Mickiewicz, Adam
Do Joachima Lelewela
Sekuła, Aleksandra
Kowalska, Dorota
Sztompska and Ola co.
Ołtusek, Paulina
Fundacja Nowoczesna Polska
Romantyzm
Liryka
Wiersz
Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyfrowa wykonana przez fundację Nowoczesna Polska z książki udostępnionej przez Aleksandrę Sekułę.
http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/mickiewicz-do-joachima-lelewela
Poezye Adama Mickiewicza wydane w setną rocznicę urodzin wieszcza 1798-1898, Tom II, Nakładem Wydawnictwa Dzieł Ludowych Karola Miarki, Mikołów [b.d.]
Domena publiczna - Adam Mickiewicz zm. 1855
1926
xml
text
text
2014-03-19
pol
http://redakcja.wolnelektury.pl/media/dynamic/cover/image/DSC_0070.jpg
Aleksandra Sekuła, CC BY-SA 4.0
http://redakcja.wolnelektury.pl/cover/image/2878
Adam Mickiewicz
Dokonano uwspółcześnień w zakresie: pisowni łącznej / rozdzielnej (coby > co by; nietylko > nie tylko; z nad > znad); pisowni nazw obcych (Xerxes > Kserkses); pisowni spółgłosek dźwięcznych / bezdźwięcznych (zkąd > skąd; z pod > spod; ślizka > śliska).
Do Joachima Lelewela
Bellorum causas, et vitia, et modos/
Ludumquae Fortunae, gravesque/
Principum amicitias, et arma...
Periculosae plenum opus aleae/
Tractas, et incedis per ignes/
Suppositos cineri doloso.(Horacy, Pieśni II, 1)
O długo modłom naszym będący na celu, /
Znowuż do nas koronny znijdzieszznijść (daw.) --- zejść. Lelewelu! /
I znowu cię obstąpią pobratymcze tłumy, /
Abyś naprawiał serca, objaśniał rozumy. /
Nie ten, co wielkość całą gruntuje w dowcipiedowcip (tu daw.) --- inteligencja, bystrość umysłu., /
Rad tylko, że swe imię szeroko rozsypie, /
I że barki księgarzom swemi pismyswemi pismy --- daw. forma N. lm; dziś popr.: swymi pismami. zgarbi: /
Nie taki ziomków serca na wieczność zaskarbi; /
Ale kto i wyższością sławy innych zaćmi, /
I sercem spółrodakaspółrodak --- dziś: rodak. żyje między braćmi. /
Lelewelu, w oboim jak ci zrównać blaskuw oboim (...) blasku (daw.) --- w obu rodzajach blasku.? /
Szczęśliwyś i w przyjaciół, i w prawd wynalazku. /
Oto nad wiek młodziana przerosłeś niewiele: /
Tobie, mędrszemu, siwe zajrzązajrzeć a. zaźrzeć (daw.) --- zazdrościć. MatuzeleMatuzel, dziś raczej Matuzalem --- postać biblijna wspomniana w Ks. Rodzaju (5, 21--27), dziad Noego, miał żyć ponad 900 lat; tu: przysłowiowy sędziwy starzec.. /
Imię twoje wybiegło za Chrobrego szranki, /
Między teutońskieteutoński --- niemiecki. sędzie i bystrzejsze Frankiteutońskie sędzie i bystrzejsze Franki --- dziś popr. B. lm: teutońskich sędziów i bystrzejszych Franków; Frankowie --- tu: Francuzi.: /
A jak mocno w litewskiemlitewskiem --- daw. (XIX w.) forma N. i Msc. lp r.n.; dziś popr.: litewskim. uwielbianyś gronie, /
Publicznie usta nasze wyznają i dłonie.
Już długo z sal uczonych wracało na sucho, /
Łakome, a przez ciebie znarowione ucho: /
Zacznij słynąć cudami dla uczniów natłoku, /
Coś je tylekroć sprawił w onegdajszymonegdajszy (daw.) --- poprzedni, zeszły (rok). roku, /
Gdy twojemtwojem --- daw. forma Msc. lp r.n.; dziś popr.: twoim. czarodziejskich użyciem sposobów/
Greckie i Rzymian cienie ruszałeś spod grobów. /
Wstają z martwych, przechodzą na prawdy zwierciadła, /
Od czoła ich Plutona przyłbica odpadła/
I żelazne na piersiach łamią się pokrycia, /
W których myśli i chęci taili za życia. /
Oto mędrzec Fedonamędrzec Fedona --- Sokrates (ok. 470--399 p.n.e.) gr. filozof, w dialogu Fedon, autorstwa jego ucznia, Platona, opisane są ostatnie momenty życia mędrca., to Persów zabiercaPersów zabierca --- Aleksander Macedoński, który w latach 334--330 p.n.e. podbił Imperium Perskie (obejmujące wówczas m.in. Anatolię, Fenicję i Egipt).: /
Patrzym w bezdenność myśli, w labirynt ich serca. /
Tam iskra światła, ówdzie nasiona potęgi; /
Gdy je zdarzeń pomyślnych wzmaga oddech tęgi, /
Iskra łunę roznieca, z nasionek wylęga/
Olbrzym, dosięgający brzegów ziemiokręgaziemiokrąg --- horyzont a. krańce Ziemi.. /
Tak dzielne geniusze panują nad światem: /
Teraźniejszość upada przed ich majestatem; /
Stworzenia, które kiedyś wyda przyszłość mętna, /
Niosą kolor ich blasku lub ich razów piętna. /
Ale równa jest wielkość, czy to światu władać, /
Czy skutki wielkiej władzy nad światem wybadać.
NaturaNieraz miasto w podziemną rozpadlinę gruchnie, /
Słońce kiremkir --- czarna materia będąca znakiem żałoby. zachodziSłońce kirem zachodzi --- zaćmienie Słońca., woda płomień buchnie: /
Nadarzeń się takowych mnogie żyją świadkimnogie (...) świadki (daw.) --- dziś popr. forma M. lm: mnodzy (tj. liczni) świadkowie., /
Przecież ich źródła dociec umie arcyrzadki. /
A na podobnej liczbie jeszcze gorzej zbywazbywać na czym --- tu: brakować., /
Co by różnego wątek spajając ogniwa, /
Potrafili wybadać, za rozsądku wodzą, /
Jak się z przyczyny spólnej różne skutki rodzą; /
Jak podziemny wypadek morzem zakołata /
I niebieskiego sprawi zaburzenie świata.
Z mniejszości postępujmy ustawnieustawnie (daw.) --- stale, nieustannie, ustawicznie. do góry: /
Z martwej przejdźmy w krainę żyjącej natury, /
Kędykędy (daw.) --- gdzie. ludzkość jest światem, żywiołami duchy. /
Jak śledzić przyczyn, związać następównastęp --- tu: następstwo. łańcuchy? /
Tu zaćmi nieskończona różność widowiska, /
Tu po obcych świadectwach droga myśli śliska, /
Prawda, WiedzaA bóstwo Prawdy, skąpiąc nagiego promienia, /
Pełni swojej nie raczy ukazać spod cienia, /
Oko, Obraz świataBo jej trudno dostrzeże, choć kto oczy wlepi; /
Od dzieciństwa jesteśmy długo na nią ślepi. /
Skoro zaczniem przezieraćprzezierać --- przeglądać; patrzeć na wskroś (na wylot)., że nie dosyć bystrze, /
Podejmują się obcy nam usłużyć mistrzemistrze --- daw. forma M. lm; dziś popr.: mistrzowie.; /
I szkła swojej roboty wsadzają na oko, /
Przez które widać szerzej i więcej głęboko. /
Ale jaką im barwę dał mistrz wynalazku, /
W takim wszystkie przedmioty okazują blasku. /
Stąd cudze malowidła, własne wzroku skazy, /
Omyłką na zewnętrzne przenosim obrazy. /
Człowieku, sługo wieczny! bo nie tylko zmysły, /
Ale i sądy twoje od drugich zawisły, /
Pierś dziecinną ojcowskie napełniają czucia; /
Gdyś młody, uciskają zwyczajów okuciaokucia --- tu: kajdany, łańcuchy.. /
Nieraz myślisz, że zdanie urodziłeś z siebie: /
A ono jest wyssane w macierzystym chlebie; /
Albo niemniem --- daw. forma N. lp r.n.; dziś popr.: nim. nauczyciel poił ucho twoje, /
Zawżdyzawżdy (daw.) --- zawsze. część własnej duszy mieszając w napoje. /
A tak, gdzie się obrócisz, z każdej wydaszwydać --- tu: pokazać, ujawnić. stopystopa --- tu: krok; przen.: postępek., /
Żeś znad Niemna, żeś Polak, mieszkaniec Europy.
Prawda, Wiedza, Historia, PracaA słońce Prawdy wschodu nie zna i zachodu; /
Równie chętne każdego plemionom narodu /
I dzień lubiące każdej rozszerzać ojczyźnie, /
Wszystkie ziemie i ludy poczyta za bliźnie. /
Skąd kto się w przenajświętszych licach jej zaciekazaciekać się (daw.) --- zagłębiać się, prowadzić dociekania., /
Musi sobie zostawić czystą treść człowieka, /
Zedrzeć wszystko, co obcej winien jest przysłudze, /
Własnościwłasność --- tu: właściwość, cecha. okoliczne i posagiposag --- tu: dziedzictwo; naleciałość. cudze.
Ku takim pracom niebo dziejopisa woła. /
Odważają się liczni: ale któż wydoła? /
Tylko sam, komu rzadkim nadało się cudem, /
Złączyć natchnienie boskie z ziemianina trudem, /
Nad burzę namiętności, interesu sieci, /
Z pomroków ducha czasu nad gwiazdy wyleci; /
Uważa skąd dla ludów przyszła ryknie burza /
Albo się pod otchłanie przeszłości zanurza, /
Grzebiąc zapadłe wieków odległych ciemnoty, /
Wykopuje z nich prawdy kruszec szczerozłoty. /
Lelewelu! rzetelną każdy chlubę wyzna, /
Że ciebie takim polska wydała ojczyzna. /
Na świętym dziejopisa jaśniejąc urzędzie, /
Wskazujesz nam co było, co jest i co będzie.
Pierwszy towarzyskiegotowarzyski (...) stan (daw.) --- tu: społeczeństwo. widzim obraz stanu, /
Od łożyska Eufratu po wieże Libanu. /
Na równiach niedzielonych żadnemiżadnemi przegrody --- daw. forma N. lm; dziś popr.: żadnymi przegrodami. przegrody, /
Tam naprzód w wielkie ciało zrosły się narody; /
Zaraz na karku onychonych --- tamtych. ciemięzcy usiedli, /
Miasta wałem, a ludy łańcuchem obwiedli.
Ówdzie, między wysepki i morskie rękawy, /
Drobny Greczyn urządzał pospolite sprawy, /
Ruchem do mirmidońskich podobny zwierzątekdo mirmidońskich podobny zwierzątek (...) --- Mirmidonowie, według mitologii, powstali z mrówek; [Myrmidonowie: staroż. naród pierwotnie zamieszkujący Eginę, wspomniany w Iliadzie Homera, gdzie Myrmidonowie są charakteryzowani jako nieokrzesani, bezwzględni i karni żołnierze towarzyszący Achillesowi pod Troją; ich nazwa z gr. oznacza ,,mrówki"; mit o pochodzeniu Myrmidonów od mrówek zapisany jest w Przemianach Owidiusza; red. WL]., /
Od których słusznie mniemał wyciągać początek./
W cudzych osiada miastach, lecz je sam bogaci, /
Przychodnim bogom swojskie nadaje postaci; /
Dla nieznanych cór nieba, pierwszy w jego rodzie/
Wystawiono Piękności kościół i Swobodzie. /
Tych natchnieniem HeleninHelenin --- staroż. Grek, wywodzący się z Helenów. gdy piersi zagrzewał, /
Walczył, rozprawiał, kochał, nauczał i śpiewał.
Lecz już medańska szabla okrąża dokoła, /
Bałwanowi wschodniemu świat uchylił czoła; /
Trzaskiem samowładnego napędzona bicza/
Wali się od Kaukazu zgraja niewolnicza. /
Kserkses ludy podeptał, miasta porozwalał, /
Morza flotą zahaczył, lądy tłumem zalał. /
Wtem, z małej chmurki greckiej gdy pioruny padną, /
Rozprysnęły się tłumy, floty poszły na dno.
Zgubnego Europejczyk umknąwszy rozgromu, /
Poszedł AzyjaninaAzyjanin --- dziś: Azjata; mieszkaniec Azji. nękać w jego domu; /
A na perskie wezgłowia upuściwszy skronięskronię --- dziś popr. forma B. lp: skroń., /
Drzemał i na bok rzucił ordzewiałeordzewiały --- dziś: zardzewiały. bronie. /
Tak swobodnie sennego zabrali w łańcuchy, /
Wilcze RomulaRomul, dziś Romulus --- legendarny założyciel Rzymu, wykarmiony przez wilczycę. plemię, italskie pastuchy. /
Kłótliwi i przez własne wyuczeni zwady, /
Jak gwałtem lub chytrością wyniszczać sąsiadysąsiady --- dziś popr. forma B. lm: sąsiadów.; /
Ustawniustawny (daw.) --- ciągły, nieustanny, ustawiczny; tu: notoryczny. napastnicy, we chwilach pokoju/
Ramiona do nowego krzepili rozboju, /
Albo darli się z sobą: wtenczas tylko w zgodzie, /
Kiedy społem o cudzej przemyślali szkodzie. /
Lecz skoro zapaśnikom przeciwnychskoro zapaśnikom przeciwnych nie stało --- od kiedy zapaśnikom zabrakło przeciwników. nie stało, /
Z otyłości próżniackiej coraz słabnie ciało. /
Rzym pastwi się nad światem, a tyran nad Rzymem, /
Świat rzymski obumarłym staje się olbrzymem.
Któż w nieżyjących zwłokach nowy duch roznieci? /
Wy, ogniste spod lodów skandynawskich dzieci! /
RycerzOto Senior pełnym odziany kirasemkiras --- kirys, pancerz, zbroja., /
Niosąc kopiąkopią --- dziś popr. B. lp: kopię. w toku, różaniec za pasem, /
Pobożności oddany, kochance i chwale, /
Pod dach gotycki ściąga na ucztę wasale. /
Damy wskazują wieńce, bardy w lutnie dzwonią, /
Młodzież kopie kruszy, albo w pierścień gonią. /
Czulsze serce niż u nas biło im spod stali: /
Oni najpierwsi z niebios Miłość przywołali/
Serdeczną, i za dawnych niecenioną wieków, /
U duchownych HebreówHebreowie --- Hebrajczycy. i cielesnych Greków. /
Oni, kiedy praw słaba chwieje się budowa, /
Krzepili ją łańcuchem rycerskiego słowa. /
Aby naprawiać krzywdy, piękne zyskać względy, /
Ważyli się na puszcze i zamorskie błędybłąd --- tu: błądzenie., /
Nowe herby z odległych przynosząc turnieiturniei --- dziś popr. forma D. lm: turniejów. /
Lub krwią kupując palmę męczeńską w Judei. /
Tymczasem na ich zamkach zasiadły opatyzasiadły opaty --- dziś popr.: zasiedli opaci; opat: przełożony klasztoru., /
Ksiądz cisnął się do celi, a mniszka za kraty; /
Na wystrzał bullibulla --- dokument papieski. z tronów spadały korony, /
Rzym powtórnemi ziemię opasał ramionyRzym powtórnemi ziemię opasał ramiony --- tj. Rzym powtórnie opasał ziemię swoimi ramionami (czyli objął ją swoją władzą)., /
Aż zadały pułkowe orężników władze/
Śmierć domowym rozruchom i obcej przewadze.
U ludów, gdzie społeczny gmach na pismach wsparty, /
Panów i sług powinność objaśniły karty. /
Takie na AlbiońskimAlbioński Ostrów --- Anglia. spisano Ostrowie,/
I takie JagiellonyJagiellony --- dziś popr. forma M. lm: Jagiellonowie. dali nam królowie. /
Lecz w innostronnych krajach, naczelników stopa/
Buntujące się panki zniżyła do chłopa. /
Hiszpańczyk dalej zrobił: od brzegów Gadesu/
Doścignął aż do światów nieznajomych kresu; /
Tam co rok z flotą chodzi, nowe skarby kopie, /
I żelazami całej pogroził Europie. /
Naprzeciw chęciom jego inne pany dążą --- /
To otwarcie nastają, to się milczkiem wiążą. /
Wzajem sobie nieufni ustawnemiustawny (daw.) --- ciągły, ustawiczny, nieustanny; ustawnemi czaty: daw. forma N. lm, dziś popr.: ustawnymi czatami. czaty/
Dla własnych zysków cudzej łaknący intratyintrata --- dochód.; /
Oko ich zawżdyzawżdy (daw.) --- zawsze. czujne, broń wiecznie dobyta, /
Co jeden z rąk upuści, wnet dziesięciu chwyta, /
Jeśli nie miał zawadzić kędy ząb łakomy, /
I sąsiednie pokojem zakwitnęły domy, /
Pokłócą w dzień mieszkańców, w nocy ogień kładnąkładną --- dziś: kładą, podkładają., /
Przybiegają ratować i ratując kradną. /
Wszystkie ziemie i ludy za swe mając spadki, /
Rozdzielają na przedażprzedaż --- dziś: sprzedaż., wianowiano --- część majątku wnoszona do rodziny przez pannę młodą (żonę). albo datki; /
Raz: jako napastnicy, znowu jak obrońceobrońce --- dziś popr. forma M. lm: obrońcy., /
Czasem dla okrągłości cudze rwali końcedla okrągłości cudze rwali końce --- mowa o zagarnianiu rubieży sąsiedniego państwa pod pretekstem ,,zaokrąglenia granic"../
Natenczas sztuka stanu w tajniach urodzona, /
Rozciągnęła szeroko polipu ramiona: /
Kto chce zyskać lub swoje posiadać bezpiecznie, /
Oko miej zawżdy czujne, broń dobytą wiecznie. /
Stąd wzajemna nieufność, ustawiczne czaty, /
Walki, częste nabytki i prędkie utraty. /
Wszystkie ludy i ziemie za swe mając spadki, /
Rozdawano, jak przedaż, wiano albo datki. /
Nieprzyjaciółmi często bywali obrońce, /
Albo dla okrągłości cudze rwali końce.
Taką w całej Europie szły koleją sprawy, /
Nim dojrzały w wulkanach nadsekwańskich lawydojrzały w wulkanach nadsekwańskich lawy --- przen. chodzi o wrzenie przedrewolucyjne (nad Sekwaną nie ma wulkanów w sensie dosłownym, geologicznym).; /
Tam zadawniony ucisk, ponawiane skargi, /
Wieczne państwa świętego z doczesnemdoczesnem --- daw. forma N. lp r.n.; dziś popr: doczesnym. zatargi, /
Wyskoki głów myślących, zapały młodzików, /
Duma panów, rozkutych wściekłość niewolników; /
A jak ziemia, ciężarna sprzecznemisprzecznemi nasiony --- daw. forma N. lm; dziś popr: sprzecznymi nasionami. nasiony, /
Z potwornempotwornem --- daw. forma N. lp r.n.; dziś popr: potwornym. niegdyś cielskiem rodziła pytony ziemia (...) rodziła pytony (mit. gr.) --- Pyton, wąż a. smok strzegący źródła przy wyroczni w Delfach, został zrodzony przez Matkę-Ziemię Gaję., /
Tak z pomąconych chęci i myśli natłoku, /
Rewolucyjny GallówGallowie --- tu: Francuzi. wylągłeś się smoku! /
Darmo go przemoc złamie i w piasek zagrzebie: /
Posiane kły mścicieli odradzająPosiane kły mścicieli odradzają z siebie --- nawiązanie do mitu o Kadmosie, który zabiwszy smoka, za radą Ateny zasiał jego zęby w zaoranej ziemi, z zębów smoczych zaś wyrosło plemię wojowników, którzy zaczęli się nawzajem zabijać. z siebie. /
Kłótliwa wschodzi zgraja: w jednych chęć urasta/
Platoniczne po ziemi odbudować miastaplatoniczne (...) odbudować miasta --- chodzi o zamiar urzeczywistnienia sformułowanej przez Platona w Państwie idei rzeczpospolitej rządzonej przez filozofów.; /
Drudzy skarbce do nowej znosili budowy, /
Żeby z nich potem własne poczynić obłowy. /
Gdy przeciwników szyję zgięli albo zasiekli, /
Poszli cudzą przelewać, własną krwią ociekli. /
Z gminowładnego wzleciał ptak cesarski gniazdaZ gminowładnego wzleciał ptak cesarski gniazda --- nawiązanie do koronacji na cesarza Francuzów Napoleona I Bonaparte, będącego wcześniej rewolucyjnym generałem i pierwszym konsulem Republiki Francuskiej (państwa, którym w założeniu władać miał lud, a więc ,,gminowładnego").; /
I krwawa legionów zabłysnęła gwiazda. /
A choć teraz skruszone olbrzymy zachodnie, /
Jeszcze na ziemię krew ich może działać płodnie.
Gdzież jestem, Lelewelu! Jaka chęć uniosła/
Opiewać morza, których nie tknęły me wiosła? /
Poziomy płazikpłazik --- mały płaz, zwierzę pełzające., orlej nabrawszy ochoty, /
Uczone myśleń twoich naśladować loty! /
Wyręczaj mię: bo w polskiem dziejopisów kole/
Wyniosły jesteś, stanąć mający na czolestanąć na czole --- dziś: stanąć na czele; objąć przywództwo a. wieść prym.! /
Ty, co nie dozwoliłeś tylu księgom kłamać, /
Z samego kłamstwa prawdę umiejąc wyłamać, /
Znasz lepiej trudne twojej nauki ogromy, /
Słodkości jej owoców sam lepiej świadomy. /
Głosem, którym okrzyki i przyklaski wzniecisz, /
Powiedz, jak tam zaszedłeś, skąd tak rano świecisz? /
Na wierzchy, gdzie parnaska trzyma cię opokaparnaska (...) opoka --- Parnas, pasmo górskie w środkowej Grecji, w staroż. Beocji, wg mit. gr. będące siedzibą boga Apollina, opiekuna sztuk, oraz orszaku otaczających go Muz, patronek różnych kunsztów; Klio, przedstawiana ze zwojem papirusu w dłoni, była muzą historii., /
Zwabiaj niższych łagodnym swego blaskiem oka. /
Niejedne już zyskałeś z godniejszych rąk wieńce: /
Nie gardź tym, jaki wdzięczni składają młodzieńce. /
I daruj, jeśli będziem chwalić cię po światupo światu --- dziś popr.: po świecie., /
Że od ciebie wzięliśmy na ten wieniec kwiatu.