Przypisy

osęk — tu: bosak, drąg zakończony ostrzem i hakiem. [przypis edytorski]

osełeczka — zdrobnienie od „osełka”, co oznacza owalną bryłkę masła. [przypis edytorski]

osełedec (ukr.) — fryzura kozacka, warkoczyk na czubku ogolonej głowy. [przypis edytorski]

osełek — osełka, kamień do ostrzenia narzędzi. [przypis edytorski]

osełka — narzędzie do ręcznego ostrzenia noży i kos. [przypis edytorski]

osen — oścień. [przypis edytorski]

osesek — niemowlę. [przypis edytorski]

osiąc — dziś popr.: osiągnąć; tu: forma skrócona dla zachowania rytmu. [przypis edytorski]

Osiągnęli więc nareszcie cel swoich życzeń synowie, wymógłszy na starcu, iż Sieciecha wygnał z Polski. (…) potem z wygnania wrócił do kraju, (…) do władzy już żadnej nie był dopuszczony — Bolesław i Zbigniew zawiązali opozycyjną koalicję na wiecu zorganizowanym we Wrocławiu z inicjatywy możnowładcy polskiego Skarbimira (wychowawcy Bolesława); usunięto przy tym dotychczasowego opiekuna Bolesława, Wojsława (powinowatego Sieciecha) i zorganizowano wyprawę przeciw Sieciechowi. W 1099 pod Żarnowcem nad Pilicą doszło do starcia, w którym zbuntowana opozycja odniosła zwycięstwo nad wojskami księcia Władysława Hermana i palatyna Sieciecha, po czym książę Władysław wyraził zgodę na usunięcie Sieciecha z zajmowanego stanowiska. Kilka miesięcy później siły opozycji ruszyły w stronę Sieciechowa, gdzie schronił się palatyn; nieoczekiwanie Władysław Herman z niewielkimi siłami przyłączył się znów do Sieciecha. Książęcy synowie postanowili pozbawić Hermana władzy; po przegranej bitwie w okolicach Płocka Władysław Herman zobowiązał się wygnać Sieciecha z kraju, do czego doszło na przełomie 1100 i 1101 r. Wróciwszy po kilku latach do Polski z wygnania z ziem niemieckich, nie odegrał już żadnej roli; prawdopodobnie został oślepiony. [przypis edytorski]

osiągnienie (daw.) — osiągnięcie. [przypis edytorski]

osiąść na bruku — dziś raczej: znaleźć się na bruku, zostać wyrzuconym na bruk (przy czym współcześnie odnosi się to częściej do utraty mieszkania niż pracy). [przypis edytorski]

osiąść na koszu (daw.) — doznać zawodu, znaleźć się w kłopotliwej sytuacji. [przypis edytorski]

osiąść na koszu — zostać starą panną. [przypis edytorski]

osiadłość (daw.) — posiadłość, majątek. [przypis edytorski]

osiadłość (daw.) — posiadłość, majątek ziemski. [przypis edytorski]

osiczyna — gatunek drzewa, topola osika a. topola drżąca, której liście drżą przy najmniejszym podmuchu wiatru. [przypis edytorski]

osiędzie — dziś: osiądzie. [przypis edytorski]

osiędzie (starop. forma) — osiądzie; osiąść miasto: zdobyć miasto. [przypis edytorski]

osiędzony (gw.) — osadzony. [przypis edytorski]

osięgnąć — dziś: osiągnąć. [przypis edytorski]

osięgnąć — dziś popr.: osiągnąć. [przypis edytorski]

osięgnie — dziś popr.: osiągnie. [przypis edytorski]

o się się boi (starop.) — boi się o siebie. [przypis edytorski]

osiec — wychłostać. [przypis edytorski]

osiedlnictwo — dziś popr.: osadnictwo. [przypis edytorski]

osiedzieć się (daw.) — pozostać, przetrwać w danym miejscu a. na danym stanowisku. [przypis edytorski]

osiedzieć się — przetrwać w określonym miejscu. [przypis edytorski]

Osieł Baalamów (bibl.) — oślica Balaama przemówiła do swego właściciela, by nakłonić go do spełnienia woli Bożej. [przypis edytorski]

osieł (daw.) — dziś popr.: osioł. [przypis edytorski]

osieł — dziś: osioł. [przypis edytorski]

osieł — dziś popr.: osioł; chodzi prawdopodobnie o transportowane w ten sposób zaopatrzenie. [przypis edytorski]

osieł — dziś popr.: osioł. [przypis edytorski]

osielstwo — głupota. [przypis edytorski]

osielstwo — głupota, upór. [przypis edytorski]

osiemdziesiąt stóp — ok. 24 m. [przypis edytorski]

osiemnastego Brumaire'a — dzień, w którym, wg ówczesnego kalendarza Rewolucji Francuskiej, gen. Napoleon Bonaparte dokonał zamachu stanu (9 listopada 1799) i objął władzę jako pierwszy konsul. [przypis edytorski]

osiem roków temu — w r. 1391. [przypis edytorski]

osierdzie — błona otaczająca serce. [przypis edytorski]

osieść (daw.) — dziś: osiąść. [przypis edytorski]

osieść (starop.) — osiąść; tu: nastać. [przypis edytorski]

o sile 160 koni — mowa o koniu parowym, jednostce mocy powstałej z potrzeby porównania mocy nowo tworzonych w XIX w. maszyn do mocy koni pociągowych: maszyna o mocy 1 konia parowego, działająca całą dobę, miała zastąpić 3 konie, pracujące po 8 godzin każdy; 1 koń parowy stanowił ok. 745 W. [przypis edytorski]

osimsetny a. ośmsetny (daw.) — dziś: osiemsetny. [przypis edytorski]

Osiński, Walerian Andriejewicz (1852–1879) — rosyjski rewolucjonista-narodnik, jeden z założycieli Ziemli i Woli; brał udział w zamachach na funkcjonariuszy carskich; aresztowany i stracony. [przypis edytorski]

Os Ingleses (port.) — Anglicy. [przypis edytorski]

osioł dardanelski (pot.) — tępak, dureń. [przypis edytorski]

osiołek samarytanina — fragment odnosi się do przypowieści o dobrym Samarytaninie, który jako jedyny zaopiekował się pobitym Żydem, pomimo napięć religijnych i etnicznych dzielących ówcześnie obie nacje. [przypis edytorski]

osiołka (gw.) — osełka, narzędzie do ręcznego ostrzenia narzędzi. [przypis edytorski]

osioł w bajce — mowa o bajce La Fontaine'a Starzec i osioł. [przypis edytorski]

osjaniczny — charakterystyczny dla klimatu Pieśni Osjana, poematu Jamesa Macphersona opublikowanego przezeń jako średniowieczny poemat celtycki. [przypis edytorski]

osjaniczny — podobny w charakterze do Pieśni Osjana, poematu Jamesa Macphersona fałszywie przedstawianego jako tłumaczenie piesni gaelickich. [przypis edytorski]

Osjan — legendarny wojownik i bard celtycki, bohater średniowiecznych podań; miał być autorem rzekomo starożytnych poematów celtyckich, Pieśni Osjana, opublikowanych w 1760 przez Jamesa Macphersona jako tłumaczenie z języka gaelickiego; mimo że w 1805 starożytny epos okazał się falsyfikatem, a rzekomy tłumacz autorem, tekst zyskał ogromną popularność w dobie romantyzmu i był tłumaczony na liczne języki w całej Europie. [przypis edytorski]

Osjan — legendarny wojownik i bard celtycki, bohater średniowiecznych podań; Miał być autorem rzekomo starożytnych poematów celtyckich Pieśni Osjana, opublikowanych w 1760 przez Jamesa Macphersona jako tłumaczenie z języka gaelickiego; mimo że w 1805 starożytny epos okazał się falsyfikatem, a rzekomy tłumacz autorem, tekst zyskał ogromną popularność w dobie romantyzmu i był tłumaczony na liczne języki w całej Europie. [przypis edytorski]

Osjan — legendarny wojownik i bard celtycki, narrator i rzekomy autor cyklu epickich poematów, znanych jako „pieśni Osjana”. [przypis edytorski]

Osjan (mit. irl.) — Oisín syn Fionna, legendarny wojownik i bard celtycki, bohater średniowiecznych podań. Miał być autorem tzw. Pieśni Osjana, rzekomych średniowiecznych poematów celtyckich, za których odkrywcę podawał się szkocki poeta James Macpherson. Wydane zostały w języku angielskim w 1760 r. (Macpherson twierdził, że tłumaczył je z języka gaelickiego) i stały się bardzo popularne w całej Europie, wywierając wpływ na literaturę romantyczną. Mimo raportu specjalnej komisji, ogłoszonego przez Highland Society w Edynburgu w 1805 r., a podważającego autentyczność pieśni, duża część elity intelektualnej Europy uważała Pieśni Osjana za prawdziwy zabytek dawnej poezji celtyckiej, a zarazem za dokument historyczny. [przypis edytorski]

Osjan (mit. irl.) — Oisín syn Fionna, legendarny wojownik i bard celtycki, bohater średniowiecznych podań. Miał być autorem tzw. Pieśni Osjana, rzekomych średniowiecznych poematów celtyckich, za których odkrywcę podawał się szkocki poeta James Macpherson. Wydane zostały w języku angielskim w 1760 r. (Macpherson twierdził, że tłumaczył je z języka gaelickiego) i stały się bardzo popularne w całej Europie, wywierając wpływ na literaturę romantyczną. Mimo raportu specjalnej komisji, ogłoszonego przez Highland Society w Edynburgu w 1805 r., a podważającego autentyczność pieśni, duża część elity intelektualnej Europy uważała Pieśni Osjana za prawdziwy zabytek dawnej poezji celtyckiej, a zarazem za dokument historyczny. [przypis edytorski]

Osjan (mit. irl.) — Oisín syn Fionna, legendarny wojownik i bard celtycki, bohater średniowiecznych podań. Miał być autorem tzw. Pieśni Osjana, rzekomych średniowiecznych poematów celtyckich, za których odkrywcę podawał się szkocki poeta James Macpherson. Wydane zostały w języku angielskim w 1760 r. (Macpherson twierdził, że tłumaczył je z języka gaelickiego) i stały się bardzo popularne w całej Europie, wywierając wpływ na literaturę romantyczną. Mimo raportu specjalnej komisji, ogłoszonego przez Highland Society w Edynburgu w 1805 r., a podważającego autentyczność pieśni, duża część elity intelektualnej Europy uważała Pieśni Osjana za prawdziwy zabytek dawnej poezji celtyckiej, a zarazem za dokument historyczny. [przypis edytorski]

Osjanowy bohater — Fingal, jeden z bohaterów występujących w tzw. Pieśniach Osjana, wydanych w 1760 r. przez Jamesa Macphersona jako tłumaczenie z języka gaelickiego utworów celtyckiego barda imieniem Osjan; mimo że szybko (w 1805 r.) starożytny epos okazał się falsyfikatem, a rzekomy tłumacz autorem, tekst zyskał ogromną popularność w dobie romantyzmu i był tłumaczony na liczne języki w całej Europie; najpopularniejsze tłumaczenie fr. Pierre'a Le Tourneura z 1777 r. nosiło tytuł Osian, fils de Fingal, barde du troisième siècle: Poésies galliques (Osjan, syn Fingala, bard z trzeciego wieku: Poezje gaelickie). [przypis edytorski]

Oskar Dirlewanger (1895–1945) — oficer SS (SS-Oberfuhrer), w 1935 roku skazany za gwałt na nieletniej, w powstaniu warszawskim dowodził brygadą swojego imienia (patrz przyp. 36), odpowiedzialny za liczne zbrodnie wojenne popełnione na ludności polskiej stolicy. Uczestniczył w tłumieniu powstania na Słowacji. Aresztowany przez Francuzów krótko po zakończeniu wojny, zginął najprawdopodobniej z ręki polskich strażników, którzy śmiertelnie go pobili. [przypis edytorski]

oskard — narzędzie do prac ziemnych, podobne do kilofa. [przypis edytorski]

oskard — narzędzie podobne do kilofa o jednym ostrzu spiczastym i ostrym, a drugim spłaszczonym, używany głównie w górnictwie i budownictwie. [przypis edytorski]

Oskar II (1829–1907) — król Szwecji (od 1872) oraz Norwegii (1872–1905). [przypis edytorski]

Oskar Wiener — poeta praski, aktywny na początku XX w. [przypis edytorski]

oskarżyciel — tu: ten, kto oskarża (nie zaś funkcja sądowa). [przypis edytorski]

oskoła — sok wypływający z drzew; płynięcie soku z drzewa. [przypis edytorski]

oskoma — apetyt, łakomstwo, chęć uciech. [przypis edytorski]

oskoma — apetyt. [przypis edytorski]

oskoma (daw.) — apetyt, chęć zjedzenia lub wypicia czegoś. [przypis edytorski]

oskoma (daw.) — apetyt, ochota. [przypis edytorski]

oskoma (daw.) — apetyt, przen.: chęć, ochota na coś. [przypis edytorski]

oskoma — daw. chęć zjedzenia lub wypicia czegoś. [przypis edytorski]

oskoma (daw., gw.) — apetyt, chęć zjedzenia lub wypicia czegoś. [przypis edytorski]

oskoma (daw.) — ochota, apetyt. [przypis edytorski]

oskoma (przestarz.) — apetyt, chęć. [przypis edytorski]

oskominy a. oskoma (daw.) — apetyt. [przypis edytorski]

o. — skrót od: ojciec; tytuł używany wobec wyższego rangą mnicha w klasztorze. [przypis edytorski]

oskubinka — odrobinka, okruszynka. [przypis edytorski]

osła — osełka (narzędzie do ręcznego ostrzenia). [przypis edytorski]

osława (daw.) — niesława, utrata reputacji. [przypis edytorski]

osława (daw.) — niesława, zła sława. [przypis edytorski]

osława — niesława, zła sława. [przypis edytorski]

osława — osławienie; utrata reputacji. [przypis edytorski]

osławiać (daw.) — obmawiać, rozpowszechniać o kimś złe a nieprawdziwe informacje. [przypis edytorski]

osławiać (daw.) — zniesławiać, oczerniać. [przypis edytorski]

osławiać — okrywać złą sławą, zniesławiać. [przypis edytorski]

osławiać (przest.) — okryć złą sławą, spowodować, że ktoś stanie się słynny z powodu czegoś złego. [przypis edytorski]

osławić — oczernić. [przypis edytorski]

osławić się — okryć się złą sławą; por. osławiony: znany i mający złą reputację. [przypis edytorski]

osławiony — mający złą sławę; zniesławiony. [przypis edytorski]

osławiony sonet Rimbauda — Samogłoski. [przypis edytorski]

osławiony — tu (niepopr.): sławny, otoczony sławą. [przypis edytorski]

osławować (daw.) — mówić źle o czymś. [przypis edytorski]

O słońca grocie, coś jasno znów Tebom (…) — pierwsza pieśń chóru, obejmująca wersy 99–160 tekstu oryginalnego. [przypis edytorski]

osłona nie jest już w otworze kluzy — część liny kotwicznej owija się kawałkiem płótna (osłoną), aby przesuwając się przez otwór kluzy, mniej się wycierała. [przypis edytorski]

osłoniony — dziś: osłonięty. [przypis edytorski]

osłoniony — dziś popr.: osłonięty. [przypis edytorski]

osłowi — dziś popr. forma: osłu. [przypis edytorski]

osłowie kumańscy — osieł u Kumanów uczynił się był lwem, włożywszy skórę lwią na się straszył ludzi, aż go poznano po uszu. Stąd przeto osłem kumańskim onego zową, gdy się kto głupi za mądrego popisuje. Erasmus in Chil.. [przypis edytorski]

o służebnę moję — tu: po moją służącą. [przypis edytorski]

Osmańczyk, Edmund — politolog, publicysta, wielokrotny poseł na sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, w latach 1979–1980 członek Rady Państwa. [przypis edytorski]

Osman II (1604–1622) — sułtan w latach 1618–1622, zginął w wyniku buntu janczarów, których prześladował, uważając ich za winnych klęski w wojnie z Polską. [przypis edytorski]