Author: Jan Matejko,
motif: Patriota

Ur.

ok. 24 czerwca 1838 w Krakowie

Zm.

1 listopada 1893 w Krakowie

Najważniejsze dzieła:

Stańczyk (1862), Kazanie Skargi (1864), Rejtan/Upadek Polski (1866), Stefan Batory pod Pskowem (1872), Bitwa pod Grunwaldem (1878), Hołd Pruski (1880-82), Poczet Królów i książąt polskich (1890-92), Konstytucja 3 Maja 1791 roku (1881), Autoportret (1892)

Jeden z najistotniejszych malarzy polskich reprezentujących nurt historyzmu, zasłużony zarówno jako promotor sztuki polskiej na arenie międzynarodowej, jak również na gruncie krajowym. Przyczynił się do tworzenia legendy wielkiej Polski i nadziei na wskrzeszenie niepodległej ojczyzny w dobie rozbiorów.
Absolwent krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, której został później dyrektorem oraz akademii w Monachium i Wiedniu. Wsławił się przede wszystkim jako malarz wielkoformatowych i wielopostaciowych scen historycznych i batalistycznych, często przyjmujących formę panoramy. Matejko malował monumentalne kompozycje o wielkiej sile wyrazu, które cechuje realizm, dokumentalna wierność szczegółom, przerysowana, często wręcz teatralna gestykulacja. Ponad to pozostawił po sobie liczne portrety, sceny rodzajowe i polichromie w kościele Mariackim w Krakowie. O jego wyjątkowej pozycji wśród malarzy europejskich świadczyć może przyznanie mu członkostwa wielu prestiżowych instytucji, m.in. paryskiej Académie des Beaux-Arts, Institut de France, Akademii Sztuki w Berlinie, Rafaelowskiej Akademii w Urbino, wiedeńskiej Wiener Kunstlergenossenschaft. Był zdobywcą wielu prestiżowych nagród m.in. w Londynie, Pradze, Petersburgu, Budapeszcie, Wiedniu, Berlinie i Paryżu. Karierę rozpoczął złotym medalem na Salonie w Paryżu w 1865 za Kazanie Skargi. Wykształcił pokolenie polskich modernistów, między innymi Józefa Mehoffera, Stanisława Wyspiańskiego, Włodzimierza Tetmajera, Jacka Malczewskiego. Poza pracą artystyczną i pedagogiczną Matejko zasłużył się jako inwentaryzator i rysownik zabytków Krakowa, stały współpracownik komisji konserwatorskich.

Wzorzec osobowy patrioty znany jest oczywiście od starożytności, jednak konkretne wskazania dotyczące właściwych zachowań w tym zakresie bywały różne w różnych czasach i różnych państwach. Odnajdziemy tu zarówno wzór statecznego, rozumnego obywatela, kierującego się odpowiednimi cnotami w życiu publicznym i włączającego się w działalność propaństwową (np. w Powrocie posła Niemcewicza), jak również histeryczny patriotyzm w stylu Reytana. Już w Hymnie o miłości ojczyzny Krasickiego, w propagowanej postawie patriotycznej, odnajdujemy rys konieczności cierpienia i poświęcenia (znoszenia blizn i rozsmakowania się w „zjadłych truciznach”). Zasadniczą modyfikację w zestawie cnót patriotycznych przyniósł jednak romantyzm, dopuszczając możliwość działalności nielegalnej (jak np. spisek czy tyranobójstwo; por. problematykę Kordiana), dwulicowości (por. dylematy przedstawione w Konradzie Wallenrodzie), a nawet zdrady, operowania w walce podstępem itp. (zob. też: obywatel, ojczyzna, naród, powstanie, powstaniec, państwo, władza).