Bogurodzica[1]
Utwór opracowany został w ramach projektu
Wolne Lektury
przez fundację
Nowoczesna Polska.
Bogurodzica dziewica[2], Bogiem sławiena[3] Maryja,
U twego syna Gospodzina[4] matko zwolena[5], Maryja!
Zyszczy nam, spuści nam[6].
Kyrieleison.[7]
Twego dziela[8] Krzciciela[9], bożycze[10],
Usłysz głosy[11], napełni myśli[12] człowiecze.
Słysz modlitwe, jąż nosimy[13],
Oddać raczy[14], jegoż prosimy:
A na świecie zbożny[15] pobyt,
Po żywocie rajski przebyt[16].
Kyrieleison.
Nas dla[17] wstał z martwych syn boży.
Wierzyż[18] w to, człowiecze zbożny[19],
Iż przez trud Bog swoj lud
Odjął diablej strożej[20].
Przydał nam zdrowia wiecznego,
Starostę skował pkielnego[21],
Śmierć podjął[22], wspomionął[23]
Człowieka pirwego[24].
Jenże trudy cirpiał zawiernie[25],
Jeszcze był nie prześpiał[26] zaśmiernie[27],
Aliż[28] sam Bog zmartwychwstał.
Adamie, ty boży kmieciu[29],
Ty siedzisz u Boga [w] wiecu[30].
Domieściż[31] twe dzieci,
Gdzież krolują anjeli[32].
Tegoż nas domieściż[33], Jezu Kryste miły,
Bychom[34] z tobą byli,
Gdzie sie nam radują szwe[35] niebieskie siły[36].
Była radość, była miłość[37], było widzenie tworca[38]
Anjelskie bez końca,
Tuć sie nam zwidziało[39] diable potępienie.
Ni śrebrem, ni złotem nas diabłu odkupił,
Swą mocą zastąpił.[40]
Ciebie dla, człowiecze, dał Bog przekłoć[41] sobie
Ręce, nodze[42] obie,
Kry[43] święta szła z boka[44] na zbawienie tobie.
Wierzyż w to, człowiecze, iż Jezu Kryst prawy[45]
Cirpiał za nas rany,
Swą świętą krew przelał za nas krześcijany[46].
O duszy o grzeszne sam Bog pieczą ima[47],
Diabłu ją otyma[48],
Gdzie to sam króluje, k sob[ie] ją przyma[49].
Maryja dziewice, prośmy synka twego,
Krola niebieskiego,
Haza[50] nas huchowa[51] ote wszego złego.[52]
Amen tako Bog daj[53],
Bychom szli szwyćcy[54] w raj.
Bogurodzica — Publikowana tu wersja utworu jest to tzw. przekaz Ab, czyli wersja tekstu znajdująca się w Decisiones rote Wilhelmi Harborg z 1408 r. (Biblioteka Jagiellońska, rkps 408). Klasyfikację i dokładny opis wszystkich znanych wersji zapisu zawiera opracowanie: Bogurodzica, oprac. J. Woronczak, wstęp językoznawczy E. Ostrowska, oprac. muzykologiczne H. Feicht, Wrocław 1962, Biblioteka Pisarzów Polskich, Seria A, nr 1. Tekst niniejszy stanowi transkrypcję, a więc uwspółcześnienie oryginalnego zapisu. Zabieg taki jest bardzo pomocny przy lekturze, ponieważ w transliteracji, a więc odtworzeniu literami drukowanymi pierwotnego zapisu rękopiśmiennego, pojawiają się specyficzne, indywidualne sposoby zapisywania wyrazów np. „mathko” zamiast: matko; „thwe” zamiast: twe; „wtwego” zamiast: u twego; zaś sam początek utworu wygląda następująco: „Bogw rodzicza dzewicza”. Pieśń składa się z trzech, powstałych w różnym czasie części. Pierwsza z nich, najstarsza, obejmuje dwie zwrotki i powstała między X a XIV w. (zapewne w pierwszej poł. XIII w.). Kolejne cztery zwrotki (wielkanocne) pochodzą prawdopodobnie z XIV w. Ostatnia część (pasyjna) składa się z dziewięciu zwrotek i powstała w drugiej poł. XIV w.; część może też pochodzić z wieku XV. Pominięto luźne zwrotki z wydania w oprac. J. Łosia. [przypis edytorski]
dziewica (starop.) — panna, dziewczyna, kobieta niezamężna. [przypis edytorski]
Bogiem sławiena (starop.) — umiłowana przez Boga. [przypis edytorski]
gospodzin (starop.) — tu: Bóg. [przypis edytorski]
zwolena (starop.) — wybrana. [przypis edytorski]
zyszczy nam, spuści nam (starop.) — zdobądź dla nas, ześlij nam. [przypis edytorski]
Kyrieleison — Panie, zmiłuj się nad nami; dzisiejszy zapis: Kyrie eleison. [przypis edytorski]
Twego dziela (starop.) — dla Twego. [przypis edytorski]
Krzciciel — Chrzciciel; chodzi o św. Jana Chrzciciela. [przypis edytorski]
bożycze (starop. forma W. lp od: bożyc) — Synu Boga. [przypis edytorski]
usłysz głosy (starop.) — wysłuchaj głosów. [przypis edytorski]
napełni myśli (starop.) — spełnij pragnienia. [przypis edytorski]
jąż nosimy (starop.) — którą zanosimy. [przypis edytorski]
oddać raczy — w innych wersjach niekiedy: „A dać raczy”.
[przypis edytorski]
zbożny (starop.) — pobożny, dostatni (raczej w sensie bogactwa duchowego). [przypis edytorski]
przebyt (starop.) — przebywanie. [przypis edytorski]
nas dla (starop.) — dla nas. [przypis edytorski]
wierzyż — uwierz; uwierzże. [przypis edytorski]
zbożny — pobożny, kierujący się szlachetnością. [przypis edytorski]
odjął diablej strożej (starop.) — uwolnił od diabelskiej straży (nadzoru). [przypis edytorski]
starostę skował pkielnego (starop.) — skuł (w znaczeniu: uwięził) piekielnego zarządcę (mowa o szatanie). [przypis edytorski]
śmierć podjąć (starop.) — umrzeć. [przypis edytorski]
wspomionąć (starop.) — wspomnieć. [przypis edytorski]
pirwego (starop.) — pierwszego. [przypis edytorski]
zawiernie (starop.) — naprawdę, rzeczywiście. [przypis edytorski]
prześpieć (starop.) — udać się. [przypis edytorski]
zaśmiernie (starop.) — pokornie. [przypis edytorski]
aliż (starop.) — dopóki. [przypis edytorski]
kmieć — w średniowieczu zamożny chłop, który posiadał własne gospodarstwo. [przypis edytorski]
wiec (starop.) — rodzaj pierwotnego sejmu. Wiece były pierwszymi zgromadzeniami ustawodawczymi. [przypis edytorski]
domieściż (starop.) — doprowadzisz. [przypis edytorski]
anjeli (starop.) — dziś: anieli. [przypis edytorski]
tegoż nas domieścisz (starop.) — tam nas doprowadzisz. [przypis edytorski]
bychom (starop.) — byśmy. [przypis edytorski]
szwe (starop.) — wsze, tj. wszelkie. [przypis edytorski]
niebieskie siły — aniołowie. [przypis edytorski]
miłość (starop.) — łaska. [przypis edytorski]
było widzenie tworca (starop.) — było wieczne oglądanie Stwórcy. [przypis edytorski]
sie nam zwidziało (starop.) — pokazało się. [przypis edytorski]
Ni śrebrem (…) mocą zastąpił — sens dwuwiersza: nie odkupił nas ani srebrem, ani złotem, lecz obronił nas swoją mocą. [przypis edytorski]
przekłoć (starop.) — przekłuć. [przypis edytorski]
nodze (starop.) — nogi. Forma „nodze” wskazuje na zastosowanie liczby podwójnej, której ślad we współczesnej polszczyźnie widać w formie: „ręce”. [przypis edytorski]
kry (starop.) — krew. [przypis edytorski]
z boka (starop.) — dziś: z boku. [przypis edytorski]
prawy (starop.) — prawdziwy. [przypis edytorski]
za nas krześcijany (starop.) — za nas chrześcijan. [przypis edytorski]
o duszy (…) Bog pieczą ima (starop.) — sam Bóg sprawuje opiekę nad grzesznymi duszami. [przypis edytorski]
otyma (starop.) — odbiera, odejmuje. [przypis edytorski]
k sobie ją przyma (starop.) — do siebie ją przyjmuje. [przypis edytorski]
haza (starop.) — aby. [przypis edytorski]
huchować (starop.) — uchować. [przypis edytorski]
ote wszego złego (starop.) — od wszelkiego zła. [przypis edytorski]
Amen tako Bog daj — strofa ta stanowi zakończenie tzw. kanonicznej wersji utworu, obejmującej piętnaście strof. W niniejszym przekazie kolejność strof jest nieco przestawiona; nastepują po sobie strofy: 1-6, 14, 7-10, 12, 15. Brak strofy 11:
„Już nam czas, godzina grzechów się kajaci,/
Bogu chwałę daci,/
Ze wszemi siłami Boga miłowaci.”
Brak też strofy 13:
„Wszyscy święci, proście,/
Nam grzesznym spomożcie,/
Bysmy z wami bydlili,
Wiecznie Boga chwalili.”
Strofy te w redakcji prof. Łosia zostały opublikowane w zbiorze luźnych zwrotek jako pojawiające się w zapisach niestale.
[przypis edytorski]
szwyćcy (starop.) — wszyscy. [przypis edytorski]