól mi --- pójdę --- ranne zastawić śniadanie.
KRÓL
Dajem wam wszelką wolność.
Wojewoda odchodzi.
SCENA II
KRÓL
sam
Ten starzec zazdrosny,/
Jakże taki charakter w starych ludziach sprośny!/
Jaki śmieszny! Rwał wąsa i rozdzierał pasa,/
A wszystko więził w sobie, i krwi tylko krasa/
Wyszła mu na policzki starością zwiędniałe. /
Wstrząsał się, jakby dźwigał na ramionach skałę;/
Widziałem, jak mu błysła źrenica czerwona,/
Gdy wyrzekłszy, kobieta, w myśli dodał: żona./
Oj wojewodo, tak mi wyglądałeś wasze,/
Jak RadziejowskiRadziejowski, Hieronim (1612--1667) --- magnat, oponent Jana Kazimierza, w okresie potopu szwedzkiego współpracował ze Szwedami., gdy jadł ze Szwedami kaszę./
Cóż to? Wojewodzina?
SCENA III
KRÓL, AMELIA.
AMELIA
Panie miłościwy!/
Przyszłam ze skargą.
KRÓL
Jakżem dumny i szczęśliwy.
AMELIA
Królu, widzisz mnie jeszcze drżącą z przelęknienia,/
Wielką zniosłam obelgę --- twarz mi opłomienia,/
Mówić nie mogę. Niech król w lice mi nie patrzy.
KRÓL
Któżby chciał na tych licach kwiat oglądać bladszy,/
Kiedy jesteś tak cudnie piękną, gdy się płonisz.
AMELIA
Królu, ty mnie obronisz --- ufam, że obronisz,/
Jeśli mnie nie chcesz widzieć, panie, pod mogiłą./
Twój dworzanin mnie zelżył, panie.
KRÓL
Jak to było?
Zbrodnia, SądAMELIA
O tak, królu, jak zwykle, dziś, o słońca wschodzie/
Szłam na mszę. Pan Mazepa mnie spotkał w ogrodzie./
Na wąskiej kładce, zewsząd okrytej drzewami,/
Ukląkł --- jam się bladością okryła i łzami,/
Lecz nie chciałam się cofnąć, by nie zdradzić strachu:/
Począł mówić, że poznał mnie po róż zapachu,/
Że mu wschodzące słońce powiedziało o mnie; /
Zawstydzona, ile że ubrana mniej skromnie,/
Bom nie myślała, że mnie kto z ludzi nadybie,/
Musiałam spuścić oczy i w rzeczułki szybie/
Wołać rybek na pomoc i prosić o radę./
Gdy ten bezczelnik, lica moje widząc blade,/
Rozumiał, że mnie z barwą zarazem różaną/
Odleciał wstyd --- i z trwogi na kładce zachwianą/
Zatrzymał tak, że usta uczułam na twarzy.
KRÓL
O! Szatan!
AMELIA
Więc się, panie, zawstydzona skarży./
Ufam, że się król ujmiesz za sprawą kobiety.
KRÓL
Osądź go sama.
AMELIA
Jak to! Ja mam sądzić --- nie ty?/
Królu, ty w naszym domu.
KRÓL
na stronie.
Przeklęty paziku!/
Do Amelii./
Pani, w naszym kodeksie jest zbrodni bez liku,/
Lecz takiej nie ma zbrodni, ani kary na nią.
AMELIA
Królu! Powiedz mu, że on domu tego panią/
Zhańbił, że podłe serce mu w piersiach uderza,/
Ani serce Polaka, ni serce rycerza;/
Powiedz mu, że my, biedne kobiety, się bronim/
Wzgardą --- więc ja pogardzam i zapomnę o nim./
Że choćbym nierządnicą była --- nie skorzysta,/
Bo jeszcze ja dlań będę za dumna, za czysta./
Powiedz mu, że nikogo nie mając za stróża,/
Mogłabym mieć mściciela, lecz mam go za tchórza,/
I wzgarda moja litość urodziła we mnie./
Ale mu powiedz, królu, że zrobił nikczemnie,/
Powiedz i wypędź, niech go nie widzę przed sobą.
KRÓL
Czemuż winienem, pani, że z twoją żałobą/
Do mnie przyszłaś?
AMELIA
Sądziłam, że króla przytomnośćprzytomność (daw.) --- obecność./
Nie wstydzi...
KRÓL
O! Szczęśliwy król, któremu skromność/
Zawierza i w całem się zdaje zaufaniu;/
Szczęśliwy cię oglądać po świeżem spłakaniu,/
Jeszcze cichymi łzami żalu brylantową./
O! Nie płacz, ja ukarzę pazia --- daję słowo,/
Ukarzę --- i nie ujrzysz go więcej przed tobą./
Teraz o innych rzeczach pomówimy z sobą,/
Piękna wojewodzino --- o zakład, że zgadnę/
Jak masz imię; być musi imię smętne, ładne,/
Jakże twe chrzestne imię?
AMELIA
Amelia.
KRÓL
Bóg z nami!/
Słowik tej nocy ciągle pod mymi oknami/
Śpiewał to imię, jam spał i słyszał po trosze:/
Teraz już z serca tego słowika nie spłoszę,/
Piękna Amelio! I tak więdnąć tu odludnie?/
WięzienieTen zamek nad jeziorem położony cudnie,/
Ale smętny jak moje we Francji więzienie./
Te okna, te arkady, te lipowe cienie,/
Ale tu całe życie prawie przeżyć trudno./
Amelio, czy ci w zamku tym czasem nie nudno?/
Czy nie żądasz odmiany, tu dnie smutne płyną,/
Ja bym w tym zamku umarł już, wojewodzino./
To więzienie jak moja francuska wieżyca./
Ach! Było i tam dziewczę tak jasnego lica/
Jak ty pani --- tak w każdym ujęciu okrętna,/
Która mi wtenczas miła --- a dziś jest pamiętna./
Jesteś od niej piękniejsza, lecz podobna trochę,/
Ty jesteś smutna, tamto dziewczę było płochepłoche (daw.) --- niestały w uczuciach., /
Nieraz oszukiwała więzienia pachołków,/
I list z kraju przyniosła w bukiecie fiołków./
Dziś woń fiołków zawsze mi ją przypomina.
AMELIA
Jakże się nazywała ta biedna dziewczyna?
KRÓL
Klaudia.
AMELIA
Więc kochała i umarła z żalu.
KRÓL
Wdową jest po marszałku dzisiaj d'Hopitalu.
AMELIA
Zapomniała? Zdradziła?
Król, Marzenie, UcieczkaKRÓL
Odmieńmy rozmowę./
Dziś, gdy mnie gryzą kolce korony cierniowe,/
Cóż bym nie dał, by dawne powróciły lata,/
Gdy chleb spleśniały przy mnie, w oknach była krata,/
A serce kochające przy sercu mi biło./
O! Pani, jakże teraz samotnemu miło/
Znaleźć tak piękną smętnych uczuć powiernicę,/
Takie dwie łzy, dwie takie w oczach błyskawice,/
Co z gniewnym ogniem niosą razem przebaczenie;/
Takie słyszeć nad własną niedolą westchnienie,/
Tak białą dłoń i miękką mieć do łez otarcia./
Tron i koronę rzucić, bez przyjaciół --- wsparcia/
Opuścić kraj, gdzie ludzie są w sercach zatruci,/
Rzucić wszystko, z tą jedną, co nigdy nie rzuci.
AMELIA
Mogęż odejść?
KRÓL
O! Pani, zostań --- jedna chwila./
Ty nie wiesz, że w tej chwili los mój się przesila,/
Że mi korona spada z głowy, co się schyla/
Przed tobą, czarodziejko.
AMELIA
Mogęż odejść, panie?
KRÓL
O! Dumna, raz niechętnie dałaś całowanie/
Czołu pazia --- lecz teraz spotkasz...
AMELIA
Już mi widne...
KRÓL
Czoło w koronie...
AMELIA
Zimne...
KRÓL
Dokończ...
AMELIA
I bezwstydne.
Odchodzi
SCENA IV
KRÓL, WOJEWODA.
WOJEWODA
spotykając odchodzącą Amelię.
Co to jest? Do swych aśćka idź apartamentów.
KRÓL
Cóż tak srogi?
WOJEWODA
Mościwy Panie, bez wykrętów,/
Coś mi dziś we łbie jęczy pogrzebowym dzwonem,/
Krew, co się lała, leży pod żony balkonem.
KRÓL
Co? pazik taki śmiały?
WOJEWODA
Królu, proszę o to:/
Wypraw ty mi z zamczyska tę laleczkę złotą,/
Wypraw ją --- bo już, Panie Miłościwy, ranna,/
To jak się dotknę, stłuc się gotowa jak szklanna;/
Ja żony nie podzierampodzierać --- podglądać, szpiegować., to święta kobieta. /
Lecz ten paź, on się czegoś tu, królu, dopyta./
Ja ciebie może, panie miłościwy, nudzę,/
Lecz powiadam, jeśli chcesz mieć w dalszej usłudze/
Twojego dworzanina, to go wypraw prędzej,/
On się tu może zgubić jak worek pieniędzy,/
Złoto wabi, on cały złoty --- toć ukradną,/
Wypraw go, mciwy panie, ma figurkę ładną,/
Ja się o niego boję.
KRÓL
No, mój wojewodo,/
Widzę, że w tobie ta krew, to nie szafranszafran --- przyprawa o ciemnożółtej barwie. z wodą./
Cieszę się, żeś mi jeszcze czerstwyczerstwy (daw.) --- zdrowy. i ognisty./
Przyślij mi pazia, zaraz mu napiszę listy/
I wyślę do Warszawy.
WOJEWODA
A ja mu dam szkapę.
Odchodzi.
SCENA V
KRÓL, potem MAZEPA.
Ja zgrzeszyłem jak dziecko, a paź weźmie w łapę;/
To i dobrze, on w moich zamiarach przeszkadza./
A jak widzę, to mnie tu on haniebnie zdradza/
I sam pięknie przy własnej patronuje sprawie./
To i dobrze, z listami pazika wyprawię,/
Zostanę sam, a pomoc mi rychło przybędzie./
Wchodzi Mazepa./
Nastraszyłeś mi Waćpan przed czasem łabędzie./
Próżno spuszczasz oczęta i przegryzasz wargi,/
Były tu na Waćpana, gapiu, różne skargi;/
Wywędrujesz mi stąd precz, z listami do żony./
Do gabinetu za mną.
Wchodzi do pokoju bocznego.
MAZEPA
Proszę, jaki słony/
Mój ortodoxus, nigdy tak źle nie zaczynał.
KRÓL
Ze mną do gabinetu wać...
MAZEPA
Diabeł kardynał.
Wychodzi za królem.
SCENA VI
ZBIGNIEW
wchodzi.
Śmierć, Pojedynek, SamobójstwoTu wszedł paź, już go nie ma, zaczekam tą razątą razą --- dziś popr.: tym razem.,/
Niechaj nas po dniu zimne rozsądzi żelazo./
O! Zabić go! A potem zabić się samemu./
Cóż jest w tej cichej śmierci okropnego? Czemu/
Lękamy się tej ziemi, co nam czoło plami,/
I snu z założonymi na piersiach rękami?/
Śmierć, innej nie ma drogi przede mną --- o Boże!/
Gdyby mi kto powiedział wczora, że być może/
Jaki człowiek na ziemi, z sercem ludzkim w łonie,/
Śmielszy, niż róża listkiem kryjąca jej skronie,/
Bliższy jej ust, niż swojski jej kanarek złoty,/
Szczęśliwszy niż powietrze, niż owe istoty,/
Muszki wieczorne, którym ja zazdroszczę co dnia,/
Ach, nie wiem... wczoraj mi się zdawała to zbrodnia/
Dotknąć jej twarzy... dzisiaj może bym szalony.../
Tak więc ten, co się pali sam --- żar zapalony/
Ciska na serca drugich i winien pożogi,/
Która człowieka wali losowi pod nogi/
Zimnym --- zwalanym trupem...
SCENA VII
WOJEWODA, ZBIGNIEW.
WOJEWODA
Waść tu czekasz kogo,/
Waść widzę porysował marmury ostrogą./
Cóż to jest za rysunek --- trupia głowa --- synu!/
Waszeć mi chcesz się rąbać? Wstyd, to człowiek z gminu: /
Takiego wojewoda pod kijem zatłucze.../
Posłałem Chmarę --- ja go respektu nauczę.../
Melka niewinna, że krew pod oknem --- niewinna,/
Lecz z paziem, co ją sądził ścierką --- to rzecz inna./
Pod kijami odszczeka, już posłałem Chmarę./
Zostaw to wszystko waszeć na to czoło stare./
Czy ty myślisz, że matka o tym nie wiedziała?
ZBIGNIEW
O! Na to ja przysięgnę.
WOJEWODA
Panu Bogu chwała,/
Że mi nadarzył świętą kobietę za żonę./
Czy waść uważał, miała oczęta czerwone/
Od płaczu?
ZBIGNIEW
Bo też każde posądzenie boli...
Król, Władza, SzlachcicWOJEWODA
Posłałem ludzi --- będą przy wielkiej topoli/
Koło karczmy na tego czatować gałgana.
ZBIGNIEW
Lecz jak się król pan dowie?
WOJEWODA
Króla mam za pana,/
Ale nie w moim domu.
SCENA VIII
Ciż sami. KRÓL i MAZEPA wychodzą z bocznych drzwi.
KRÓL
Mości wojewodo,/
Paź jedzie do Głuchowa, potem z naszą zgodą/
Powraca do Warszawy, rzecz ukartowana./
Pozwólże mu waścine uściskać kolana,/
I każ mu spuścić mosty.
WOJEWODA
Niech odjeżdża zdrowo./
A ode mnie niech przyjmie szablę turkusową,/
I rumakiem murzynem nie gardzi na drogę./
Koń ten bystre ma oczy i lotną ma nogę./
Oby waści szczęśliwie niósł przez nasze pola/
Do szczęśliwego celu.
MAZEPA
Jeśli wasza wola,/
Przyjmuję oba dary --- piękny upominek,/
Dobra szabla, a jeszcze lepszy koń murzynek;/
I bodajby to koń był, co kędyś po lesie/
I po łąkach aż na tron pazika zaniesie,/
Jak to już wywróżyła cyganka przed laty.
KRÓL
A lećże mi po łąkach, paziku skrzydlaty,/
Wspomnij o mnie na tronie i bądź mi aliantem./
A teraz, wojewodo, chodźmy alikantemalikant (daw.) --- rodzaj hiszp. wina czerwonego./
Pić za szczęśliwą podróż tego pretendenta/
Do korony./
Do Mazepy./
Niech waszeć o listach pamięta.
Odchodzi z wojewodą.
SCENA IX
MAZEPA, ZBIGNIEW.
ZBIGNIEW
dobywając szabli.
Mości panie, do szabli.
MAZEPA
dobywa szabli.
Wiem, co się to znaczy.
ZBIGNIEW
Strzeż łba.
MAZEPA
Mości rotmistrzu, jestem syn kozaczy,/
Bić się umiem, lecz wcale nie czuję ochoty/
Tłuc ojca turkusówką w syna pancerz złoty; /
Ani wojewodzica, co jak róża młody,/
Zabiwszy, uciec z zamku koniem wojewody./
Wreszcie i to waćpanu w pokorności ducha/
Wyznaję, że mnie teraz poruszyła skrucha,/
Że się wstydzę tej w zamku odegranej roli;/
Więc jeżeli szanowny pan Zbigniew pozwoli,/
Ścisnąwszy się jak bracia, rozjedziemy w zgodzie./
Czar był jakiś w tym zamku, w księżycu, w ogrodzie,/
Co mnie obłąkał, ogniem zapalił, miłością;/
Czar trwa i mnie uniża teraz przed waszmością,/
I szczerym mnie afektem ku niemu zapala./
Cóż mówisz na to Waszmość? Czy serce pozwala?/
Czy od proponowanej jest dalekie zgody?/
Wierzaj mi, wrzućmy nasze zatargi do wody/
I bądźmy przyjaciółmi.
ZBIGNIEW
Drwisz? Czy jesteś tchórzem?
MAZEPA
Każdy swego honoru powinien być stróżem./
Zdaj to na mnie; potrafię zniżyć się bez szwanku.
ZBIGNIEW
Waść zmykałeś tej nocy.
MAZEPA
Księżyca kochanku/
Czy pewny jesteś, że ja przed waścią umykał?
ZBIGNIEW
Mój Boże! Jak wąż z bolu pod żelazem ksykał,/
Zdejm rękawiczkę, krwawe masz na ręku znamię.
MAZEPA
Pewnyż jesteś, że twoje żelazo i ramię/
Temu winne, mospanie, że mam krew na ręce?
ZBIGNIEW
Wykręcasz mi się podle.
MAZEPA
Lecz się nie wykręcę./
Co? Oto moja ręka --- tak, dalibóg krwawa,/
Lecz nie waćpan ją zranił.
ZBIGNIEW
Ba! To rzecz ciekawa!
MAZEPA
Mospanie, jak nabierzesz znajomości świata,/
Poznasz, że nieraz cześci albo krwi utrata/
Potrzebną jest ut salvatut salvat (łac.) --- aby uratować. miłe nam osoby./
Waćpan jeszcze przez żadne nie przeszedłeś próby,/
A jednak w tym się właśnie waść znajdujesz razie,/
Że nie tak na odwadze szumnej, na żelazie/
Honor najdroższej tobie osoby spoczywa,/
Jako na roztropności --- to sztuka prawdziwa/
Serce mieć pełne ognia, zimne jak lód lice,/
I do grobowca z sobą zanieść tajemnicę.
ZBIGNIEW
Żadnych takich tajemnic nie mam do ukrycia.
MAZEPA
Więc może ja się mylę. --- Każdy ma do picia/
Kielich mniej więcej gorzki; a ja się lituję/
Nad tym, co się codzienną męką serca truje./
Zdjął mnie smutek, gdym ujrzał w chmurach ciemnych losu/
Dwie istoty cierpiące bez jęku, bez głosu,/
Ciche, co mając serca od Chrystusa krwawsze/
Mówią: niestety! Dodać zmuszeni: na zawsze!/
Jestem dziecko; lecz takie widząc przeznaczenie,/
Szczere i wielkie w sercu uczułem cierpienie/
I litość --- i poświęciłbym siebie.
ZBIGNIEW
Za kogo?
MAZEPA
To moja tajemnica.
ZBIGNIEW
Do szabli!
MAZEPA
Tak srogo?
ZBIGNIEW
Serce wydrę...
MAZEPA
Dlaczegóż pobladłeś jak chusta? ---/
Pewien mi pocałunek wiecznie zamknął usta.
ZBIGNIEW
Kłamiesz jak pies!
MAZEPA
Koniecznie?
Pojedynek, PodstępZBIGNIEW
Do szabli, mospanie!
MAZEPA
Ha! kochasz ją...
Biją się --- Zbigniew końcem szabli rozdziera i wyrzuca listy królewskie, które paź był schował przy piersi.
ZBIGNIEW
Dostałeś.
MAZEPA
Waść lepiej dostanie.
Mazepa wytrąca pałasz z ręki Zbigniewowi i obala go na kolano.
ZBIGNIEW
Korzystaj z losu, przepędź mi sztychem przez kości.
MAZEPA
podnosząc go.
PodstępZbigniewie! Proszę teraz drugi raz waszmości/
O braterstwo i przyjaźń. Daj zemście spoczynek./
Użyłem słów wabiących gniew i pojedynek,/
Abym poznał, czy wasze jest jednym z tych ludzi,/
Który się w domu ojca szpiegowaniem trudzi,/
I odejmuje pokój starca włosom siwym;/
Czy waść jesteś szlachetnym, ale nieszczęśliwym./
O! tak, szczerze waszmości chcę być teraz bratem.../
Zbigniew rzuca się w objęcia Mazepy./
Zbigniewie mój, z tym biednym kłócący się światem/
Walką wrącego serca, mój drogi! Szlachetny!/
Ty mi się podobałeś; ty w tym zamku, świetny/
Jak rycerz dawnych czasów, ująłeś mi serce,/
Miłość romantycznaSłuchaj! Twój pożar jeszcze w maleńkiej iskierce,/
A już cię strawił, już cię zwiędniałym uczynił./
Aniś ty jeszcze w niczym skalał się, przewinił,/
W jej szafirowych oczach twoja bogobojność/
Zostawiła anielskość dotąd i spokojność;/
Lecz to nie potrwa wiecznie, to nie potrwa długo.../
Wierzaj mi, ty być musisz twego losu sługą,/
Bo nie możesz być panem; nie, to niepodobna./
Zostaw ją tu --- jak róża kwiatami ozdobna/
Niech się błyszczy i cicho na słońcu przekwita./
Lecz ty uciekaj! Ciebie już skrzydłami chwyta/
Straszny duch ognia, tobie uciekać potrzeba./
Wierzaj mi, są miłoście bez gwiazd, Boga, nieba,/
Te wkrótce zetrą serce na proch --- tak go znudzą,/
Tak splamią, tyle razy do niczego zbudzą,/
Tyle razy w sen cichy ogłupienia wtrącą,/
Że wreszcie źródło wspomnień na wieki zamącą ---/
To się i z tobą stanie. Jedź ze mną, Zbigniewie./
Jak dwa motyle w wichru kręcone powiewie,/
Przelecimy przez okna otworzone dworu,/
Gdzie gapie, a w kontuszach różnego koloru,/
Jak ćmy głupie obsiadły starą Francuzicę./
Przewrócimy ten cały stary świat na nicena nice (daw.) --- na opak, na drugą stronę.,/
Brzękiem, śmiechem, szyderstwem napełnimy salę./
Jak mi serce zagaśnie, to je znów zapalę/
Przy ogniu twego serca --- a jak ogień boski/
I w tobie zamrze --- wtenczas żadne łzy i troski/
Już nie wrócą, i będziem śpiewali victoriavictoria (łac.) --- zwycięstwo../
Widzisz, moje kazanie gorzkie jak cykoria,/
Wycisnęło ci z oczu łzy, drogi Zbigniewie.../
I cóż?
ZBIGNIEW
Pojadę z tobą...
MAZEPA
Dziś przy wielkim drzewie/
Koło karczmy zaczekam na cię do północy.
ZBIGNIEW
Nie tam --- jedź inną drogą...
MAZEPA
Co? Czy tam Rakocy/
Stoi z wojskiem?
ZBIGNIEW
Nie pytaj, bo mi wstyd wyjawić...
MAZEPA
Więc potrafię się w bliskim miasteczku zabawić/
Grą w kości, choćby z jakim wojakiem ciemięgą.
ZBIGNIEW
Czekaj tu, ja ci każę klacz osiodłać tęgą,/
Wtenczas wiatr nie doścignie.
MAZEPA
Idź, chłopaku szczery.
Zbigniew odchodzi.
SCENA X
MAZEPA
sam.
Panie Mazepo! Teraz wasze innej cery ---/
Co się z twoją złoconą zrobiło maszkarą?/
Mówiłeś jak ksiądz --- próżno diabeł krzyczał: haro!/
Ty brnął w cnotę jak w błoto, ani dbał o siebie.../
Dwa dni tego humoru, a umrę, i w niebie/
Będę siedział po uszy. --- Ba --- lecz bies powróci./
List, PodstępPodnosi listy królewskie z ziemi./
A ha! Królewskie listy... Ten król mi coś czmuciczmucić (daw.) --- zawracać w głowie, mącić../
Dalibóg! Szablą pieczęć przecięta na dwoje ---/
Schowam --- ja się tej szelmy ciekawości boję;/
To mój wróg --- ba! Lecz pieczęć na dwoje złamana./
Tylko troszeczenieczkę.../
Zaziera w listy./
,,Proszę Waszmość pana"/
Do Głuchowskiego pisze komendanta../
Przebiega list oczyma./
Nieba!/
Ukartowane wszystko na rapt jak potrzeba,/
Ortodoxus chce porwać żonę wojewodzie!/
Dalej --- tu widać jakiś przypisek na spodzie ---/
Czy ja ślepy? Czy bielmo mi na oczach leży?/
Czyta./
,,Pana Mazepę zaraz zasadzić do wieży,/
I strzec aż do dalszego z nim rozporządzenia"./
Chowa listy./
Ach, panie ortodoxus! Co? Mnie do więzienia?/
A młodziutką starego żonę w twoje łapy?.../
Więc ty myślisz, że wszyscy, włącznie ze mną, gapy?/
Że w twoich sidłach muszki uwikłane zginą?/
Tej nocy muszę widzieć się z wojewodziną./
Jej tylko mogę wyznać tę dziecka ciekawość;/
Czegóż się lękam? --- Moja zwinność, lotność, prawość/
Wszystko ocali. --- Będę ją widział tej nocy.../
Mam jej honor i własną śmierć we własnej mocy,/
Z tym się zgubić nie można.
SCENA XI
ZBIGNIEW wraca, MAZEPA.
ZBIGNIEW
Koń czeka gotowy.
MAZEPA
Do widzenia.
Wychodzi.
Miłość, Cierpienie, ŚmierćZBIGNIEW
sam.
Skończona rzecz! Ugiąłem głowy/
Przed nieszczęściem --- skończona ze mną rzecz --- zginąłem./
Gdyby wiedzieć, że człowiek smutny jest aniołem,/
Że co tu niespokojnych miłości uniknie,/
To będzie miał u Boga. Mój cień wkrótce zniknie,/
I w tej krainie więcej o mnie nie usłyszą;/
Ale po latach wielu z jaką straszną ciszą/
Trumny się starych ludzi w jednym lochu schodzą,/
Jakby się nigdy z sobą nie znały, i płodzą/
Robactwo obrzydliwe. Patrząc na te kości,/
Kto by wtenczas przypomniał ludziom o miłości,/
Odebrałby śmiech dziwny trumien w odpowiedzi/
I odszedłby jak głupiec z mistycznej spowiedzi ---/
Czas jest rozgrzeszycielem. --- O! Jakże tym błogo,/
Co swe gryzące wiecznie serce przeżyć mogą.
SCENA XII
ZBIGNIEW zamyślony. --- Widać AMELIĘ zbliżającą się po drugiej stronie arkad. --- KSIĄDZ idzie za nią. --- AMELIA staje przed Zbigniewem i uderza go lilią po twarzy.
AMELIA
Cóż tak smutny?
ZBIGNIEW
Nic! Głowa mi cięży jak ołów.
KwiatyAmelia daje Zbigniewowi lilię, lecz ksiądz stojący za nią wyrywa kwiat z ręki Amelii i mówi srogo.
KSIĄDZ
Daj do kościoła --- lilia jest kwiatem aniołów.
AKT III
SCENA I
Pokój wojewody. --- WOJEWODA, CHMARA.
WOJEWODA
Więc paź jest tu, w ogrodzie?
CHMARA
Widziałem na oczy...
WOJEWODA
Zdejm wacan strzelbę, spróbuj czy zamek odskoczy./
Czemu waść patrzysz na mnie? Co? Zbierz acan ludzi,/
Ale cicho, niech się król jegomość nie zbudzi,/
Idź --- z ludźmi bądź w ogrodzie./
Chmara wychodzi./
Panie! Chryste Panie!/
Oto rzecz! W zamczysku moim polowanie/
Na gachagach (daw., gw.) --- kochanek. mojej żony! Chryste! Jezu Chryste!/
A dajże tym umarłym światło wiekuiste!/
Pomrą! Piekielnie pomrą!
Wychodzi zbrojny.
SCENA II
Mieszkanie wojewodziny. --- Okno otwarte na balkon --- z jednej strony alkowa zasłoniona firankami.
MAZEPA
włazi oknem.
Wszystko śpi w zamczysku./
Żadnego po komnatach szmeru ani błysku./
Doskonale! To pokój kobiecy. Gdzież ona?/
Może jeszcze w ogrodzie chodzi zamyślona,/
Może u swoich niewiast?/
Pokazując na alkowę./
Może tam uśnięta./
Co robić? czy tam zajrzeć? --- Alkowoalkowa (daw.) --- sypialnia. przeklęta!/
O! Najniebezpieczniejsza z zasadzek, alkowo!/
Za tą zasłoną lekką, wiotką, purpurową,/
Ona śpi snem różowa, cicha. --- Diable! Diable!/
Jak ty mnie dręczysz.../
Zaziera w alkowę i wraca./
Pusta. --- Przysięgam na szablę,/
Że nie miałem złej myśli ruszając firanek./
Cóż robić?... Ona przyjdzie... skryję się na ganek,/
A na wachlarzu kilka słów do niej napiszę.../
Pisząc./
Odeślij twe niewiasty --- jestem tu.../
Rzuca wachlarz./
Co słyszę?/
Kroki dwóch osób... mury te dla mnie fatalne!/
Ha! Jeśli mnie odkryją tu, w łeb sobie palnę.
Wchodzi do alkowy i zasłania firanki.
SCENA III
AMELIA, ZBIGNIEW.
AMELIA
Więc to ostatnie twoje ze mną pożegnanie?
ZBIGNIEW
Tak, moja matko.
AMELIA
Słyszysz słowików śpiewanie?/
Chce mi się płakać --- biedna ja! Biedna!
ZBIGNIEW
Dlaczego?
AMELIA
Nie wiem! Ja na tym świecie nie pragnę niczego,/
A jednak ja nie jestem szczęśliwa. SmutekJa nie wiem,/
Co mi jest. Siedząc teraz z tobą pod modrzewiem,/
Zdało mi się, że jakaś okropna godzina/
Dzwoni w nocnem powietrzu. --- Wczoraj moja sina/
Szpileczka turkusowa, którą mam po matce,/
Złamała się --- to mała rzecz! --- lecz na okładce/
Książki od nabożeństwa zapisałam sobie/
Ten dzień, jak zły dzień. --- Boże! Skądże przyszło tobie/
Odjeżdżać?... ty mi nigdy nie mówiłeś o tem./
Zostanę sama!... Lecz ty odjeżdżasz z powrotem?
ZBIGNIEW
Nie, matko.
AMELIA
Nie --- więc nigdy tu już nie powrócisz?
ZBIGNIEW
Nigdy! Nigdy już! Nigdy!
AMELIA
Żałośnie mi nucisz,/
Jak szpaczek, co jednego nauczony słowa,/
Nie rozumie i gada...
ZBIGNIEW
O matko! Bądź zdrowa!
AMELIA
Chodź tu! Klęknij mi wasze --- cóż tak nieserdecznie/
Żegnasz się? --- i ty mówisz, że się żegnasz wiecznie!/
Ja ciebie nie rozumiem. Chodź! Czoło waszmości/
Okropnie zimne.
ZBIGNIEW
klęka przed nią.
Matko! O matko! Litości...
AMELIA
Milcz! Milcz! Ja cię rozumiem! Tak padłeś przede mną,/
Waćpan przede mną strasznie upadłeś. Bóg ze mną!/
Ja waćpanu nie mogę nic, prócz łez, ja sama/
Cierpię. --- Idź waść.
ZBIGNIEW
Litości!
AMELIA
Prócz łez... Jaka plama/
Dla mojej czystej duszy tak z waćpanem gadać,/
Jak gdybym rozumiała. Nie chcę o nic badać.../
Ja będę wiecznie Boga za ciebie prosiła./
Nie bój się, my niewinni; Bóg cierpienia zsyła,/
Ale można spokojność wyprosić u Boga./
ŁzyJa pana żegnam wiecznie --- ja jestem uboga,/
Nie mam co dać mu prócz łez. --- To ciebie nie splami,/
Że schylona nad tobą obleję cię łzami;/
Ty będziesz je pamiętał, te łzy. Proszę! Proszę!/
Proszę te łzy pamiętać... i o mnie. Ja znoszę/
Wielkie męki, lecz proszę źle nie myśleć o mnie,/
Bo to, co teraz mówię, mówię nieprzytomnie./
Bądź zdrów!
ZBIGNIEW
chce wstać i mdleje
Ciemno mi w oczach...
AMELIA
Słyszysz! Ktoś nadchodzi./
O! Wstań! O! Wstań... to ojciec nasz!/
Do wchodzącego wojewody./
Niech pan dobrodziej/
Ratuje --- twój syn leży mi u nóg zemdlały.
SCENA IV
CIŻ SAMI, WOJEWODA, CHMARA.
ZazdrośćWOJEWODA
do ludzi za sceną.
Pilnować drzwi i okien. --- Jeszcze honor cały./
Mój syn tu był na straży./
Do Amelii./
Czyś ty jego struła?
AMELIA
Ja?
WOJEWODA
Ty bez cześci.
AMELIA
Mężu!
WOJEWODA
Waćpaniś tu czuła/
Gachagach (daw., gw.) --- kochanek. w komnacie; czarów użyłaś na dziecko./
Wszedł i omdlał.
AMELIA
Co waćpan mówisz?
WOJEWODA
O! Zdradziecko/
Umiesz ty się wykręcać, czarna ohydnico./
Panie Chmara! Synowi memu pod nos świecą,/
Czy żyje?
CHMARA
Dycha, panie.
WOJEWODA
Wynieść do ogrodu.
ZBIGNIEW
przychodząc do zmysłów.
Gdzie jestem? Co to znaczy? Ojciec!
WOJEWODA
Bez wywodu,/
Panie synu! Nie kryj się waćpan, ja świadomy/
Całej rzeczy. --- Bogdajby mnie trzasnęły gromy!/
Bogdajbyśmy obadwa legli od pioruna.../
I ta winna! Ta sądna! Ta przebiegła kuna!/
Ta... ta ścierka!
ZBIGNIEW
Ach! Ona, mój ojcze, niewinna.
WOJEWODA
Nie... ona jest, jak mówią, kobieta uczynna,/
Nic więcej, ona tylko się...
ZBIGNIEW
Ojcze! Na Boga!
WOJEWODA
do Amelii.
Jak mi waćpani płaczesz! Jak cię trzęsie trwoga?/
Ha! Bo też tu się stanie z nami rzecz okropna./
Waćpani mi tu byłaś bardzo nieroztropna!/
Waćpaniś prowadziła źle twe ceregiele,/
To teraz będą kiry i trumny w kościele;/
Przygotuj się waćpani, bo to sprawa czarta./
O! Jaka ty na czole ze wstydu wytarta!/
Inna by już mi do nóg padła cała długa/
I całowała stopy.
AMELIA
Ja waszmości sługa,/
Ale jestem niewinną.
Zbigniew pada do nóg
WOJEWODA
do Zbigniewa.
Ty śmiesz prosić za nią?
ZBIGNIEW
Nie, ja sam jestem...
WOJEWODA
przerywając.
Tak, ty --- z twoją matką panią/
Złączyliście się...
ZBIGNIEW
Ojcze!
WOJEWODA
Przeciw starca głowie,/
Aby ją okryć hańbą --- niech ci Bóg da zdrowie;/
Wybrałeś się tu dobrze z protekcyą wasze.
ZBIGNIEW
Ojcze! Choćbyś miał piorun, to ja go zagaszę/
Krwią moją, i sam jeden tę winę odkupię.
WOJEWODA
O! synu krwi wężowej! Synu --- zimny --- trupie!/
Bez duszy --- i ty żadnym gniewem się nie palisz?/
Czy twoje młode kości naruszył paraliż?/
Czy serce tylko twoje tknięte paraliżem?
ZBIGNIEW
Ojcze! Te słowa dla mnie są boleści krzyżem ---/
Reszta będzie bez męki. --- Syn z pokorą czeka.
WOJEWODA
do Amelii.
Waćpani masz w sypialnym pokoju człowieka.
AMELIA
Ja?...
WOJEWODA
Patrzcie na nią teraz, patrzcie! Jak się chwieje,/
Ona tu wnet omdleje.
AMELIA
Nie --- ja nie omdleję./
O! Matko Boska! Bądź ty ze mną w tej godzinie.
WOJEWODA
Przysięgam, że waćpani gach jak mucha zginie,/
Panie Chmara, poszukać w alkowie.
AMELIA
zatrzymując Chmarę.
Stój wasze!/
Pierwej w tych piersiach srogie utopcie pałasze,/
Nim dotkniecie firanek --- a ty słuchaj, mężu.
WOJEWODA
W twoim pokoju człowiek jest --- kobieto! Wężu!
AMELIA
Zbigniewie! Nie ma w moim pokoju nikogo.
WOJEWODA
Da się to widzieć.
ZBIGNIEW
Ojcze! Nim postąpisz nogą,/
Pomyśl, co robisz! Tu się rzecz okropna stanie.../
Ja wierzę --- i ty musisz wierzyć --- o! Mój panie!/
O! Mój ojcze! Ty wierzysz? Nieprawdaż?
WOJEWODA
Rufianie!
ZBIGNIEW
O! Mój ojcze!
WOJEWODA
Dlaczegoż ty się z pasjonatempasjonat --- człowiek w gniewie./
Droczysz --- i stoisz tutaj --- i jesteś mi katem?.../
Dlaczegóż ty jej wierzysz? O godzino sromusrom (daw.) --- wstyd.!/
Waść by mnie teraz wtrącił do szalonych domu?/
A jednak ja mam zmysły wszystkie dobrze zdrowe./
Panie Chmara! Każ ludziom tę straszną alkowę/
Zrewidować --- tam nie ma okien; nie uciecze,/
Tu go waćpani kozak za włosy wywlecze,/
Będziesz ssać jego rany i całować w usta,/
Położysz się na piersiach --- lecz pierś będzie pusta,/
Bo ja mu z piersi serce jak oko wyłupię./
Ja waćpani pozwolę potem spać przy trupie,/
Jeśli nie będziesz chciała, przywiąże jak sukę./
Ja dam niewiernym żonom okropną naukę,/
Będą o niej pamiętać aż Polski nie będzie./
Waćpani będziesz słynąć w sławnych ścierek rzędzie,/
Mną będą straszyć dziatwę. --- Hej, iść pod kotary!
Ludzie zawołani przez Chmarę chcą iść do alkowy. --- Zbigniew staje u wejścia, dobywa szabli.
ZBIGNIEW
Ojcze, każ im się cofnąć, bo pójdą na mary./
Bo ja tu ich nie puszczę.
WOJEWODA
sam daje krok wprzód.
Zbigniew dobywa pistoletu i przykłada sobie do piersi.
On ze mną zaczyna.
ZBIGNIEW
Stój, ojcze! Bo na progu tu wstąpisz w krew syna.
WOJEWODA
A to diabeł zacięty!
AMELIA
Zbigniewie! Zbigniewie!/
Odsłoń firanki, ja wiem, że twój ojciec nie wie,/
Co ja cierpię, lecz niech się przekona oczyma./
Oczy są jego sercem, on innego nie ma;/
Gdyby miał, ulitowałby się tysiąc razy./
Do wojewody./
O! Panie, ja niewinna! Ja bez żadnej zmazy,/
Lecz patrzaj, co ty robisz tu z sercem kobiety?/
Patrz! Twój syn do ust kładzie pistolet nabity;/
On nie może wytrzymać udręczenia mego,/
On się chce zabić, panie.
WOJEWODA
A wiesz ty dlaczego?/
Do ust włożył pistolet i za śmiercią dyszał?/
Bo tam za sobą szelest człowieka usłyszał,/
Bo ja aż tu słyszałem.
AMELIA
Ten starzec mnie łamie!/
Zbigniewie! Tyś nie słyszał nic? Ten starzec kłamie.
ZBIGNIEW
jakby pasując się z sobą i wpadając w obłąkanie.
Nie, ja nic nie słyszałem --- nic --- to rzecz skończona,/
Tam nikt nie wejdzie. Piersi Chrystusa czerwona/
Siedmią ranami, tam nikt nie wejdzie --- o! Boże!/
Idzie ku Amelii./
Matko! --- macocho./
Cofa się ze wstrętem i znów wraca przed alkowę./
Ojcze, ja się tu położę/
Jak pies i nikt nie wejdzie, miej litość nade mną./
Ojcze! O! Ja omdleję, słabo mi i ciemno.../
Ja omdleję drugi raz. Ta scena mnie dręczy!/
Ojcze! Syn ci na duszę nieśmiertelną ręczy,/
Że tam nie ma nikogo, czy ci nie dość na tem?/
Ojcze! O! Będzie ze mną tak jak z moim bratem,/
Którego ty zabiłeś przed laty niechcący./
Patrzaj, ja cały blady, patrzaj, cały drżący,/
Ja słabnę --- jeszcze chwila, a serce mi pęknie.
AMELIA
do wojewody.
Litości, panie! Niechaj twa zaciętość zmięknie,/
Ja bardzo cierpię.
Kobieta, PrzysięgaWOJEWODA
ponuro.
Chciałbym uwierzyć w waćpanią./
Zdejmuje ze ściany krucyfiks./
Przysięgniesz na krucyfiks?
ZBIGNIEW
Ja przysięgnę za nią!/
Ojcze! Co myślisz? Kazać przysięgać kobiecie?/
Ja sam oto na moje nieśmiertelne życie,/
Na tym krzyżu obiedwie położywszy ręce,/
Przysięgam. Usta kobiet są jak niemowlęce,/
Ich straszliwymi słowy nie potrzeba mazać./
Mój ojcze, daj krzyż, ludziom już można rozkazać,/
Aby odeszli./
Na stronie./
Cóż to? I ona się zbliża?
AMELIA
Ja przysięgnę.
ZBIGNIEW
Ty?
AMELIA
I cóż?
ZBIGNIEW
cicho do ucha Amelii.
Matko --- precz od krzyża.
AMELIA
kładzie rękę na krucyfiks.
Na Chrystusowe rany i na matki duszę,/
Na wycierpiane teraz krzyżowe katusze/
Przysięgam, że niewinnie byłam posądzona,/
Niech wam tak Bóg odpuści.
ZBIGNIEW
Ojcze! Rzecz skończona.
WOJEWODA
Ha?
ZBIGNIEW
Wszak przysięgła?
WOJEWODA
Amen.
ZBIGNIEW
Ojcze! Idźmy razem,/
Ja sam jestem --- jak senny!
WOJEWODA
Chmara! Idź z rozkazem,/
Niechaj mi tu mularzy przyśle budowniczy.
Chmara odchodzi.
ZBIGNIEW
Cóż to jest?
WOJEWODA
Król Jegomość tutaj sobie życzy/
Kaplicę mieć pod bokiem, więc trzeba mularzy.
ZBIGNIEW
Ojcze! Tobie coś patrzy okropnego z twarzy.
WOJEWODA
Ja, mospanie, spokojny. Na Chrystusa rany,/
Spokojny jestem starzec. Choćby teraz w tany, /
Tak mi wesoło, tak mnie ta przysięga cieszy./
Gdyby nie to, że śmierci się kościotrup śpieszy/
I już stoi nad głową, śmiałbym się na gardło.../
Lecz, mości panie, serce już we mnie umarło;/
Śmierć się dotknie i kości na proch się rozsypią.../
Cyt, cyt, cyt --- czy słyszałeś? Jakieś buty skrzypią,/
Czemu waść drżysz?
ZBIGNIEW
Już późno, ojcze, już poranek...
Wchodzą mularze i Chmara.
WOJEWODA
Zamurować alkowę, nie tykać firanek.
ZBIGNIEW
Mój ojcze, ta niewiara...
WOJEWODA
A waść mojej żonie/
Wierz, przysięgła na krzyżu, to ja teraz bronię,/
Abyś ją waść o krzywą posądził przysięgę./
Zamurować! Na piekieł czerwonych potęgę/
Zaklinam się, że nigdy tam nie zajrzą ludzie./
Tam leży tajemnica, tam żeńskiej obłudzie/
Jest zamknięta rzecz czarna, dręcząca --- tam kara!/
Tam po ciemnościach z głodem tłukąca się mara,/
Tam letargnik żyjący swego ciała strawą/
Ze szklanymi oczyma, z gębą wyschłą, krwawą,/
Gryzący ręce. Patrzcie, jak ten mur podrasta./
Otóż to z sercem prawie kamiennym niewiasta,/
Żona, co dba o siebie, o honor kobiecy,/
Zabójczyni zrobiona nagle z nierządnicy./
Synu! Co wacan myślisz o swojej macosze?
Podczas tych słów, mularze już część wejścia zamurowali. Amelia, która stała zamyślona, rzuca się do nóg wojewody.
AMELIA
Panie! Mój mężu...
WOJEWODA
Aśćka mi rozkazuj.
AMELIA
Proszę,/
Pozwól mi, nim alkowę zamurują...
WOJEWODA
Aha!
AMELIA
Ja muszę tam wejść, mężu!
WOJEWODA
Już aśćka się waha,/
A przysięgłaś!
AMELIA
Ja muszę tam wejść, nim dokończą.
WOJEWODA
Jak waćpanią Bóg złączy --- ludzie nie rozłączą./
Gotowi zamurować.
ZBIGNIEW
na stronie.
Dzień sądu prawdziwy.
AMELIA
pokazując na alkowę.
Panie, tam jest...
WOJEWODA
Ha --- jest kto? i cóż?
AMELIA
Tam jest żywy...
ZBIGNIEW
na stronie.
Kto? Czy tam król?
AMELIA
Konterfektkonterfekt (daw.) --- portret. mej nieboszczki matki.
WOJEWODA
Na Boga ran siedmioro, wybieg bardzo gładki!/
Precz od kolan! A wy tam spieszniej z tą robotą./
Rozwiedziemy się, pani; tę obrączkę złotą/
Odbierzesz, cudzołożna żono, w konsystorzu./
A teraz mi acani utoniesz jak w morzu./
Pod klucz serce, nie będziesz mnie więcej hańbiła.
CHMARA
Panie, mur dokończony.
WOJEWODA
Zamknięta mogiła./
Na murze krzyż napisać.
ZBIGNIEW
znajduje wachlarz rozłożony, na którym był Mazepa o swojem przyjściu napisał. Czyta i chowa wachlarz.
O! Nieba, co widzę.
WOJEWODA
Chodź stąd waćpani, nie płacz, ja z łez próżnych szydzę,/
Precz stąd wszyscy, tu będzie królewska kaplica;/
A za ołtarzem straszna, trupia tajemnica,/
Między tobą, niewierna, a piekłem chowana./
O! Straszliwa to ściana! Bolesna to ściana!/
Do Chmary./
A wy, co tam byliście tego muru bliscy,/
Milczcie. Et requiescat in paceEt requiescat in pace (łac.) --- i niech spoczywa w pokoju.! I wszyscy/
Precz stąd.
Wychodzą wszyscy. Wojewoda ostatni żonę za rękę na pół omdlałą wyciąga.
AKT IV
SCENA I
Pokój ciemny --- okno jedno z kratami --- AMELIA sama, potem Chmara.
AMELIA
Z wszystkich nędz --- najstraszniejsze ludzkie zapomnienie./
O! Jak posępnie błyszczą księżyca promienie!/
Już druga noc, jam ani godziny nie spała.
CHMARA
wchodząc z wody dzbankiem i z chlebem.
Czy pani będzie jadła?
AMELIA
Nie.
CHMARA
Pani płakała?
AMELIA
Nie. Czy nikt się nie pytał ciebie, panie Chmara,/
Jak ja się mam?
CHMARA
Nikt, pani.
AMELIA
I nikt się nie stara/
Za mną? Nikt się nie wstawia? Czy jegomość w zdrowiu?/
Powiedz, że tu od tego na dachu ołowiu/
Zimno mi, ja mam febręfebra --- gorączka połączona z dreszczami..
CHMARA
Czy przysłać doktora?
AMELIA
O! Nie, jeszcze nie jestem ja śmiertelnie chora,/
Tylko mi zimno. Czy tu ksiądz nie przyjdzie do mnie,/
Ksiądz spowiednik?
CHMARA
Pan się dziś rozgniewał ogromnie/
Na panicza, godzinę się kłócili z synem.
AMELIA
Ach!
CHMARA
Panicz się za księdzem ujął kapucynem,/
Lecz bardzo było trudno dojść do ładu z panem,/
Wreszcie zezwolił. Oto chleb i woda z dzbanem./
Niech się pani posili, wszystko dobrze będzie./
Przypomniały dziś panie panu dwa łabędzie,/
Co przypłynęły po żer aż pod okno szklane,/
Pan je chciał spłoszyć.
AMELIA
Moje łabędzie kochane.
CHMARA
Pan je chciał spłoszyć, nawet już ze strzelby mierzył,/
Ale pan Zbigniew ręką po lufach uderzył/
I nabój poszedł na wiatr. Jegomość już wzdycha;/
Wczoraj ledwo przy stole wziął się do kielicha,/
Nie mógł dopić i ryknął jak lew --- wstał od stołu/
I chciał odbić alkowę... ba --- pańskiemu czołu/
Coś cięży, coś dolega --- wstyd samego siebie./
Ja go znam --- on się prędzej pod zamkiem zagrzebie,/
Niż przyzna się do żalu, to panisko dumne,/
Ja go znam, taki dzieckiem był i pójdzie w trumnę./
Ja go znam, to dotkliwy jest pan na honorze.
AMELIA
Panie Chmara, acana słowo wiele może./
Proś acan jegomości i nalegaj na to,/
Aby zajrzał w alkowę.
CHMARA
Juściż, całe lato/
Nie przejdzie tak, wypłynie na wierzch tajemnica,/
Ale teraz nie można.
AMELIA
Czemu?
CHMARA
Tam kaplica,/
Gdzie był pokój imości, ołtarz gdzie alkowa./
Królisko się tam ciągle z brewiarzem chowa./
Wpadł w religijny afekt i sprowadził popówpop --- kapłan prawosławny bądź unicki./
Unitówunita --- wierny wyznania grekokatolickiego, powstałego w wyniku unii brzeskiej (1596), w wyniku której część duchowieństwa prawosławnego uznała zwierzchność papieża..
AMELIA
Panie Chmara, zbierz ty kilku chłopów./
Pójdź w nocy, każ rozwalić mur, pan się przekona,/
Że niewinną posądził, że ja wierna żona./
Ty nawet panu wielką uczynisz przysługę.
CHMARA
Ale, pani, tam człowiek jest --- ja w tę framugę/
Zajrzałem, stał tam blady jak trup.
AMELIA
Matko Boska!/
Czy to jest urok jaki! Panno Częstochowska!/
Czy jaki zły duch ludziom tym pokazał lice./
Człowieku, ty widziałeś szatana źrenice, /
Błyszczące się w ciemności po nad mojem łożem./
Idź precz! Idź, jesteś kłamcą.
Chmara wychodzi.
SCENA II
AMELIA
sama.
O! Gdyby tym nożem/
Można się przebić i być spokojną i zasnąć!/
Nie, nie, nie mam odwagi --- ja muszę zagasnąć/
Z wolna, wypiwszy do dna ten kielich goryczy./
Cóż to? Słychać po wschodach znów krok tajemniczy?/
Ktoś idzie, ksiądz zapewne.
SCENA III
AMELIA, ZBIGNIEW wchodzi zakapturzony, w księdza habicie
AMELIA
rzucając się ku niemu.
To anioł z obłoków./
Zbigniewie, jam poznała szelest twoich kroków!/
To ty!
ZBIGNIEW
Precz! precz! --- z daleka ode mnie.
AMELIA
Co słyszę?/
To musi być kto inny.
ZBIGNIEW
odsłania twarz.
To ja.
AMELIA
Gniew kołysze/
Twoją wiotką postacią jak znikomym cieniem./
I z czymże ty przyszedłeś do mnie?
ZBIGNIEW
Z potępieniem.
AMELIA
Za cóż ty mnie potępić chcesz? Ty cały drżący.
ZBIGNIEW
Przyszedłem cię potępić jak umierający,/
I przekląć --- i przed tobą trupem się położyć,/
Lecz pierwej przekląć.
AMELIA
Skądże ci mnie biedną trwożyć!/
Dlaczego ty przeklinać mnie masz? Wszak ty jeden/
Nie masz prawa przeklinać.
ZBIGNIEW
O! Tu mi był Eden./
Oczy twe były dla mnie gwiazdami zbawienia,/
Hymnem anielskim twoje tłumione westchnienia,/
Twoja dusza połową mej duszy weselszą;/
Nie mówiłem ci tego, pókiś była bielszą;/
Teraz ty czarna, ciebie już słowa nie splamią,/
Choćbym powiedział: kocham --- oczy twoje kłamią,/
Serce twoje jest brudne, usta twoje drżące/
Zdają mi się tak na mnie oddychać gorące,/
Że mi się czoło pali i więdnie. O! Matko,/
Z daleka stój. Przyszedłem się na twoją gładką/
Twarz zapatrzeć i ludzkiej piękności urągać./
Nie śmiej już po mnie żadnej przysięgi wyciągać,/
Bo już nie mógłbym przysiądz, żeś nie jest fałszywą;/
Chociaż ty mnie przysięgać nauczyłaś krzywo,/
Ja ciebie teraz czegoś nawzajem nauczę./
Chodź tu, powiem na ucho. Utnij włosy krucze,/
I powieś się, lub --- słuchaj, zakryj twarz włosami,/
Bo się nie płonisz.
AMELIA
Zbigniew!
ZBIGNIEW
Ty mnie raz już łzami/
Oszukałaś, więc oszczędź sobie teraz mdłości,/
O! Jak ja tę kobietę kochałem! --- litości!/
O! Jak ja tę kobietę kochałem!
AMELIA
Zbigniewie.
ZBIGNIEW
Kto by myślał, że ona nic o żądzach nie wie!/
Ja sam myślałem, głupi! Teraz dobrze pomnępomnieć (daw.) --- pamiętać../
Jakie mi ona nieraz uściski nieskromne,/
Jakie gorące usta na czole mi kładła./
Drżę cały, kiedy myślę --- i tego widziadła/
Nie mogę teraz wygnać z pamięci, nie mogę!/
Śmiała się ze mnie w duchu! Chodź, dam ci przestrogę:/
Nie kochaj się ty nigdy w człowieku cnotliwym,/
Bo to jest miłość długa i głupia, i żywym/
Nie przystoi; lecz musi być wreszcie wyśmianą.
AMELIA
Jakżem się ja za niego modliła dziś rano!
ZBIGNIEW
Ty?
AMELIA
Czy wiesz ty, co do mnie mówiłeś, Zbigniewie?
ZBIGNIEW
Czy ty go bardzo kochasz?
AMELIA
Kogo?
ZBIGNIEW
O! Zarzewie/
Piekielne! Ona pyta kto? --- Wiesz! Twój kochany!/
Wiesz, o! Ten podły... o! Ten tchórz, zamurowany./
Czy ty go bardzo kochasz? Mów! Mów! Klnę się duszą,/
Że się rączęta twoje w moich rękach skruszą,/
Jeśli nie powiesz --- wyznaj, nie potrzeba szlochać,/
Ty zamurowanego musisz bardzo kochać,/
Bo ty myślisz, że się on poświęcił za ciebie?/
Kłamstwo! Omdlał ze strachu, to tchórz, jak Bóg w niebie!/
To tchórz, ze strachu omdleć musiała gadzina./
Ale gdy się obudził, to ciebie przeklina,/
To pierś drze, i przeklina; ręce w piersiach broczy,/
Ot i chciałby tę swoją krew ci rzucić w oczy,/
Tu, gdzie te łzy po czystym migają lazurze./
On cię przeklina, ręce swe krwawi na murze, /
Potem je niesie do ust z głodu i krew pije,/
Ten człowiek teraz przekleństwami żyje./
Zamyśla się./
Ona go będzie wiecznie kochać umarłego.../
To sęk, jak wydrzeć marę z pamięci... bez tego/
Zemsta się jak skorpion własnym jadem chłoszcze./
Ze smutkiem i skargą./
Amelio! O Amelio! Chodź tu! Ja zazdroszczę/
Tamtemu człowiekowi i zawiść mnie dręczy.../
Amelio! Ja jęczałem, jak on teraz jęczy,/
Jak on, patrzaj! Pogryzłem z bolu ręce obie,/
Ja mu będę zazdrościł spokojności w grobie/
Tak, jak teraz zazdroszczę męczarni i głodu.../
Daj mi ten nóż... to serce chce zimnego lodu,/
Obaczysz, jak ja umiem kochać, cierpieć, konać,/
Daj nóż! Ja ciebie muszę, kobieto, przekonać,/
Że gdybyś mnie kochała, to ja bym był godny/
Nawet miłości wiecznej.
AMELIA
Stój! Nóż nadto chłodny,/
Ja ci go moim sercem rozdartym ogrzeję;/
O! Jak ten człowiek straszny! --- serce we mnie mdleje./
Zbigniewie! Czy ty pewny, że tam był kto taki?
ZBIGNIEW
rzuca jej wachlarz
Patrz!
AMELIA
Wachlarz mojej matki.
ZBIGNIEW
Czytaj! Tam są znaki,/
Po których ja poznałem, że był.
AMELIA
Chryste Panie!/
Prowadź ty mnie, przed królem uczynię wyznanie./
Prowadź mnie! Ja niewinna, lecz tam człowiek kona./
Potem umrę ze wstydu i w twoje ramiona/
Upadnę skonać. --- Ty mnie uwierzysz niewinną. /
O! Przed królem ujrzycie wy mnie teraz inną,/
Ja was tam dobrze wszystkich i ciebie przekonam,/
Ja wam opowiem wszystko, co wiem, potem skonam./
To może wy się przecie zmiękczycie litością.
SCENA IV
CIŻ SAMI, WOJEWODA.
Waćpani masz przed królem stanąć jegomością/
Ze mną! Rzecz się odkryła.
Wyciąga za sobą żonę.
ZBIGNIEW
Bronić ją! Niewinna!
Zrzuca habit księdza i wychodzi.
SCENA V
Pokój jak w trzecim akcie przemieniony na kaplicę. --- KRÓL stoi na stopniach ołtarza --- Kilku KSIĘŻY. Potem WOJEWODA, AMELIA, potem ZBIGNIEW.
KRÓL
A! To, święci ojcowie, jakby powieść gminna,/
Mury jęczą --- trudno tu strachom nie dać wiary.../
Coś mi się bardzo kręci wojewoda stary./
Żona jego zniknęła --- może tu zamkniona.
Wojewoda wchodzi z Amelią
WOJEWODA
A ot mi, królu, zmartwychwstała żona.
KRÓL
Lecz tam jęk słychać było, przeniknął mi kości./
A, panie wojewodo, gdzie jest syn waszmości?
WOJEWODA
Nie wiem!/
Wchodzi Zbigniew./
A ot i Pan Bóg zesłał mego syna.
KRÓL
To rzecz dziwna! Ojcowie święci, to kraina/
Zaczarowana --- duchy wywołane stają./
Mury te, wojewodo, dziwne rzeczy tają,/
Rozkazujemy zaraz tę ścianę rozwalić.
WOJEWODA
Wolałbym, miłościwy panie, zamek spalić,/
Za mur ten nie zajrzawszy --- lecz gdy taka wola.../
Panie Chmara, rozbić mur... Panie Chmara, hola!/
Krzyknij mi tam na ludzi, niechaj przyjdą z młotyz młoty --- dziś popr. forma N.lm: z młotami../
Lecz, miłościwy panie królu, ten skarb złoty/
Będzie należeć do mnie... cały skarb cacany ---/
Bo to skarb przez małżonkę moją pochowany.
KRÓL
Rozbić mur./
Ludzie rozwalają mur, jeden z księży wchodzi do alkowy. /
Cóż tam?
KSIĄDZ
Jakiś człek bez zmysłów leży.
KRÓL
Wynieść go tu!
WOJEWODA
Lecz, królu, on do mnie należy.
SCENA VI
CIŻ SAMI, MAZEPA wyprowadzony z alkowy przez księdza.
KRÓL
Co to znaczy? Mój własny paź --- to pan Mazepa.
WOJEWODA
Fortuna mi, jak widzisz, królu, daje ślepa/
Twego pazia za trupa.
KRÓL
Ocucić go winem./
Na Boga! Wojewodo, z twoim panem synem/
Odpowiecie przed sądem i przed trybunały!
WOJEWODA
To mi więc, mości królu, jest krok nazbyt śmiały/
Zabić cudzołożnika?
KRÓL
Rzecz się ta wyświeciwyświecić (daw.) --- wyjaśnić..../
Gościnny mi się wcalewcale (daw.) --- całkiem. zdaje dom waszeci!/
Panie Mazepo, cóż się waćpanu wydarza?
MAZEPA
Mości królu, wychodzę z pod tego ołtarza/
Jak LazarusLazarus --- Łazarz, postać z Ewangelii wskrzeszona przez Jezusa., rzecz całą jak była odsłonię,/
A przynajmniej, że honor tej pani obronię,/
Która niewinnie męża posądzenie znosi./
Potem paź, kogo trzeba pokornie przeprosi,/
A komu trzeba --- mignie pod oczy żelazem./
Wyprawiony przez ciebie, panie mój, z rozkazem,/
Wziąwszy za nadręza nadrę (daw.) --- w zanadrze. listy, groźby i odprawę,/
Musiałem tu załatwić honorową sprawę.../
W pojedynku zaś owym, przez traf oczywisty,/
Przeciwnik mi otworzył szablą twoje listy,/
A ja w otwarte, jak paź ciekawy...
KRÓL
Mazepo!
MAZEPA
Listy te były takie, żem się tu na ślepo/
Wrócił do zamku. --- Króla chcąc uniknąć twarzy,/
Wkradłem się do ogrodu, nie spotkałem straży,/
I długo ważąc w myślach owego wieczora,/
Kogo by w mojej biedzie wziąć za protektora,/
Albowiem mnie to srogie groziło więzienie,/
Wpadłem, bo tak nieszczęsne chciało przeznaczenie,/
Do pustego pokoju tej pani. --- Wtem słyszę,/
Ktoś nadchodzi --- osób dwie --- kilka słówek piszę/
Na wachlarzu jejmości o prezencjiprezencja (z łac.) --- tu: obecność. własnej,/
Potem z trwogi do ciupy tej wpadam niejasnej/
I zapuszczam firanki. --- Moja dotąd wina! ---/
Z wojewodzicem była to wojewodzina./
Jużem chciał łeb wychylić jak ryba z niewodaniewód --- rodzaj sieci rybackiej., /
Gdy oto wpada z ludźmi zbrojny wojewoda,/
Krzyczy, grzmi, wietrzy --- zwietrzył mnie za tą firanką;/
Już miałem wyjść i moją szabelką acanką/
Drogę sobie otworzyć i wrota kozacze.../
Lecz słucham --- ona, panie miłościwy, płacze;/
Ona, kiedy mąż wrzeszczy i tupce ciemięga,/
Na krzyżu mu najświętszym Chrystusa przysięga,/
Że mnie w alkowie nie ma. --- Jakże tu wyjść było?/
Przysięgła --- jam się kurczył i serce mi biło:/
Już myślałem, że burzę przeczekam bez szwankuszwank (z niem.) --- szkoda../
Wtem wojewoda ludzi zawołał z krużganku.../
Przyszli --- ja słucham --- włosy mi wstają na głowie,/
Każe mnie kamieniami zawalić w alkowie.../
Walą głazy --- ja słucham --- stosują do węgła.../
Lecz jakże było, królu, wyjść? --- ona przysięgła!/
Tej kobiecie by nigdy wtenczas nie wierzono.../
Nie wyszedłem. Lecz jakże drżało moje łono,/
Gdy usłyszałem już mur rosnący przede mną./
Zamurowali... Ciszę uczułem podziemną.../
W oczach stanęły różne młodości obrazy,/
Wyciągnąłem przed siebie ręce, czuję głazy/
Zimne, nieporuszone... zacząłem żałować,/
Że się tak marnie dałem żywcem zamurować.../
I zdjął mnie strach, o głodzie pierwsza myśl nadbiegła;/
Gdzie zajrzę, ciemność; czego się dotknę, to cegła./
I zdjął mnie strach i strach mi był bratem do końca./
Nie wiem wiele tych godzin minęło bez słońca,/
Jużem się rezygnował na wszelkie boleści,/
Wtem słyszę, coś nade mną jęczy i szeleści;/
Szukam, przebiegam ręką drżącą czarne ściany,/
Znalazłem... to kanarek był zamurowany/
I zdychający z głodu. --- Te skargi pisklęce,/
Trzepotanie się jego, gdy konał na ręce,/
Taką mnie zdjęły zgrozą, że padłem bez ducha.
KRÓL
Byłbyś tam waszeć zamarł jak w bursztynie mucha,/
Gdyby nie ja. --- Nad czymże dumasz, wojewodo?/
Nie widzimy, aby to było z jaką szkodą/
Waścinego honoru, że ten świszczypała/
Zmartwychwstał.
WOJEWODA
Co?
KRÓL
Ta rzecz się przez omyłkę stała./
Paź mówi prawdę, mógłbym pokazać te listy,/
A obaczyłbyś Waćpan, że miał zamiar czysty,/
Że pragnął owszem honor waściny ocalić.
WOJEWODA
Na Boga! To mnie, królu, na nic się nie żalić?/
Być ukontentowanym, z hańbą zostać wiecznie.../
Nie prawdaż?
KRÓL
Ja tu hańby nie widzę.
WOJEWODA
To grzecznie!/
To, miłościwy panie, dowód twojej łaski.../
Więc ty hańby nie widzisz? Ja stawiam zatrzaski/
Na wilka, a złowiłem wróbla i czyżyka;/
Pokój chcę zamurować --- i cudzołożnika/
Zamurowałem. --- Smutny to wypadek, panie! ---/
A teraz niech się ze mną wola boska stanie;/
Ale ja tego pazia już mam i nie puszczę.
KRÓL
Co? I ty śmiesz?...
WOJEWODA
Gdy jeleń wejdzie w moją puszczę,/
To, mości królu, jeleń mój, ja dobrze strzelam./
Ja tu was teraz starą męką rozweselam./
Śmiejcie się! I ty, żono, śmiej się, pókiś żywa...
KRÓL
Cóż to za zemsta w starym twarda i straszliwa!
MAZEPA
Chodzi mi o tę panię, co u waszej mości/
Nie znajduje obrony, ani też litości... /
Cóż pocznie tu obelgom na zęby wydana?/
Oto miłościwego mi zaklinam pana,/
Aby temu, co powiem, chciał dodać powagi/
Królewskim przyzwoleniem. Oto jest miecz nagi,/
Na tym pałaszu honor niewiasty spoczywa:/
Kto śmie ją lżyć, niech szabli z jaszczurajaszczur --- wyprawiona skóra, tu: pochwa. dobywa,/
Ja żądam sądu Boga.
KRÓL
Zezwalamy z żalem.
WOJEWODA
dobywając szabli.
Chodź się bić!
KRÓL
Ty sam, starcze?
WOJEWODA
Ja będę rywalem/
Tego gacha, co broni niewiernicy sprośnej;/
A jużby też był Pan Bóg bardzo nielitośny,/
Gdybym ja go nie zabił.
ZBIGNIEW
Ojcze, zdaj to na mnie;/
Lecz jeżeli ja zginę, to wtenczas przynajmniej/
Uwierz ty w jej niewinność... Niechaj żyje błoga,/
Krwią ludzką od potwarzy broniona przez Boga./
Przyrzekasz mi? Tu boski cios nie może minąć.../
Przyrzekasz mi?
AMELIA
do wojewody.
Nie pozwól mu iść, on chce zginąć.
WOJEWODA
Precz! On zwycięży --- a ty.../
Odpycha ją./
No, synu, do szabli!/
Zbigniewie! Ot mi teraz szepcą jakby diabli,/
Że ty się pomścisz za mnie. Czy czujesz to w sobie?/
Jeśli nie, to zostań.
ZBIGNIEW
Nie myślę o grobie!/
To za wcześnie, za wcześnie. Cóż, panie Mazepo,/
Co się tak mamy rąbać i może na ślepo/
Przy księżycu, albo li przy pochodni blasku;/
Proponuję broń palną. Miejsce w bliskim lasku.../
Czekam na pana.
MAZEPA
Chodźmy!
ZBIGNIEW
A ha, mości panie!/
Nim się tu z nami wola Pana Boga stanie,/
Jako rycerz osoby, której cześci bronisz,/
Warto, że się jej kornie do kolan ukłonisz,/
Że ciebie i obrończą broń pobłogosławi...
WOJEWODA
Paź przed nią?...
ZBIGNIEW
Jeśli winna, to pazia odprawi/
Z błogosławieństwem zguby... Bóg winnym nie sprzyja.
Mazepa klęka przed Amelią, która stoi nieruchoma.
WOJEWODA
do Amelii.
Słyszysz! Błogosławieństwo waćpani zabija,/
Błogosław go! Cóż, martwa jak kamień, daj rękę!
AMELIA
wyrywając rękę Wojewodzie.
Czemu mnie waćpan ciśniesz?/
Błogosławiąc Mazepę./
Na Chrystusa mękę,/
Bądź błogosławiony. A tamten? A drugi?...
WOJEWODA
Tamtego błogosławił ojciec... Hej! Niech sługi/
Wyjdą w las z pochodniami; poświecić synowi.
ZBIGNIEW
Niech nikt nie idzie za mną.
WOJEWODA
do Zbigniewa.
Zamorduj! --- strach mrowi/
Przenika mnie... Zamorduj! --- mierz w serce głęboko.
Zbigniew całuje ojca w ręką i daje znak Mazepie, Wychodzą oba,
SCENA VII
CIŻ SAMI, prócz Zbigniewa i Mazepy.
KRÓL
do Wojewody.
Osłupiałeś mi coś waszmość --- w ziemię wlepił oko./
Pomyśl, jeszcze czas cofnąć tych szaleńców obu.
WOJEWODA
Już nie czas, moja krzywda domaga się grobu.../
Już nie czas, mości królu! Wszak tam winny padnie./
A mój syn... ot, mi czoło ni trochę nie bladnie;/
Mój syn przeciwko mojej cześci nie zawinił./
Niesprawiedliwość by to sam Pan Bóg uczynił,/
Gdyby mój syn nie wrócił. Cyt, proszę o ciszę;/
Proszę... o wielką cichość...
Chwila milczenia, słychać strzał z pistoletu.
KSIĄDZ
To sąd Boga.
WOJEWODA
Słyszę. ---/
To mój syn strzelił... drugi nie strzela. Nie strzeli.../
Już mu się czoło śmierci okropnością bieli,/
Już serce pękło... leży u stóp mego syna./
Bądź pochwalony, Boże! Twoja to przyczyna,/
Najświętsza Panno, ciebie moje serce sławi!/
Jakże się nad tym trupem mój syn długo bawi.../
To dziwnie, strzał był tylko jeden mego syna,/
A po nim już ogromna ubiegła godzina ---/
Trup musiał umrzeć... czemuż tu nie widać mego...
SCENA VIII
CIŻ SAMI, MAZEPA wchodzi z pistoletem w ręku i staje przy królu,
WOJEWODA
Gdzie jest mój syn? Gdzie syn mój? Gdzie mój syn? Dlaczego/
Wy tacy bladzi? --- W imię przenajświętszej Panny/
Co to jest? --- Pokaż mi piersi twoje?/
Biegnie do Mazepy i rozdziera mu żupan na piersiach./
Nie ranny!.../
Mój syn zabity! --- Chłopiec mój zamordowany!!!
Wali się u stóp króla twarzą do ziemi.
KRÓL
Nie ruszać go, nie mówić nic, bo takie rany/
Same się muszą goić --- i łzy mają swoje.
WOJEWODA
Gdzie moje dziecko! Ja chcę widzieć dziecko moje!/
Wychodzi.
KRÓL
Iść za nim!
Jeden z księży wychodzi za Wojewodą.
SCENA IX
CIŻ SAMI, prócz Wojewody.
KRÓL
do Mazepy.
Czy się wszystko odbyło z honorem?...
MAZEPA
Nie pytaj, najjaśniejszy panie; on był wzorem/
Szlachetności i wdzięku, śmierć miał bardzo smutną./
Zajmij się ty jej losem; patrz, blada jak płótno,/
Posąg, który się trzyma strętwieniemstrętwienie --- dziś popr.: zdrętwienie. boleści.../
Jej ducha anioł teraz podnosi i pieści.../
A ona mu rozpaczy ciszą odpowiada. /
Patrzcie, powraca stary, wraca mara blada../
Nie zatrzymujcie, idzie obłąkany, puśćcie!
SCENA X
CIŻ SAMI, Wojewoda wraca niosąc w ręku chustę zbroczoną.
WOJEWODA
Oto me łzy i syna mego krew na chuście.
AMELIA
z obłąkaniem postępuje ku niemu.
To dla mnie.
WOJEWODA
rzuca jej w twarz chustkę krwawą.
Masz ją w oczy.
AMELIA
A!... A!...
Pada na wznak omdlała.
Pogrzeb, NiewolaKRÓL
To dzień sądny!
WOJEWODA
Królu! Proszę na pogrzeb, a będzie porządny.../
A ty mi, panie, wszakże nie odmówisz, sądzę,/
I ten paź także. U wrót zasunąć wrzeciądze!/
I ten paź także... Czarną wywiesić chorągiew.../
Tokaju z beczek zaraz utoczyć do stągiew,/
Będzie stypa...
KRÓL
na stronie.
On, widzę, mnie tu więzi gwałtem.
WOJEWODA
Dla oszczędności grzebać będziemy ryczałtem.
AKT V
SCENA I
Sala w zamku, WOJEWODA, CHMARA.
WOJEWODA
Czy syn już w trumnie?
CHMARA
W trumnie już panicz spoczywa.
WOJEWODA
Czy moja żona jeszcze nie umarła?
CHMARA
Żywa,/
Ale już jej nie długo.
WOJEWODA
Teraz, panie Chmaro,/
Cokolwiek się tu stanie z mą głową starą,/
Waćpan mnie nie opuścisz?
CHMARA
Przysięgam na krzyżu.
WOJEWODA
Więc ty widziałeś wojsko kwarciane w pobliżu?
CHMARA
Jadąc po trumnę, wojsko spotkałem i działa./
Tu szli.
WOJEWODA
Stąd o dwie mile?
CHMARA
O dwie.
WOJEWODA
Bogu chwała,/
Dosyć mam czasu. Król chce wyjechać koniecznie,/
Ja króla puszczę; lecz paź tu zostanie, wiecznie,/
Choćby mi spadł łeb siwy. Idź, czekaj rozkazu./
Chmara wychodzi./
Proszę, nie zapłakałem jeszcze ani razu,/
Tak mi ta zemsta wszystkie łzy w oczach wypiekła./
Lękam się tylko, by mi już z rąk nie uciekła.
SCENA II
WOJEWODA, KRÓL ubrany jak do podróży, MAZEPA --- kilku pokojowych królewskich.
KRÓL
Mój wojewodo, z naszą by to chęcią było/
Nad twojego chłopaka zapłakać mogiłą,/
Bo to nam i pancerny tęgi wojak ubył./
Zaprawdę, że to smutna rzecz! On wczoraj tu był,/
Śmiał się z nami, rozmawiał, dziś już gdzieś przed Bogiem,/
A na nas tu spogląda z litością, i głogiem/
Nazywa róże świata. To rzecz jest głęboka,/
Kiedy tak nagle młodość nam schodzi sprzed oka/
I wynosi swe wszystkie za ten świat nadzieje./
Dziwnie, że się i kiedy człowiek głośno śmieje,/
Będąc na takim świecie; lecz cóż robić z dolą!/
Stary mój druhu, jak ci te rany przebolą,/
Zapraszamy cię do nas, do stolicy, w gości./
Dalipan, że mi smutno rzucać dom waszmości,/
Ale są interesa Rzeczypospolitej/
I te mnie bardzo naglą.
WOJEWODA
Pogrzeb nie odbyty/
A ty, panie, wyjeżdżasz?
KRÓL
Wierzaj, Wojewodo,/
Że gdyby to nie było z wielką kraju szkodą...
WOJEWODA
Ot --- na co próżno gadać, miłościwy panie,/
Ty wyjeżdżasz; lecz syna mego kat zostanie.
KRÓL
Na Boga! Mości panie, na co?
WOJEWODA
By zdał sprawę.
KRÓL
Cóż to? Czy Waszmość sądną chcesz postawić ławę?/
A niechże się coś Waszmość na króla ogląda,/
Czy waszeć męki, czy waść krwi człowieczej żąda?/
Na Boga! A to może, gdy mi pryśniesz w oczy,/
I waćpana się głowa po trumnie potoczy./
Śmiałżebyś tutaj zrobić rokoszową próbę?/
Czy waść myśli uwięzić królewską osobę?
WOJEWODA
Król stąd wyruszy --- ale bez pazia wyruszy.
KRÓL
Zobaczymy, czy śmiesz nas trzymać? Waść się puszy,/
Ale waść nie śmie.
WOJEWODA
Żadnej nie użyję siły,/
Ale ci, królu, drogę zastąpią mogiły.
KRÓL
Do szabel, mospanowie.
WOJEWODA
Moja w pochwie leży./
Kazałem zaszpuntować gardła mych moździerzy./
Ja się nie oprę siłą; tylko w moim dworze/
Nieprzestąpiony jeden próg tobie położę.../
Próg dla królewskiej nogi.
KRÓL
Ba --- gadzino dumna!
Wojewoda wychodzi do bocznego pokoju i wraca, niosąc na ramionach trumnę syna, którą w drzwiach stawia poprzek.
TrupWOJEWODA
Oto jest, mości królu, syna mego trumna,/
Oto próg, mości królu, święty trup człowieka./
Teraz że, najjaśniejszy panie, ojciec czeka./
Niechaj twoja ostroga to ciało ubodzie, /
Niech będzie każda hańba znaną w moim rodzie./
Daj pazia, lub idź, panie.
KRÓL
Odsuń tego trupa.
WOJEWODA
O! Teraz dobrze moja zamknięta chałupa./
Cóż, panie paziu, ze mną zostajesz? Czy zgoda?/
Ja waćpana dzień jeden chcę mieć. Dzisiaj środa?/
W piątek wypuszczę, żywcem wypuszczę, niech zginę./
Lecz cię żywego będę miał, choć przez godzinę./
Na Matkę się najświętszą klnę, że wyjdziesz żywy,/
Ja tylko chcę mieć ciebie w rękach.
MAZEPA
na stronie.
O! Straszliwy./
W ręce mnie chce wężowe owinąć jak bluszcze.
WOJEWODA
do króla.
Przysięgam, panie, że ci go żywcem wypuszczę.
MAZEPA
do króla na boku.
Panie, zostaw mnie, sam jedź. Twoje szyki blisko./
Przyjedziesz tu, działami otoczysz zamczysko;/
Mnie się tu nic nie stanie, Król stracisz powagę./
Mam szczęśliwe przeczucie, będę miał odwagę./
Król wrócisz za godzinę.
KRÓL
namyśliwszy się, do Wojewody,
O! Starcze zacięty./
Ja ci pazia zostawiam; lecz za jeden zdjęty/
Włosek z niego --- za jedną plameczkę na części,/
Ty mi odpowiesz głową.
WOJEWODA
W tym domu boleści/
Paziowi będzie dobrze.
KRÓL
Zobaczym się, stary.
Wojewoda trumnę bierze na ramiona, Król i pokojowce wychodzą.
SCENA III
MAZEPA, potem Chmara i słudzy w żałobie.
WOJEWODA
Nie wiem, czy do widzenia? Tu szerokie mary,/
Ja może pójdę z synem --- tu śmierć ludzi ściga./
O! Patrzajcie, jak człowiek krzyż Chrystusa dźwiga,/
Zmorduje się i gotów się powalić trupem.
Kładzie trumnę na środku sali.
MAZEPA
na przedzie sceny sam z sobą gada, Wojewoda zaś nad trumną, stoi i daje rozkazy.
Zostałem się więc teraz królewskim okupem./
Stary zda się, że nie dba, ani na mnie patrzy./
Lecz się w nim żółć gotuje strasznie, coraz bladszy,/
Coś żuje, jakby zemstę żuł.
WOJEWODA
Hej! Panie Chmara./
Wchodzi Chmara i słudzy./
Ustawić tu katafalk --- trupów będzie para.
MAZEPA
Zimno mi trochę.
WOJEWODA
Rzędem postawić gromnice.
MAZEPA
Wolałbym jaką prędką śmierć --- jak błyskawicę.
WOJEWODA
Na drugiej trumnie także przybić moje herby.
MAZEPA
To nie dla mnie.
WOJEWODA
do Mazepy, uderzając go po ramieniu.
Mospanie!
MAZEPA
Co?
WOJEWODA
Czy liczysz szczerby/
Na tym suficie?
MAZEPA
Patrzę na sufit bez celu.
WOJEWODA
Stary dom.
MAZEPA
Jeszcze potrwa.
WOJEWODA
Dłużej niż nas wielu.
MAZEPA
Życie jest w ręku Boga.
WOJEWODA
Waszmość mi pozwoli,/
Że zostawię samego, jest to dom niedoli,/
Ot zostawiam waćpana z nim./
Pokazuje na trumnę syna i do niej mowę obraca/
A wstanże, śpiochu!/
Wstańże i baw. Co, nigdy już? Nigdy! Garść prochu!/
Kilka desek i wszystko!
MAZEPA
na stronie.
Biedny stary.
WOJEWODA
Proszę,/
Zostań waść z tym nudziarzem i baw się po trosze,/
Jak można, aż powrócę.
MAZEPA
Mam suplikęsuplika (z łac.) --- prośba. jedną/
Do ciebie, mości panie.
WOJEWODA
Co? Masz matkę biedną?/
Którą żywisz? Ja dam jej dławiącego chleba,/
Jak waść umrzesz.
MAZEPA
Tu mówić otwarcie potrzeba,/
Syn twój --- wielmożny panie, nim skonał...
WOJEWODA
Nim? Dalej.
MAZEPA
Kilka mi próśb ostatnich zdał.
WOJEWODA
Starcze, oszalej!/
Syn go egzekutorem zrobił testamentu.
MAZEPA
Nie chcesz więc słuchać, panie, cierpliwie?
WOJEWODA
Bez wstrętu.
MAZEPA
Klnę się Bogiem i śmiercią, jak sądzę, już bliską,/
Że mam czyste zamiary. To biedne chłopczysko/
Polecił mi, bym widział się tu z matką panią.
WOJEWODA
Ja ci ją przyślę.
Wychodzi.
SCENA IV
MAZEPA, później AMELIA.
MAZEPA
Boże! O jakże mnie ranią/
Słowa tego człowieka, próżno --- cierpieć muszę./
Warto by też i na śmierć przygotować duszę,/
I pomodlić się Pannie Najświętszej przy trumnie./
To potem czoło moje będę nosił dumnie,/
I będzie mi pomocą Przenajświętsza Trójca./
Wchodzi Amelia z rozpuszczonymi włosami, biało ubrana./
Otóż i ona... Jaka ty blada?
AMELIA
dając mu znak, aby się nie przybliżał.
Zabójca!
MAZEPA
Pozwól mi się przybliżyć, biedna moja pani,/
Nie oddalaj mnie ręką, jesteśmy związani/
Łańcuchem tajemnicy, jak trzy cienie bratnie./
Ja mam od umarłego zlecenia ostatnie./
On ciebie kochał, pani.
AMELIA
On!
MAZEPA
Śmierć jego sama.../
Amelia pokazuje ze zgrozą na Mazepę. /
O! Nie, na czole moim krwi nie leży plama;/
Jam go nie zabił./
Amelia postępuje krokiem ku niemu/
Słuchaj, gdyśmy byli w lasku/
Brzozowym, przy księżyca ujrzałem go blasku/
Bardzo smutnym i bladym. Co? Serce ci bije?/
Amelia daje znak ręką, aby mówił dalej./
On mi się rzucił pierwszy z uściskiem na szyję,/
I położywszy głowę mi na pierś bijącą,/
Milczał długo i rękę moją trzymał drżącą./
Niestety! W mojej ręce była broń nabita!/
Nagle strzał usłyszałem. Patrzę --- on się chwyta/
Rękami za powietrze i na wznak się wali./
Przybiegam --- patrzę; mały sznureczek korali/
Zbiegał mu po puklerzu i plamił stokrocie./
Otworzył oczy całe w księżycowym złocie,/
I rzekł... przebacz! Ty byłeś rycerzem zhańbionej,/
Ja ginę z ręki przez nią pobłogosławionej,/
Przebaczcie mi i razem pamiętajcie o mnie./
Potem zaczął pacierze mówić nieprzytomnie,/
I zamknął oczy pełne łez --- mówiąc o tobie./
Amelia zaczyna płakać./
O! Płacz! O! Płacz go, pani --- ten, co leży w grobie,/
Godzien jest teraz naszej zobopólnej cześcicześci --- dziś popr. forma D.lp: czci../
Amelio --- oto jestem ci bratem boleści;/
Jeśli kiedy ja biedny na dworze sierota.../
Wszak nie masz braci? Jeśli więc biedna istota,/
Dworskie pacholę, może być tobie pomocą?/
Otom jest na kolanach.
AMELIA
kładąc ręce na głowie klęczącego pazia i nachylając się nad nim.
Niech ci drogę złocą/
Matki Boskiej anieli. Ja umierająca.
SCENA V
CIŻ SAMI, WOJEWODA.
WOJEWODA
chwyta za rękę Amelia i odrzuca ją od pazia.
Co? Wobec trupa?
AMELIA
Niech mnie waszmość nie odtrąca,/
Ja sama padnę --- jestem otruta.
Chwiejąc się, idzie i klęka przy trumnie.
WOJEWODA
To dumnie!/
A nie kładź się waćpani tam; na dziecka trumnie,/
Bo ją splamisz.
MAZEPA
Okropność! Starcze, daj, niech skona.
WOJEWODA
Co? Trupie ty!
SCENA VI
Ciż sami, CHMARA, potem GONIEC od króla.
CHMARA
Posłaniec króla.
WOJEWODA
Śmierci wrona,/
Niech wleci, ścierwo tutaj gotowe i świeże.
Goniec wchodzi.
GONIEC
Król jegomość, spotkawszy kwarciane żołnierze,/
Jest przed zamkiem i każe ci otworzyć wrota,/
O dworzanina się też upomina.
WOJEWODA
Złota/
Wolność szlachecka, zamku nie dam. Niech król bierze,/
Co zaś do dworzanina, na szlacheckiej wierze/
Król może polec, pazia mu wypuszczę żywcem;/
Ale król będzie dobrym, mopanku, myśliwcem,/
Jeśli go złowi.
GONIEC
Mości panie, są harmaty.
WOJEWODA
Da się to słyszeć --- idź precz.
Goniec i Chmara odchodzą.
SCENA VII
WOJEWODA, MAZEPA i AMELIA, umarła na trumnie.
WOJEWODA
Moje antenatyantenat (z łac.) --- przodek.,/
Cieszcie się, ja ostatni nie bez szlachetności/
Światowi daję habdankhabdank (daw., z niem.) --- podziękowanie..
MAZEPA
na stronie.
Mróz idzie przez kości.
WOJEWODA
zbliżając się do Amelii.
Cóż to? Na trumnie! --- czy to cudzołożne łoże?/
Cóż to? Waćpani milczysz. Co? Ja ci otworzę/
Piersi i tam zobaczę twój strach. Wstań, obłudna./
Waćpani mi tak była zawsze czysta, schludna,/
A teraz się nie lękasz popiołem powalać./
A wstańże imość i precz!/
Zrzuca ją z trumny./
Jak się można skalać,/
Dotknąwszy takiej rzeczy rękami --- pfu! Zgroza!/
Do Mazepy, który klęczy nad ciałem Amelii./
Słuchaj mnie ty, urwany wisielcze z powroza!/
Ty mi nie tykaj żony.
MAZEPA
wstając.
Starcze wściekły, siwy,/
Żałowałem cię, sądząc, żeś był nieszczęśliwy,/
Teraz pogardzam.
WOJEWODA
Mówisz, paniczu, rozumnie./
Poczekaj --- pogadamy --- usiądę na trumnie./
No --- i cóż?
MAZEPA
Podłą duszę masz. Jać się nie boję.
WOJEWODA
Ha...
MAZEPA
Mogę na proch strzaskać podłe serce twoje./
Mogę cię tu otrętwićotrętwić --- dziś popr.: odrętwić. jak piorun, co miga./
TrupOt, wstań z trumny, bo trup się tam pod tobą wzdryga.
WOJEWODA
Trup mego syna.
MAZEPA
Syna twego trup się męczy,/
On cię nie chce na sobie czuć, on w trumnie jęczy./
Wstań, hańbicielu zmarłych i upadnij czołem,/
Bo ja tu jestem dla nich mścicielem aniołem./
Bo ja mam piorun w ustach i przez litość jednojedno (daw.) --- tylko./
Nie rzucam go na twoję głowę siwą, biedną./
Na twoję nędzną głowę.
WOJEWODA
Waszmość jesteś głupi./
Mówisz, a tu wokoło słuchają cię trupi;/
A waszmość jesteś trzecim.
MAZEPA
Jam się zdał na Boga./
Lecz wać mi, wojewodo, do nóg --- bo wieść sroga,/
Bo jak powiem --- waćpana krew zabić gotowa.
WOJEWODA
Mów...
MAZEPA
A waćpan precz z trumny.
WOJEWODA
Mów, bo twoja głowa...
MAZEPA
Niechże więc ciebie żółcią zgryzoty napoję. ---/
Ot --- kochało się razem do śmierci tych dwoje!
WOJEWODA
porywając się z trumny.
Łżesz!
MAZEPA
A ty wstałeś z trumny.
WOJEWODA
Przenajświętsza Trójco!
MAZEPA
I twój syn był dla żony twojej --- samobójcą.
WOJEWODA
Mój syn --- czekaj, przypomnę, czy prawda. --- Ohydni!/
Słychać huk dział, kilka kul wlatuje do sali./
Idź Waćpan stąd --- tu kule latają... Bezwstydni!/
Idź waść...
MAZEPA
Powrócę z królem, mości wojewodo!/
Syn twój chce leżeć przy niej!...
WOJEWODA
Precz!
MAZEPA
Z waszmości zgodą/
Oddalam się, cokolwiek mnie czeka za progiem.
Wychodzi. --- Słychać, że go w korytarzu napadają ludzie zbrojni. --- Szczęk krótkiej walki.
SCENA VIII
WOJEWODA
sam.
Biorą go, wiążą... To mi to zemsta nad wrogiem!/
Sznury się w mięso wpiły... koń ciało roztarga./
Zimno mi, synu! Ojciec waszmości się szarga/
We krwi, a ty się krwawej nie przelęknij mary.../
Co to jest? Jak tu ciemno?... Jakie to poczwary/
Całujące się głośno w ciemnym korytarzu?/
A wstańże z trumny! Wstańże, ohydny nędzarzu!/
Powiedz, że to nieprawda!... Każ się deskom spaczyć!/
Wstań! Otwórz ty się, trumno! Ja gotów przebaczyć,/
Jak mi do nóg upadniesz. --- Łzy gotowe pociec.../
O, trumno! Ja ci gotów przebaczyć --- ja, ojciec,/
Jeżeli z ciebie wyjdą łzy nad moją nędzą./
Precz, trupy! Niech szatani was przez ognie pędzą!/
Dosyć oszukiwania! I dosyć żywota!
SCENA IX
WOJEWODA, CHMARA, później KRÓL na czele zbrojnych.
CHMARA
Król...
WOJEWODA
Daj mi kindżał.
CHMARA
Panie, ukorz się...
WOJEWODA
Do błota?...
KRÓL wchodzi
SamobójstwoKRÓL
Wojewodo! Dasz głowę...
WOJEWODA
zabija się.
Ot masz... niech ją zwleką,/
Lecz każ mnie od tych trupów pogrzebać daleko...
Pada martwy.
1834.