Motif: Piekło,
motif: Czyn

Jako miejsce potępienia wiecznego, piekło pojawia się przede wszystkim w utworach (i ich fragmentach) mających ambicje moralizatorskie (wiąże się więc z motywami dobra, zła, grzechu, szatana i służących mu pomniejszych diabłów). Bywa umiejscawiane w zaświatach, odnosząc się do życia pośmiertnego, ale zdarza się, że życie doczesne - i w związku z tym obraz świata - przedstawia się jako piekło (względnie czyściec). Piekło opisywano ze szczególną lubością w średniowieczu, na progu renesansu powstało zaś fundamentalne dzieło na ten temat: Boska Komedia Dantego. Motyw piekła nie przestał być ważny w baroku i romantyzmie, fascynował twórców okresu modernizmu (np. Kasprowicza). Natomiast we współczesności – w związku z apokaliptycznymi przeżyciami podczas dwóch wojen światowych – piekło umiejscawia się na ziemi i włącza w historię.

Czyn rozumiemy tu jako takie dokonanie, które nadaje życiu sens i czyni je prawdziwym, istotnym itd. Zarówno w Kordiana (gdzie czyn pełni funkcję przeciwieństwa dla motywu życia snem), jak i w innych przypadkach jako istotne pojawia się pytanie, co jest czynem, a co nim nie jest. Ważny może tu być rozmiar duchowej przemiany, która towarzyszy działaniu, ale również jego efekt zewnętrzny. Kwestia ta pojawia się w dyskusjach romantyków (w których czyn bywa przeciwstawiany słowu), czy twórców młodopolskich. Dywagacje na temat czynu snuje Prus. Do klasyki należą również perory Hamleta dotyczące konieczności czynu przy jednocześnie odczuwanej niemożności podjęcia działania. Za pomocą tego hasła wskazywaliśmy fragmenty, w których wybór działania wiąże się nie tylko z oceną strat i zysków, ale z jakimś głębszym wartościowaniem (por. np. rozważania Wokulskiego, czy człowiek obracający swą energię na zdobycie gigantycznej fortuny, by zyskać osobiste szczęście wraz z sercem panny Łęckiej, postępuje podlej od człowieka oddającego swe życie na zmarnowanie w bezsensownej walce).