Motif: Zbrodnia,
motif: Zemsta,
period: Renesans

O zbrodni mówimy w przypadku drastycznego naruszenia praw rządzących społecznością ludzką. Szczególnym przypadkiem jest tu morderstwo. Jednakże istnieje szereg czynów, które można określić mianem zbrodni, a są czymś innym niż zabicie człowieka — należą do nich np. formy stosowania przemocy powodujące wielkie cierpienie.

Zemsta wiąże się z prawami honoru, jest rodzajem wymierzania sprawiedliwości. Ma ono charakter nieformalny — tzn. odbywa się poza systemem sądowniczym (szczególnie w sytuacjach, kiedy system ten nie działa skutecznie) — a jednocześnie bardzo często jest silnie zrytualizowane (przykładem może być włoska vendetta). Dość powszechnie w różnych kulturach przyjmuje się, że zemsty „domaga się” przelana krew (krew zabitych z własnego plemienia, rodziny, czy narodu). Charakterystycznymi cechami zemsty są: paralelność („oko za oko, ząb za ząb”) oraz to, że pomsta za krzywdę powoduje poczucie krzywdy u strony przeciwnej i budzi pragnienie zemsty. W ten sposób spirala aktów zemsty może rozkręcać się w nieskończoność. Z zemstą wiąże się wreszcie satysfakcja, co ilustruje znany frazes: „Zemsta jest rozkoszą bogów”. Motyw zemsty odnajdziemy w Konradzie Wallenrodzie oraz Dziadach Mickiewicza, w sposób żartobliwy pojawia się ona też w Panu Tadeuszu (w kontekście kultury sarmackiej); w formie komediowej przedstawił ten styl zachowań Fredro w Zemście.

Czas

w Europie koniec XIII — pocz. XVI w.; w Polsce XV-XVI w.

Najwybitniejsi twórcy

F. Petrarca, G. Boccacio, P. Ronsard, L. Ariosto, T. Tasso, L. de Camoes, M. Cervantes, F. Rabelais, M. Montaigne, N. Machiavelli, M. Rej, J. Kochanowski, K. Janicki, A. Krzycki, J. Dantyszek, Ł. Górnicki, A. Frycz Modrzewski

Reprezentatywne gatunki

fraszka, pieśń, elegia, tren, traktat parenetyczny, dialog polityczny, sonet, oda

Inaczej: odrodzenie, epoka po średniowieczu a przed barokiem, charakteryzująca się wszechstronnym odrodzeniem tradycji antycznych (w tym gatunków sztuki, kierunków filozofii, języków starożytnych — powrót do źródeł ad fontes) oraz zainteresowanie człowiekiem, właściwymi mu sferami np. językiem, anatomią, twórczymi możliwościami, sposobem istnienia w świecie (antropocentryzm, humanizm). Ideałem był człowiek wszechstronnie wykształcony i aktywny w wielu dziedzinach (Leonardo da Vinci jako człowiek renesansu; poeta doctus). Zjawiskami związanymi z nowym prądem była laicyzacja i rozwój nauki, czy reformacja, w której przejawiał się humanistyczny indywidualizm w podejściu do kwestii religijnych i politycznych oraz krytycyzm wobec autorytetów.