Przypisy

otomana — sofa, niska wyściełana kanapa z poduszkami i wałkami stanowiącymi oparcie. [przypis edytorski]

otomana — sofa. [przypis edytorski]

otom cię znalazł (daw. forma) — dziś popr.: oto cię znalazłem. [przypis edytorski]

otom ja wiedział — oto ja wiedziałem. [przypis edytorski]

otom jest ja — oto jestem ja. [przypis edytorski]

otom jest —- konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: oto jestem. [przypis edytorski]

otom jest — oto jestem. [przypis edytorski]

Otom równie mądry, jakem był wprzódy — przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: oto [jeste]m równie mądry, jak byłem wprzódy. [przypis edytorski]

otom — skrót od: oto jestem. [przypis edytorski]

otom widział — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: oto widziałem. [przypis edytorski]

otom (…) wolny (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: oto jestem wolny. [przypis edytorski]

Oto niemiecka armia zwycięska bezpłatnie wozi cię do Smoleńska — istnienie masowych grobów polskich oficerów zamordowanych przez NKWD w Katyniu zostało nagłośnione przez okupacyjne władze niemieckie. [przypis edytorski]

Oton, właśc. Marcus Salvius Otho (32–69 n.e.) — cesarz rzymski od 15 stycznia do 16 kwietnia 69 (w tzw. roku czterech cesarzy, panujących po zamordowaniu Nerona); objął władzę, zawiązując spisek i przy pomocy gwardii pretorianów doprowadzając do zamordowania swojego poprzednika, Galby; w bitwie pod Bedriacum pokonany przez Witeliusza, popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

Oto pole pierwsze (…) groźne, dzikie, obłąkane. — ten fragment był częścią opowiadania Projekcje w pierwodruku w czasopiśmie „Zdrój” (1919, t. IX, z. 2–3), został jednak pominięty w późniejszym wydaniu książkowym. [przypis edytorski]

Oto rada Sokratesa: „Jeśli młody człowiek, przeglądając się w lustrze (…) piękności nie szpecić występkiem” — por. Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy sławnych filozofów II 33. [przypis edytorski]

Oto rola filozofa — „filozof” było przydomkiem Diderota. [przypis edytorski]

Oto rozmaryn (…) a to bratki… — według przypisywanych dawniej znaczeń różnym gatunkom kwiatów i ziół, rozdawane przez Ofelię różne rośliny stanowią alegorie jej uczuć: rozmaryn to pamięć (używany przy weselach i pogrzebach); bratki to opieka, troska o kogoś; niezapominajki to pamięć o kimś; koper to pochlebstwo; orlik to godło niewiary, niewdzięczności i zmysłowości (dostaje je król); ruta oznacza smutek, żal i pokutę (te rozdziela między siebie i królową); stokrotki to kwiat zawiedzionych dziewic; fiołki to stałość i wierność. [przypis edytorski]

oto są wątłe i mokre z tkanek roślinnych trawy, oto jest rudy kościół, co w Bogu gotykiem sterczy, i oto jest żylne tętnicze ludzkie najprostsze serce — W rękopisie: oto są drżące i wątłe z tkanek roślinnych trawy — / oto jest kościół z cegieł, co w niebo gotykiem sterczy / i oto jest ludzkie żywotne, żylne, tętnicze serce. — [przypis edytorski]

oto-tem (starop.) — tym oto (prośbom). [przypis edytorski]

o to też stryjowi nie chodziło — sens: to też stryja nie obchodziło. [przypis edytorski]

Oto wam kładę przed oczy wasze przeklęctwo i błogosławieństwo, złe i dobre, obierajciesz sobie, co chcecie wedle wolej swojej — por. Pwt 30, 15–19. [przypis edytorski]

Oto wezu (…) nema (daw. gw. ukr.) — Oto wiozę jemu gościniec od pana mojego, Potockiego, podczaszego litewskiego: on jemu przysyła dwie fury śliwek. Z trudem tu przywiozłem, bo Moskale po drodze, a ciągle zatrzymują, a pytają się: „Masz pismo?”. „Oto jest list od mojego pana”. To odbierają list, do dowódcy niosą, a potem oddają. Tego było ze dwadzieścia razy; a co mi śliwek pokradli! I połowy ich nie ma. [przypis edytorski]

Oto więc (…) — w tym miejscu na marginesie poniższego wywodu znajduje się adnotacja: „Skąd Indianów wiara?”. [przypis edytorski]

oto wyszedł dym od ziemi jakoby z pieca — cytat z Apokalipsy św. Jana (Ap 9,2), w Biblii Gdańskiej ten werset brzmi: I otworzyła studnię przepaści; i wystąpił dym z onej studni, jakoby dym pieca wielkiego, i zaćmiło się słońce i powietrze od dymu onej studni. [przypis edytorski]

Oto, zaprawdę, mąż wedle serca mojego — nawiązane do Dziejów apostolskich (Dz 13,22): „Znalazłem Dawida, syna Jessego, męża wedle serca mego, który czynić będzie każdą wolę moją” (przekład Jakuba Wujka). [przypis edytorski]

otrąbić (daw.) — ogłosić uroczyście. [przypis edytorski]

otrąbić się (daw.) — oznajmić o swojej obecności przez sygnał trąbką. [przypis edytorski]

otrawiciel (daw.) — truciciel. [przypis edytorski]

otręby — łuski pozostałe po zmieleniu ziarna, przen.: coś zbędnego. [przypis edytorski]

otręby — pozostałości po zmieleniu ziarna. [przypis edytorski]

otrętwić — dziś popr.: odrętwić. [przypis edytorski]

otrętwienie (daw.) — dziś popr.: odrętwienie. [przypis edytorski]

Otrepjow, Grisza (1581–1606) — pierwszy z Dymitrów Samozwańców, podających się za zmarłego cara i z pomocą Polski usiłujących przejąć władzę w Rosji. [przypis edytorski]

otrok — chłopak. [przypis edytorski]

otrok (daw.) — chłopak. [przypis edytorski]

otrok (daw.) — chłopiec, chłopak. [przypis edytorski]

otrok (daw.) — chłopiec, młokos. [przypis edytorski]

otrok (daw.) — chłopiec. [przypis edytorski]

otrok (daw.) — chłopiec; tu: młodzieniec, wojownik. [przypis edytorski]

otrok (daw.) — chłop; najemnik. [przypis edytorski]

otrok (daw.) — dziecko, chłopiec. [przypis edytorski]

otrok (daw.) — młodzieniec, nastolatek. [przypis edytorski]

Otrys, Homole — góry w Tesalii, ojczyźnie centaurów. [przypis edytorski]

otrząść — dziś popr.: otrząsnąć. [przypis edytorski]

otrząść — dziś raczej: otrząsnąć. [przypis edytorski]

otrząśnienia się — otrząśnięcia się. [przypis edytorski]

Otrząś — popr. otrząśnij. [przypis edytorski]

otrząsła — dziś popr. forma 3.os.lp r.ż.: otrząsnęła. [przypis edytorski]

otrząsł — dziś popr. forma 3 os. lp. cz. przesz.: otrząsnął. [przypis edytorski]

otrząsł — dziś popr. forma: otrząsnął. [przypis edytorski]

otrząsł — dziś raczej: strząsnął. [przypis edytorski]

o trzech nogach — tj. na starość podpierająca się kijem. [przypis edytorski]

o trzeciej — wg rzymskiej miary czasu liczono czas od poranka, godzina trzecia wypadała więc przed południem. [przypis edytorski]

otrzepnął — dziś: otrzepał a. strzepnął. [przypis edytorski]

otrzepnął — dziś: strzepnął a. otrzepał. [przypis edytorski]

otrzymać promocją (daw.) — dziś: otrzymać promocję. [przypis edytorski]

otrzymać — w oryg. niem. verschaffen, tu: zyskać. [przypis edytorski]

otrzymał był (daw.) — forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: otrzymał wcześniej, uprzednio (przed wydarzeniami a. czynnościami wyrażonymi formą zwykłego czasu przeszłego). [przypis edytorski]

otrzymał ci on — konstrukcja z partykułą „ci”, pełniącą funkcję wzmacniającą. [przypis edytorski]

otrzymał dowód osobisty bez określenia wyznania — w okresie międzywojennym w Polsce dowody osobiste zawierały m.in. rubrykę „wyznanie”. [przypis edytorski]

otrzymanie książki — chodzi o kartę badań kontrolnych, które musiały odbywać zarejestrowane prostytutki. [przypis edytorski]

o trzy na szóstą — dziś: trzy minuty przed szóstą. [przypis edytorski]

otstawnoj sowietnik (ros.) — emerytowany radca. [przypis edytorski]

Otto III (983–1002) — król niemiecki i cesarz rzymski, pielgrzymował do grobu św. Wojciecha do Gniezna w roku 1000; przydomek Otto Rudy (łac. Otto Rutus) nosił jego ojciec Otto II. [przypis edytorski]

Ottokar — Przemysł Ottokar I (1253–1278), król Czech. [przypis edytorski]

ottomańskie cesarstwo, świeżo ugruntowane na ruinach Konstantynopola — tzn. powstałe na terenach pokonanego przez Turków osmańskich cesarstwa wschodniorzymskiego, którego stolicą i ostatnim punktem oporu był Konstantynopol, zdobyty 29 maja 1453. [przypis edytorski]

Otton III (980–1002) — król Niemiec (od 983), cesarz rzymski (od 996); zwolennik koncepcji odnowionego, uniwersalnego cesarstwa rzymskiego, składającego się z Germanii, Italii, Galii oraz Sclavinii (Słowiańszczyzny), w której polityka podporządkowania Kościoła państwu złączyła się z ideą jedności chrześcijańskiej; podczas zjazdu w Gnieźnie (1000) uniezależnił Polskę od kościelnej władzy Niemiec i podniósł polityczną pozycję Bolesława I Chrobrego, jako swego współpracownika w monarchii. [przypis edytorski]

Otto von Bismarck (1815–1898) hrabia Bismarck-Schönhausen (od 1865), książę (od 1871), prusko-niemiecki mąż stanu. Od 1862 r. premier i minister spraw zagranicznych państwa pruskiego, doprowadził do zjednoczenia Niemiec z królem Prus na czele jako cesarzem niemieckim; w 1871 r. Bismarck został I kanclerzem Rzeszy Niemieckiej. Zręczny dyplomata i inicjator trzech wojen zaborczych, zyskał silną pozycję na arenie międzynarodowej. [przypis edytorski]

Otto von Bismarck (1815–1898) — niemiecki polityk, premier Prus (1862–1873), kanclerz Niemiec w latach 1871–1890, w 1870 r. doprowadził do wybuchu wojny francusko-pruskiej, której wynikiem było zjednoczenie Niemiec. [przypis edytorski]

Otto von Bismarck (1815–1898) — niemiecki polityk, premier Prus, kanclerz Rzeszy Niemieckiej. [przypis edytorski]

otucha — nadzieja. [przypis edytorski]

otucha — nadzieja związana z wiarą w zmianę na lepsze. [przypis edytorski]

otucha (starop.) — nadzieja. [przypis edytorski]

otukno (gw.) — smutno, tęskno. [przypis edytorski]

otumanić (pot.) — ogłupić. [przypis edytorski]

otwartej acz nie było wojny — choć nie było otwartej wojny. [przypis edytorski]

otwarte — odczytanie niepewne, w źródle omyłkowo: trzęsły się or i- zwarte usta. [przypis edytorski]

otwierny — odźwierny. [przypis edytorski]

Otwock — miasto położone w województwie mazowieckim, siedziba powiatu otwockiego. [przypis edytorski]

Otwock — miasto w województwie mazowieckim, siedziba powiatu otwockiego. [przypis edytorski]

Otwock — miasto w woj. mazowieckim; pod koniec XIX w. dzięki budowie Kolei Nadwiślańskiej, łączącej go z Warszawą, stało się miejscowością sanatoryjno-uzdrowiskową. [przypis edytorski]

otwornice, Foraminifera (biol.) — grupa drobnych organizmów z królestwa protistów, w większości morskich, mających skorupki z węglanu wapna; skorupki obumarłych i opadłych na dno otwornic tworzą pokłady wapieni i są ważnymi skamieniałościami przewodnimi; najstarsze pochodzą z kambru. [przypis edytorski]

otworząż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy otworzą. [przypis edytorski]

otworzone będzie temu, kto kołata, i otrzyma ten, kto prosić będzie — Mt 7, 7–8. [przypis edytorski]

otworzone — dziś popr.: otwarte. [przypis edytorski]

otworzysty (daw.) — szeroko otwierający się, mający duży otwór. [przypis edytorski]

otworzywszy je dla klubów szalonych — chodzi o kluby polityczne; w trakcie Komuny Paryskiej działało ich w mieście ok. 30. [przypis edytorski]

otwratitielno (ros. отвратително) — obrzydliwie, wstrętnie. [przypis edytorski]

otylsi — dziś popr.: bardziej otyli. [przypis edytorski]

otyma (starop.) — odbiera, odejmuje. [przypis edytorski]

o tym na pewno wie Długosz — Kraszewski zwraca uwagę na szczegóły, które podaje w swej kronice Długosz, a które, ubarwiając opowieść, muszą stanowić element dodany do przekazu tradycyjnego; trudno uwierzyć, żeby kolor konia czy przytoczone co do słowa długie przemówienia postaci należały do przekazu, raczej stanowią autorskie uzupełnienie spisującego ustne podania kronikarza. [przypis edytorski]

o tym nie pisało — popr.: o tym nie było napisane. [przypis edytorski]

o tym objaśnia monografia cukierni, której autor podpisał się skromnie Zenon. Trzeba by z kolei objaśnić w kilku słowach, kto jest Zenon. — tu w tekście umieszczono ilustrację z podpisem: Zenon (rys. K. Sichulski). [przypis edytorski]

O tymże dumać — w innej wersji: „O czem tu dumać”. [przypis edytorski]

O, ty starszy z cnych braci! — mowa o starszym synu Lucjusza Pisona. [przypis edytorski]

Où allons-nous? (fr.) — dokąd zmierzamy? [przypis edytorski]

Où vas-tu, feuille de chêne? Je vais où le vent me mène (fr.) — Dokąd zdążasz, listku bukowy? Tam, gdzie mnie niesie wiatr. [przypis edytorski]

O „Uczt” śpiewaku […] Gdybyś tu teraz ze mną był — poeta z kręgu Puszkina, Eugeniusz Abramowicz Baratyński (1800–1844), autor poematu Uczty, w tym czasie jako podoficer służył w pułku stacjonującym w Finlandii. [przypis edytorski]

Ou demeures tu? (fr.) — Gdzie mieszkasz? [przypis edytorski]

Oui, c'est très beau (fr.) — Tak, to bardzo piękne. [przypis edytorski]