literature
Jan
Kochanowski
Pieśń I (Byś wszystko złoto posiadł, które - powiadają...)
1655
pol
Piotr
Wilczek
Aleksandra
Sekuła
Olga
Sutkowska
book2fb2
2009-07-07
http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/piesni-ksiegi-pierwsze-piesn-i
0
Fundacja Nowoczesna Polska
Jan Kochanowski
Pieśni, Księgi pierwsze
Pieśń I[1]
Intactis opulentior[2]
Utwór opracowany został w ramach projektu
Wolne Lektury
przez fundację
Nowoczesna Polska.
Byś[3] wszystko złoto posiadł, które — powiadają —
Gdzieś daleko gryfowie i mrówki[4] kopają[5];
Byś pałace rozwodził[6] nie tylko na ziemi,
Lecz i morza kamieńmi zabudował[7] swemi;
Jesli[8] dyjamentowe goździe[9] Mus[10] ma w ręku,
Któremi natwardszego umie pożyć[11] sęku[12],
Ani ty wyswobodzisz serca z ciężkiej trwogi,
Ani z okrutnej śmierci sideł wyrwiesz nogi[13].
Lepiej polnych Tatarów[14] dawny zwyczaj niesie,
U których każdy swój dom wozi na kolesie[15];
Lepszego rządu Gete grubi używają[16],
Gdzie niwy[17] nie mierzone[18] wolne zboża dają[19].
Tam niewinna[20] macocha dziatek pierwszej żony,
Sirót nędznych[21], przestrzega wczasu[22] z każdej strony[23];
Ani z wielkim posagiem męża rządzi[24], ani
Nadzieje kładzie w gładkim[25] miłosniku[26] pani.
Wielki posag rodziców postępki uczciwe,
A k temu obyczaje skromne i wstydliwe;
Występnych tam nie cierpią, lecz kto będzie krzywy,
Niech sie wierci, jako chce, nie zostanie żywy.
O, ktokolwiek będzie chciał mordy niecnotliwe
I domowe okrócić[27] najazdy krwie[28] chciwe,
Jesli pragnie ojczyzny ojcem być nazwany
I tymże na wysokich kolumnach pisany,
Niech objeździć swą wolą śmie nieokróconą[29],
A jego sprawy przyszłe wieki więc wspomioną;
Ponieważ cnocie żywej[30] my źli, nie życzemy[31],
Aż gdy nam z oczu zniknie, toż[32] jej żałujemy.
Co po tych skargach próznych, jesli na występy
Przez spary — jako mówią — patrza urząd tępy[33]?
Po co statut i prawa chwalebne stawiamy,
Jesli sie obyczajów dobrych nie trzymamy?
Nie odstraszą zbytecznym[34] ogniem zarażone
Kupca kraje chciwego ani przesadzone[35]
Mrozem gwałtownym pola; żeglarze bywali[36]
Wszystek świat, jako wielki[37], kołem objechali.
Ubóstwo, hańba wielka, każe człowiekowi
Czynić i cierpieć wszystko; już on i wstydowi
Mir dawno wypowiedział[38], i cnocie, niedbały,
Poświęconej nie myśli dostępować skały[39].
Albo my do spólnego skarbu[40], gdzie życzliwa
Ludzka pochwała i głos pospolity[41] wzywa,
Albo w morze, przyczynę wszech nieszczęśliwości,
Perły, złoto i wielkiej kamienie drogości
Zarzućmy, jesli grzechów żałujem statecznie
I nieprawości swoich. Potrzeba kóniecznie
Złej napierwsze początki żądze[42] wykorzenić,
A dziełem pracowitszym pieszczotę[43] odmienić.
Nie umie syn szlachecki na koń wsieść i w łowy
Na dziki źwierz z oszczepem jachać[44] niegotowy,
Lepiej kufla świadomy[45] albo kart pisanych[46],
Każesz li dać, i kostek, prawem zakazanych.
Więc ojciec krzywo przysiągł, wydarł sąsiadowi,
Gotując niegodnemu spadek potomkowi:
I przybywa-ć mu[47] rzkomo[48], ale nie wiem czemu,
Zawżdy na czymści schodzi państwu niesporemu[49].
W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie w Pieśniach jest odmienne od znaczenia obecnego. [przypis edytorski]
intactis opulentior — pieśń jest parafrazą ody Horacego (Carmina III 24) noszącej tytuł Ad divites avaros (Do zachłannych bogaczy). Początek tej pieśni (incipit) stanowią słowa podane tu jako motto: „intactis opulentior”. [przypis redakcyjny]
byś — tu: choćbyś. [przypis redakcyjny]
gryfowie i mrówki — gryfy, mitologiczne ptaki posiadające duże skrzydła, orle dzioby i tułowia lwa; były strażnikami złota na pustyniach północnych Indii czy też w Arabii; tutaj wraz z mrówkami są przedstawione jako istoty strzegące skarbów i wydobywające złoto. [przypis redakcyjny]
kopają (starop.) — kopią, wydobywają. [przypis redakcyjny]
rozwodzić coś — budować na ogromnej przestrzeni. [przypis redakcyjny]
morza kamieńmi zabudował — jest to nawiązanie do metody budowania rzymskich willi; wprawdzie nie na morzu, ale na tamach czy kamiennych groblach wchodzących w morze. [przypis redakcyjny]
jesli (starop.) — skoro. [przypis redakcyjny]
dyjamentowe goździe — stalowe gwoździe. [przypis redakcyjny]
Mus — bogini konieczności (łac. Necessitas). [przypis redakcyjny]
pożyć (strop.) — zniszczyć, pokonać. [przypis redakcyjny]
natwardszego (…) sęku (starop.) — ogromnej trudności (określenie przysłowiowe). [przypis redakcyjny]
Ani (…) wyswobodzisz (…), Ani (…) wyrwiesz — ani nie wyswobodzisz, ani nie wyrwiesz; w staropolszczyźnie przeczenie było zawarte w spójniku „ani”. [przypis redakcyjny]
polnych Tatarów — koczowniczych Tatarów, którzy są tu odpowiednikami Scytów z pieśni Horacego. [przypis redakcyjny]
kolasa (tu forma N. lp: kolesie) — wóz chłopski, ciężarowy. [przypis redakcyjny]
Lepszego rządu Gete grubi używają — lepszy porządek jest u prymitywnych Getów, czyli u starożytnego ludu, koczującego nad Dunajem, uważanego za poprzednika Tatarów. [przypis redakcyjny]
niwa — tu: wydzielona część pola. [przypis redakcyjny]
nie mierzone — nie wymierzone na poszczególne działki, nie posiadające ustalonych granic. [przypis redakcyjny]
wolne zboża — dostępne dla wszystkich, stanowiące wspólną własność. [przypis redakcyjny]
niewinny (starop.; łac. innocens) — odznaczający się nieskazitelnymi obyczajami. [przypis redakcyjny]
nędzny* (starop.) — nieszczęśliwy. [przypis redakcyjny]
przestrzegać wczasu (starop.) — doglądać wygody. [przypis redakcyjny]
z każdej strony — tu: pod każdym względem. [przypis redakcyjny]
męża rządzi (starop.) — rządzi mężem. [przypis redakcyjny]
gładki (starop.) — piękny, urodziwy. [przypis redakcyjny]
miłosnik (starop.) — zalotnik, kochanek. [przypis redakcyjny]
okrócić (starop.) — ukrócić, poskromić. [przypis redakcyjny]
krwie (starop. D. lp rodz. ż.) — krwi. [przypis edytorski]
objeździć swą wolą (…) nieokróconą (starop.) — powściągnąć, opanować nieposkromioną samowolę. [przypis redakcyjny]
cnota żywa — prawdziwa cnota (inne możliwe rozumienie: cnota ludzi żywych). [przypis redakcyjny]
nie życzemy (starop.) — nie sprzyjamy. [przypis redakcyjny]
toż (starop.) — dopiero wtedy. [przypis redakcyjny]
Przez spary (…) patrza urząd tępy (starop.) — opieszały urząd patrzy pobłażliwie, „przez palce”. [przypis redakcyjny]
zbyteczny* (starop.) — nadmierny. [przypis redakcyjny]
przesadzony (starop.) — nadmiernie wypełniony. [przypis redakcyjny]
bywały (tu forma lm: bywali) — doświadczony; por. wyraz pokr.: bywalec. [przypis redakcyjny]
jako wielki — cały wielki. [przypis redakcyjny]
Mir (…) wypowiedział (starop.) — zerwał pokój. Obecnie „wypowiada się” wojnę; wówczas mówiono: wypowiadam pokój, opowiadam wojnę. [przypis redakcyjny]
dostępować skały (starop.) — zbliżać się do skały. [przypis redakcyjny]
spólny skarb (starop.) — wspólny skarb; chodzi tu o skarb państwowy utworzony z podatków. [przypis redakcyjny]
pospolity (starop.) — powszechny; por. wyraz pokrewny: rzeczpospolita. [przypis redakcyjny]
żądze (starop. D. lp) — żądzy. [przypis redakcyjny]
pieszczota* (starop.) — wygodnictwo, zniewieściałość. [przypis redakcyjny]
jachać (starop.) — jechać. [przypis redakcyjny]
kufla świadomy — znający się na kuflu, czyli na piciu alkoholu. [przypis redakcyjny]
karty pisane — malowane, służące do gry. [przypis redakcyjny]
przybywa-ć mu — przybywa ci mu, czyli: bogaci się. [przypis redakcyjny]
rzkomo (starop.) — rzekomo, pozornie. [przypis redakcyjny]
Zawżdy na czymści schodzi państwu niesporemu (starop.) — zawsze czegoś brakuje majątkowi, którego nie przybywa (inne rozumienie: zawsze czegoś brak, by zostać prawdziwym panem). [przypis redakcyjny]