Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | bez liczby pojedynczej | botanika | celtycki | chemiczny | chiński | czasownik | czeski | dopełniacz | dawne | drukarstwo, drukowany | dziecięcy | ekonomiczny | filozoficzny | fizyka | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geografia, geograficzny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | hinduski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | ironicznie | islandzki | japoński | język, językowy, językoznawstwo | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | norweski | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | polski | polityczny | portugalski | pospolity | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przymiotnik | przysłowiowy | przysłówek | psychologia, psychologiczny | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | rzeczownik | rzymski | środowiskowy | staropolskie | starożytny | szwedzki | teatralny | techniczny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie | zoologia

Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 159532 przypisów.

płaskonosy (biol.) — rodzaj wędrownych ptaków wodnych z rodziny kaczkowatych. [przypis edytorski]

płaskonosy — Filip III, król francuski, zwany Płaskonosym, syn świętego Ludwika. [przypis redakcyjny]

płaskorzeźba przedstawiająca, zdaje się, sąd ostateczny — przypuszczenia Wokulskiego są słuszne. [przypis redakcyjny]

płaskorzeźb — dziś popr. w r. ż.: płaskorzeźba. [przypis edytorski]

płaskorzeźbę przedstawiającą Aleksandra Farnese, słynnego wodza, jak zmusza Henryka IV, aby odstąpił spod Paryża — Alessandro Farnese, wódz włoski w służbie Filipa II, w 1590 r. przyszedł z odsieczą obleganemu przez Henryka IV Paryżowi. [przypis redakcyjny]

płaszać — przerażać, nabawiać strachu, przepłaszać. [przypis redakcyjny]

płaszcza na ramię nie zarzuci, jak człowiek wolny — himation, wierzchnie okrycie w starożytnej Grecji, stanowił duży prostokątny tkaniny, którym się spowijano i układano w fałdy; najczęściej zarzucano go przez plecy na lewe ramię, przeciągano pod prawą ręką i ponownie zarzucano skraj na lewe ramię; różne sposoby noszenia himationu miały różne znaczenie społeczne. [przypis edytorski]

Płaszcz ów królewski, co swoimi poły nakrył te sfery (…) — Przez płaszcz królewski poeta rozumie tu sferę dziewiątą, pierwsze Rucho (Primum Mobile), która wszystkie inne sfery otacza i obejmuje w sobie i tym sferom ruch i siłę bezpośrednio dane jej od Boga, udziela. Wewnętrzne sklepienie tej sfery tak jest odległe od sfery gwiazd stałych, na której jeszcze był poeta, że w chwili, kiedy Maria wznosiła się za swoim synem, nie mógł jej doścignąć oczyma. [przypis redakcyjny]

płaszcz wielki był moją odzieżą — Suknia, paliusz papieski. [przypis redakcyjny]

płaszczyzna — tu: równina. [przypis edytorski]

płata — płaca, zapłata. [przypis edytorski]

płat (daw.) — zapłata. [przypis edytorski]

płatek — tu: chorągiew. [przypis redakcyjny]

płatnąć — ciąć ostrym narzędziem, rozpłatać szablą. [przypis edytorski]

płatnąć (daw.) — forma dokonana czas. płatać: ciąć na płaty, zadawać ranę ciętą. [przypis edytorski]

Płatna to, kiedy o duszę — opłaci się, warto (to zrobić), gdy chodzi o duszę (tj. o życie). [przypis redakcyjny]

płatnerz — rzemieślnik trudniący się wyrobem zbroi. [przypis autorski]

płatnerz — rzemieślnik wykonujący broń i zbroje. [przypis edytorski]

płatnerz — rzemieślnik wykonujący elementy uzbrojenia: pancerze, tarcze miecze itp. [przypis edytorski]

płatnerz — rzemieślnik wykonujący elementy uzbrojenia. [przypis edytorski]

płatnerz — rzemieślnik wykonujący elementy uzbrojenia (w średniowieczu zbroje płytowe, później broń białą). [przypis edytorski]

płatnerz — rzemieślnik wykonujący zbroje płytowe dla ludzi i koni, oraz elementy towarzyszące zbroi: przyłbice, naramienniki, rękawice, szyszaki, kolczugi; od XVI w.: rzemieślnik wyrabiających metalową broń białą (miecze, szpady itp.). [przypis edytorski]

płatnerz — rzemieślnik wykonujący zbroje. [przypis edytorski]

płatnerz — rzemieślnik wyrabiający zbroje, hełmy itp. [przypis edytorski]

płatnerz — rzemieślnik wytwarzający zbroje płytowe. [przypis edytorski]

płatnerz (starop.) — rzemieślnik kujący zbroję. [przypis redakcyjny]

płatniczy — kelner płatniczy, sprawujący stały nadzór nad rewirem i wyznaczonym do jego obsługi zespołem kelnerów; wita gości restauracji, przyjmuje od nich zamówienia, które przekazuje podwładnym, sporządza rachunki oraz pobiera należność. [przypis edytorski]

płatniczy — starszy kelner sprawujący stały nadzór nad rewirem i wyznaczonym do jego obsługi zespołem kelnerów; wita gości restauracji, przyjmuje od nich zamówienia, które przekazuje podwładnym, sporządza rachunki oraz pobiera należność. [przypis edytorski]

płatniczy — tu: kelner, u którego opłaca się rachunek. [przypis edytorski]

płatnie — tj. rozpłata, rozetnie, jak mieczem lub nożem. [przypis edytorski]

płatowiec — statek powietrzny z nieruchomymi płatami nośnymi (skrzydłami), samolot. [przypis edytorski]

płatu (…) poprawię — zwiększę dochody; por. współcz.: płacić, płatność. [przypis redakcyjny]

pławaczka (starop. forma) — pływaczka. [przypis redakcyjny]

pławić się (starop.) — tu: płynąć. [przypis edytorski]

pławiczka — płytka, wąska, jednoosobowa łódka. [przypis edytorski]

pławikonik a. konik morski — zwyczajowa nazwa ryb morskich z rodzaju Hippocampus wyróżniających się kształtem ciała przypominającym konika szachowego. [przypis edytorski]

pławina (gw.) — gałązka. [przypis autorski]

pławiony (daw.) — [tu:] hartowany. [przypis redakcyjny]

pławki (pławy, pławuki) — kawałki kory przytwierdzane do górnej krawędzi sieci w celu utrzymania jej na wodzie. [przypis redakcyjny]

pław niezbrodzony (daw.) — woda [głęboka, niedająca się przebyć w bród]; morze. [przypis redakcyjny]

pław (starop.) — [tu:] żegluga. [przypis redakcyjny]

płaźń a. płaśń — taras, płaska przestrzeń na stoku górskim. [przypis edytorski]

płazą (daw.) — [dziś:] płazem. [przypis redakcyjny]

płazą (daw.) — [dziś r.ż.:] płazem; [tj. nie ostrzem]. [przypis redakcyjny]

płazą (daw.) — płazem [tj. nie ostrzem]. [przypis redakcyjny]

płazać — dziś: pełzać. [przypis redakcyjny]

płaz (daw.) — dowolne stworzenie pełzające (tu mowa o dinozaurach). [przypis edytorski]

płazem — płaską stroną szabli. [przypis edytorski]

płazik — mały płaz, zwierzę pełzające. [przypis edytorski]

płaz — obecnie żółwie zalicza się do gromady gadów, nie do płazów. [przypis edytorski]

płazować — uderzać płaską (tępą) stroną szabli. [przypis redakcyjny]

płazowanie — zadawanie ciosów płazem, tzn. płaską (tępą) stroną szabli lub innej broni siecznej. [przypis edytorski]

płaz — płaska krawędź szabli lub innej broni białej. [przypis edytorski]

płaz — płaska strona broni siecznej. [przypis edytorski]

płaz — płaska strona miecza, szabli lub innej broni białej. [przypis edytorski]

płaz — w dawnej polszczyźnie płazami nazywano zimnokrwiste zwierzęta pełzające, a więc także węże; potem słowo to stało się naukową nazwą gromady Amphibia (obejmującej żaby, salamandry itp.); dziś o wężu mówimy: gad. [przypis edytorski]

Płazy (…) były stworzeniami bardzo (…) użytecznymi — Użyteczność Płazów badał zwłaszcza hamburski uczony Wuhrman. Spośród jego artykułów napisanych na ten temat zacytujmy przynajmniej w skrócie jeden tekst.

Bericht über die somatische Veranlagung der Molche

(Raport na temat predyspozycji somatycznych płazów)

Eksperymenty, które przeprowadziłem na pacyficznej salamandrze olbrzymiej (Andrias Scheuchzeri Tschudi) w moim laboratorium w Hamburgu, miały ściśle określony cel: wypróbowanie odporności Płazów na zmiany środowiska i inne wpływy zewnętrzne, a przez to wykazanie ich praktycznej użyteczności w różnych rejonach geograficznych i w zmieniających się warunkach.

Pierwsza seria eksperymentów miała dać odpowiedź na to, jak długo Płaz wytrzyma bez wody. Zwierzęta doświadczalne umieszczano w suchych zbiornikach w temperaturze 40–50 °C. Po kilku godzinach wykazywały one widoczne zmęczenie; gdy zostały polane wodą, znowu ożywały. Po dwudziestu czterech godzinach leżały nieruchomo, poruszając jedynie powiekami; tętno spowolnione, wszelkie czynności fizyczne obniżone do minimum. Zwierzęta ewidentnie cierpią i najmniejszy ruch kosztuje je wiele wysiłku. Po trzech dniach nadchodzi stan kataleptycznego odrętwienia (kseroza); zwierzęta nie reagują, nawet gdy są przypalane elektrokauterem. Kiedy podnosi się wilgotność powietrza, zaczynają przejawiać pewne oznaki życia (zamykają oczy przed ostrym światłem itp.). Gdy wysuszony w ten sposób Płaz został po siedmiu dniach wrzucony do wody, ożył po upływie kolejnej doby; jednak przy dłużej trwającym wysuszeniu większość doświadczalnych zwierząt ginęła. Wystawione na bezpośrednie działanie słońca, giną już po kilku godzinach.

Inne zwierzęta doświadczalne zostały zmuszone do obracania w ciemności wałka w ekstremalnie suchym środowisku. Po trzech godzinach ich wydolność zaczęła maleć, ale wzrosła znowu po obfitym spryskaniu wodą. Przy często powtarzanym spryskiwaniu zwierzęta były zdolne kręcić korbą wałka siedemnaście, dwadzieścia, a w jednym przypadku dwadzieścia sześć godzin bez przerwy, podczas gdy człowiek biorący udział w tym eksperymencie był już po pięciu godzinach tej samej czynności znacznie wyczerpany. Na podstawie tych eksperymentów możemy wnioskować, że Płazy mogą być z powodzeniem wykorzystywane do pracy w suchym terenie, jednak pod dwoma warunkami: że nie są wystawione na bezpośrednie działanie słońca i że co jakiś czas spryskuje się je na całej powierzchni ciała wodą.

Druga seria eksperymentów dotyczyła odporności Płazów, zwierząt pierwotnie tropikalnych, na zimno. Przy gwałtownym ochłodzeniu wody ginęły na katar jelit, ale przy stopniowej aklimatyzacji do chłodniejszego środowiska szybko pojawiało się przyzwyczajenie. Po ośmiu miesiącach pozostawały aktywne nawet przy temperaturze wody 7°C, jeśli podawano im w pożywieniu więcej tłuszczu (15–20 dkg na głowę). Jeżeli temperatura wody została obniżona poniżej 5°C, popadały w odrętwienie (gelozę); w tym stanie Płazy mogły być zamrażane i przechowywane zamarznięte w bloku lodowym przez kilka miesięcy; gdy lód się roztopił i temperatura wzrosła powyżej 5 °C, zaczynały znowu przejawiać oznaki życia, a przy siedmiu, dziesięciu stopniach zaczynały energicznie szukać pożywienia. Na podstawie tego można sądzić, że Płazy mogą bardzo łatwo aklimatyzować się także w naszym klimacie, aż po północną Norwegię i Islandię. Dla polarnych warunków klimatycznych należałoby przeprowadzić dalsze eksperymenty.

Natomiast znaczną wrażliwość przejawiają Płazy na wpływy chemiczne; przy eksperymentach z mocno rozcieńczonym ługiem, ściekami fabrycznymi, odczynnikami garbarskimi itd. odpadała im skóra całymi płatami i zwierzęta doświadczalne ginęły wskutek jakiejś zgorzeli skrzeli. Dla naszych rzek Płazy są więc praktycznie bezużyteczne.

W następnym szeregu eksperymentów udało nam się stwierdzić, jak długo wytrzymują Płazy bez jedzenia. Mogą głodować trzy tygodnie i dłużej, bez widocznych oznak innych niż osłabienie. Jednego Płaza pozostawiłem bez jedzenia przez sześć miesięcy. Ostatnie trzy miesiące spał bez ruchu i bez przerwy. Kiedy mu potem wrzuciłem do zbiornika posiekaną wątróbkę, był tak słaby, że na nią nie reagował i musiał być karmiony sztucznie. Po kilku dniach jadł normalnie i można go było użyć do dalszych badań.

Ostatni cykl eksperymentów zajmował się zdolnościami regeneracyjnymi Płazów. Jeśli Płazowi utnie się ogon, w ciągu dwóch tygodni odrośnie mu nowy; w przypadku jednego Płaza powtarzaliśmy ten eksperyment siedmiokrotnie, z jednakowym rezultatem. Tak samo odrastają mu ucięte nogi. Jednemu zwierzęciu doświadczalnemu amputowaliśmy wszystkie cztery kończyny i ogon; po trzydziestu dniach był znowu cały. Jeżeli złamie się Płazowi kość udową albo ramieniową, odpadnie mu cała złamana kończyna, a na jej miejscu wyrośnie nowa. Podobnie odrasta wyłupione oko albo odcięty język. Ciekawe, że Płaz, któremu uciąłem język, zapomniał mowy i musiał się jej nauczyć na nowo. Jeśli Płazowi amputuje się głowę lub przetnie się jego ciało pomiędzy szyją i kością biodrową, zwierzę ginie. Można mu natomiast usunąć żołądek, część jelit, dwie trzecie wątroby i inne organy, a jego funkcje życiowe nie zostaną zakłócone, tak że można powiedzieć, iż niemal wypatroszony żywcem Płaz jest zdolny do dalszego życia. Żadne inne zwierzę nie ma takiej odporności na jakiekolwiek zranienia jak właśnie Płaz. Pod tym względem mógłby być doskonałym, prawie niezniszczalnym zwierzęciem bojowym. Niestety, na przeszkodzie temu stoi jego pokojowość i naturalna bezbronność.

Oprócz tych eksperymentów mój asystent doktor Walter Hinkel badał wartość Płazów pod kątem przydatnych surowców. Stwierdził przede wszystkim, że ciało Płazów zawiera niezwykle wysoki procent jodu i fosforu; niewykluczone, że te ważne pierwiastki dałoby się w razie potrzeby wydobywać z nich na skalę przemysłową. Skóra Płazów, sama w sobie niedobra, może być mielona i prasowana pod wysokim ciśnieniem; uzyskana w ten sposób sztuczna skóra jest lekka, dosyć silna i mogłaby być substytutem skóry wołowej. Tłuszcz Płazów jest niejadalny ze względu na obrzydliwy smak, ale nadaje się jako smar techniczny, ponieważ zamarza dopiero w bardzo niskich temperaturach. Również mięso Płazów było uważane za niejadalne, a wręcz trujące; spożywane na surowo, wywołuje gwałtowne boleści, wymioty i halucynacje zmysłowe. Doktor Hinkel po przeprowadzeniu wielu eksperymentów, które wykonywał sam na sobie, stwierdził, że te szkodliwe działania znikają, jeśli pokrojone mięso sparzyć gorącą wodą (podobnie jak w przypadku niektórych muchomorów) i umieścić na dwadzieścia cztery godziny w słabym roztworze nadmanganianu potasu. Potem można je gotować albo dusić i smakuje ono jak niedobra wołowina. Zjedliśmy przyrządzonego w taki sposób Płaza, którego nazywaliśmy Hans. Było to wytresowane i inteligentne zwierzę ze szczególnym zmysłem do pracy naukowej. Pracowało na oddziale doktora Hinkela jako jego laborant i można mu było powierzyć także drobniejsze analizy chemiczne. Rozmawialiśmy z nim całymi wieczorami, bawiąc się jego nienasyconym pragnieniem zdobywania wiedzy. Z żalem musieliśmy naszego Hansa uśpić, ponieważ oślepł na skutek moich eksperymentów z trepanacją. Mięso tego Płaza było ciemne i gąbczaste, ale jego spożycie nie wywołało żadnych nieprzyjemnych następstw. Z pewnością w razie wojennej potrzeby mięso Płazów może być mile widzianym i tanim substytutem wołowiny.

[przypis autorski]

Płazy (…) [m]ają swoje podmorskie i podziemne miasta, głębinowe metropolie (…) mają swój mniej lub bardziej nieznany, ale (…) technicznie bardzo zaawansowany świat — Pewien pan z Dejvic opowiadał Povondrze, że kąpał się na plaży w Katwijk aan Zee. Wypłynął daleko w morze, tak że ratownik wołał do niego, żeby wrócił. Rzeczony pan (niejaki komisarz Příhoda) gwizdał na to. Ratownik wskoczył do łodzi i popłynął za nim.

— Panie — powiedział do niego — tu się nie wolno kąpać!

— Czemu nie? — zapytał komisarz Příhoda.

— Tu są Płazy.

— Ja się ich nie boję — oponował Příhoda.

— One tu mają pod wodą jakieś fabryki czy coś — mruknął ratownik. — Tu się nikt nie kąpie, proszę pana.

— Ale czemu nie?

— Płazy tego nie lubią.

[przypis autorski]

Płazy zostały zaopatrzone w podwodne pistolety z nabojami dum-dum do obrony przed drapieżnymi rybami — używano do tego niemal powszechnie pistoletów, które wynalazł inż. Mirko Šafránek, a produkowały je zakłady Zbrojovka w Brnie. [przypis autorski]

płci (daw. M. lp.) — płeć. [przypis edytorski]

płci obojej (daw.) — dziś: obojga płci. [przypis edytorski]

płeć — cera. [przypis edytorski]

płeć (daw.) — cera, karnacja. [przypis edytorski]

płeć (daw.) — cera, skóra, karnacja. [przypis edytorski]

płeć (daw.) — cera, skóra, karnacja. [przypis redakcyjny]

płeć (daw.) — cera, skóra twarzy. [przypis edytorski]

płeć (daw.) — cera; twarz. [przypis edytorski]

płeć (daw.) — tu: skóra, cera, karnacja. [przypis edytorski]

Płeć… jest przepotężnym źródłem wszelkiej mocy (…) najwyższej Cnoty i najohydniejszych zbrodni — S. Przybyszewski, Szlakiem duszy polskiej, s. 142. [przypis autorski]

płeć (tu daw.) — cera; karnacja. [przypis edytorski]

płeć (tu daw.) — cera, karnacja. [przypis edytorski]

płeć (tu daw.) — cera, skóra; karnacja. [przypis edytorski]

płeć — tu: powierzchnia skóry. [przypis edytorski]

płeć — tu prawdopodobnie daw.: cera, karnacja. [przypis edytorski]

płetew — dziś popr.: płetw. [przypis edytorski]

płetwy — dziś popr. forma N.lm: płetwami. [przypis edytorski]

płk Gwidon Kawiński „Czesław” (1891–1962) — oficer służby stałej WP, w kampanii 1939 r. dowódca piechoty dywizyjnej 27 DP, w czasie okupacji w ZWZ/AK, od lipca do października w stopniu pułkownika dowódca 7 Dywizji Piechoty AK, po wojnie pozostał w kraju. [przypis edytorski]

płk Jan Zientarski ps. „Mieczysław” (1894–1982) — oficer służby stałej WP, w kampanii 1939 roku dowódca piechoty dywizyjnej 10 DP, od 1942 inspektor Komendy Głównej AK na okręg radomsko-kielecki, od sierpnia do października 1944 roku dowódca Korpusu Kieleckiego AK, w latach 1946–1950 więziony przez władze komunistyczne. [przypis edytorski]

płk. Karol Ziemski ps. „Wachnowski” (1895–1974) — oficer służby stałej WP, w 1939 roku dowódca 36 Pułku Piechoty Legii Akademickiej, od 1942 w AK, w powstaniu od 7 sierpnia 1944 w stopniu pułkownika dowódca Grupy „Północ”, od 20 września zastępca dowódcy Warszawskiego Korpusu AK. Po wojnie na emigracji. [przypis edytorski]

płóciennica — płócienne ubranie, noszone dawniej przez chłopów. [przypis edytorski]

płóciennik (daw.) — kupiec sprzedający płótno (lub tkacz wytwarzający płótno). [przypis edytorski]