Przypisy

Notre Dame (z fr. nasza pani) — katedra w Paryżu pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, jedna z najstarszych świątyń Francji i zarazem najdoskonalsze dzieło wczesnego gotyku, budowana od 1163 r. do 2 poł. XIII w. [przypis edytorski]

notre moi le magnifique (fr.) — nasze wspaniałe ja. [przypis edytorski]

notre nature est dans le mouvement (fr.) — nasza natura jest w ruchu; nasza natura ujawnia się w ruchu. [przypis edytorski]

Notte e giorno faticar (wł.: trudzić się nocą i dniem) — aria Leporella, wstęp do aktu pierwszego Don Juana. [przypis edytorski]

notturno (wł., muz.) — nokturn, nastrojowy utwór muzyczny. [przypis edytorski]

notturno (wł.) — nokturn, nastrojowa instrumentalna forma muzyczna. [przypis edytorski]

Notuj twe słowa — tu w znaczeniu: mów nutami, śpiewaj; ang. note oznacza zarówno notatkę, uwagę, jak i nutę. [przypis edytorski]

notura — natūra, prigimtis. [przypis edytorski]

Notus — wiatr południowy i jego uosobienie; inna nazwa: Auster. [przypis edytorski]

Notus — wiatr po­łudniowy. [przypis edytorski]

notyfikować — w stosunkach dyplomatycznych: oficjalnie powiadamiać inne państwo lub grupę państw o ważnym fakcie lub postanowieniu. [przypis edytorski]

noty (starop.) — nuty; śpiewy. [przypis edytorski]

noumenalny — przym. od noumen, terminu w filozofii Kanta, oznaczającego: „rzecz sama w sobie”, istniejąca niezależnie od ludzkiej świadomości, absolutnie niepoznawalna, przejawiająca się tylko poprzez zjawiska i w tej postaci dostępna. [przypis edytorski]

Nourrit, Adolphe (1802–1839) a. Nourrit, Louis (1780–1832) — francuscy tenorzy; Adolphe: syn, Louis: ojciec. [przypis edytorski]

Nourritures Terrestres — Pokarmy ziemskie, poemat prozą A. Gide'a, napisany pod wpływem książki Tako rzecze Zaratustra Nietzschego, wyd. w 1897, zyskał rozgłos ćwierć wieku później. [przypis edytorski]

nous autres Polonais (fr.) — my Polacy. [przypis edytorski]

Nous avons eu la sensation… (fr.) — Mieliśmy wrażenie, jakby młody faun hasał w winnicach Bachusa. I to było piękne… Strepsiades i Phidippides uosabiają dwa kolejne pokolenia: jedno przywiązane do zasad z przeszłości, drugie uwolnione od tych zasad, jedno niedostępne, drugie otwarte na głos sofistów, który według autora Chmur psuł społeczeństwo Aten. I to jest wieczny konflikt ojca i syna, którzy nie są jednego serca ani jednej myśli, a nawet rozdziela ich nieodwracalne nieporozumienie. Walka zrodzona z każdego momentu w historii, w którym mieszają się różne idee, dzieje się dziś tak samo, jak w wieku Kreona. Arystofanes mógłby ponownie napisać swoją komedię na początku XX wieku. [przypis edytorski]

Nous avons le (…) Et nous avons le (fr.) — my mamy (…) a my mamy. [przypis edytorski]

nous sommes avec vous (fr.) — jesteśmy z panem. [przypis edytorski]

Nous sommes bien arrieres (fr.) — Jesteśmy mocno zacofani. [przypis edytorski]

Nous sommes des français, monsieur! (fr.) — jesteśmy Francuzami, proszę pana. [przypis edytorski]

nous sommes Francais (fr.) — jesteśmy Francuzami. [przypis edytorski]

Nous sommes les hommes misérables. O Dieu, Dieu! (fr.) — Jesteśmy nieszczęśnikami. O Boże, Boże! [przypis edytorski]

Nous sommes les Soeurs Siamoises du Luna Parc (fr.) — Jesteśmy Siostry Syjamskie z lunaparku. [przypis edytorski]

Nous travaillons incessamment à embellir et à conserver cet être imaginaire et nous négligeons le véritable (fr.) — pracujemy nieustannie nad upiększeniem i utrwaleniem owego wyobrażonego bytu, a lekceważymy prawdziwy. [przypis edytorski]

nous verrons (fr.) — zobaczymy, przekonamy się. [przypis edytorski]

nous verrons (fr.) — zobaczymy. [przypis edytorski]

nous voyons tout en Dieu (fr.) — wszystko widzimy w Bogu (Malebranche w swoim dziele De la Recherche de la vérité twierdzi, że dusza nie poznaje świata samodzielnie, ale postrzeganie polega na tym, że Bóg przedstawia duszy idee). [przypis edytorski]

nouveau regime (fr.) — nowy system rządów. [przypis edytorski]

nouveau richelostwo (z fr. nouveau riche: nowo wzbogacony) — sposób bycia właściwy nuworyszom, tj. nowobogackim. [przypis edytorski]

„Nouvelle Revue Française” (NRF) — fr. miesięcznik literacki, wydawany od 1909, wywarł duży wpływ na rozwój literatury współcz.; obecnie kwartalnik. [przypis edytorski]

„Nouvelle Revue” (fr.: Nowy Przegląd) — fr. miesięcznik wyd. w latach 1879–1940, zajmujący się polityką, literaturą i sztuką. [przypis edytorski]

Novalis (1772–1801) — właśc. Friedrich Leopold von Hardenberg, niemiecki poeta i prozaik z okresu wczesnego romantyzmu. [przypis edytorski]

Novalis (1772–1801) — właściwie Georg Philipp Friedrich Freiherr von Hardenberg, niemiecki poeta i prozaik. [przypis edytorski]

Novalis, właśc. Friedrich Leopold von Hardenberg (1772–1801) — poeta, prozaik i myśliciel, jeden z najważniejszych przedstawicieli nurtu romantycznego w Niemczech. [przypis edytorski]

Novalis, właśc. Friedrich Leopold von Hardenberg (1772–1801) — poeta, prozaik i myśliciel jeden z najważniejszych przedstawicieli nurtu romantycznego w Niemczech. [przypis edytorski]

Novalis, właśc. Friedrich von Hardenberg (1772–1801) — romantyczny poeta niemiecki, autor mistyczno-religijnych Hymnen an die Nacht (Hymnów do Nocy) napisanych po śmierci narzeczonej (tłumaczenie polskie: S. Przybyszewski, A. Baumfeld, 1909) i nieskończonej powieści Heinrich von Ofterdingen. [przypis edytorski]

Novalis, właśc. Georg Philipp Friedrich Freiherr von Hardenberg (1772–1801) — niemiecki poeta i prozaik, jeden z najważniejszych przedstawicieli okresu wczesnego romantyzmu, uważany czasem za jednego z twórców tego kierunku, autor m.in. tomów wierszy Hymny do nocy, Pieśni duchowe oraz powieści edukacyjnej Henryk von Ofterdingen. [przypis edytorski]

Novalis, właśc. Hardenberg, Georg Philipp Friedrich Freiherr von (1772–1801) — niemiecki poeta i prozaik, jeden z najważniejszych przedstawicieli okresu wczesnego romantyzmu, uważany czasem za jednego z twórców tego kierunku. Jego nazwiskiem określa się też często innych twórców wczesnego romantyzmu niemieckiego. [przypis edytorski]

Novam Varsoviam (łac.) — Nową Warszawę. [przypis edytorski]

novare cupio, ergo non sum (łac.) — pragnę odnowienia, więc nie jestem. [przypis edytorski]

novembra — listopada. [przypis edytorski]

novembris — listopada. [przypis edytorski]

Novi hominem tanquam te (łac.) — Znam tego człowieka jak ciebie. [przypis edytorski]

novio (hiszp.) — narzeczony. [przypis edytorski]

novissima gloria cupido (łac.) — najnowsza chwała pożądania. [przypis edytorski]

novitas florida linguae (lat.) — la nouveauté fleurissante de la langue. [przypis edytorski]

Nowa Anglia — region USA położony na płn.-wschodzie kraju, składający się z 6 stanów. [przypis edytorski]

Nowa Atlantyda — nieukończona utopijna powieść autorstwa Francisa Bacona (wyd. pośmiertne 1626), ukazująca wyspiarskie państwo, którego mieszkańcy żyją w dobrobycie i szczęśliwości dzięki rozumowym zasadom oraz wynalazkom z Domu Salomona, finansowanej przez państwo instytucji naukowej prowadzącej badania eksperymentalne w celu poznania natury i wykorzystania wiedzy dla dobra społeczeństwa. [przypis edytorski]

Nowa Biała — wieś w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim. [przypis edytorski]

Nowa Brytania (hist.) — w XVII–XIX w. nazwa wschodnich i środkowych terenów ob. Kanady, obejmujących Płw. Labrador oraz ob. stany Manitoba i Nunavut; obecnie nazwę N. Brytania nosi wyspa należąca do Papui-Nowej Gwinei. [przypis edytorski]

Nowaczyński, Adolf (1876–1944) — dramatopisarz, publicysta, satyryk, działacz polityczny i społeczny, związany z Narodową Demokracją. Używał przydomku Neuwert. Autor m.in. Małpiego zwierciadła, Wielkiego Fryderyka, Facecji sowizdrzalskich. [przypis edytorski]

Nowaczyński, Adolf (1876–1944) — dramaturg, publicysta i poeta, w młodości związany z krakowskim otoczeniem Stanisława Przybyszewskiego i kabaretem Zielony Balonik, a także działacz polityczny i społeczny. [przypis edytorski]

Nowaczyński, Adolf (1876–1944) — dramaturg, satyryk i publicysta słynący z ostrego pióra. [przypis edytorski]

Nowaczyński, Adolf (1876–1944) — pisarz i publicysta; dramaturg i satyryk, zasłynął głównie jako autor pamfletów. Współpracował m.in. z „Życiem” krakowskim. [przypis edytorski]

Nowaczyński, Adolf (1876–1944) — poeta, dramaturg i satyryk, związany z Narodową Demokracją. [przypis edytorski]

Nowaczyński, Adolf (1876–1944) — polski pisarz, dramaturg, satyryk, poeta, publicysta, eseista i krytyk. [przypis edytorski]

Nowaczyński, Adolf (1876–1944) — znany publicysta i dramaturg. Publikował w prasie nacjonalistycznej obsesyjnie antysemickie artykuły; jednocześnie współpracował z „Wiadomościami Literackimi”. [przypis edytorski]

Nowaczyński opowiada — por. Adolf Nowaczyński, Wyspiander (wyd. książkowe w: Pamflety, 1930). [przypis edytorski]

Nowa Dejanira — tragikomedia Juliusza Słowackiego z elementami zarówno realistycznymi, jak i genezyjskimi, wydana pośmiertnie w 1866 roku; obecnie znana pod tytułem Fantazy. [przypis edytorski]

Nowa Fundlandia — wielka wyspa kanadyjska na wsch. wybrzeżu; należący do niej przylądek Cape Spear jest najbardziej wysuniętym na wschód punktem wybrzeży Ameryki Płn. [przypis edytorski]

Nowa Gospoda — dawny warszawski bar i restauracja przy ul. Jasnej 4. [przypis edytorski]

Nowa Heloiza — popularna w XVIII w. sentymentalna powieść Jana Jakuba Rousseau z 1761 r., w formie listów dwojga nieszczęśliwych kochanków: skromnego nauczyciela i jego arystokratycznej uczennicy. [przypis edytorski]

Nowa Heloiza — popularna w XVIII w. sentymentalna powieść Jana Jakuba Rousseau z 1761, w formie listów dwojga nieszczęśliwych kochanków: skromnego nauczyciela i jego arystokratycznej uczennicy. [przypis edytorski]

Nowa Heloiza — powieść Jeana Jacques'a Rousseau (1712–1778) z 1761 r. [przypis edytorski]

Nowa Heloiza — powieść sentymentalna Jeana Jacques'a Rousseau. [przypis edytorski]

Nowa Heloiza — powieść w listach z 1761, autorstwa Jeana Jacques'a Rousseau, opisująca nieszczęśliwą miłość skromnego nauczyciela i jego arystokratycznej uczennicy, zaliczana do nurtu sentymentalizmu. [przypis edytorski]

Nowa Heloiza — sentymentalna powieść epistolograficzna, napisana w 1761 r. przez Jeana Jacquesa Rousseau. Składa się z listów nauczyciela Saint-Preux i jego uczennicy Julii, których łączy niespełniona miłość. Tytuł nawiązuje do autentycznej historii z okresu średniowiecza: miłości teologa Abelarda i jego uczennicy Heloizy. [przypis edytorski]

Nowa Heloiza — słynny romans, Julie, ou la Nouvelle Héloise Jean-Jacques'a Rousseau, ukazał się dopiero w r. 1761. [przypis edytorski]

Nowa Holandia — daw. nazwa Australii, w 1644 nadana zach. wybrzeżu tego kontynentu przez holenderskiego odkrywcę Abla Tasmana; używana do poł. XIX wieku. [przypis edytorski]

Nowa Holandia — może oznaczać kolonię holenderską w Ameryce Północnej lub Południowej. Nazwą tą dawniej określano też Australię. [przypis edytorski]

Nowa Irlandia — duża wyspa w Archipelagu Bismarcka, na zach. od Nowej Gwinei; na północ i wschód od niej rozciąga się otwarty ocean. [przypis edytorski]

nowa Jeruzalem — nowa, niebiańska Jerozolima: w biblijnej Apokalipsie (Objawieniu) św. Jana zstępujące z nieba wspaniałe miasto, wyznaczające nową epokę pod koniec historii. [przypis edytorski]

Nowa Kaledonia — francuskie terytorium zamorskie w zach. części Oceanu Spokojnego, ok. 1400 km na wsch. od Australii. [przypis edytorski]

nowak (daw.) — człowiek „nowy”, niedoświadczony. [przypis edytorski]

Nowa Kolchida na stal przekuwająca wątłe mięśnie współczesnych Argonautów — nawiązanie do mit. gr.; do Kolchidy (krainy Aja) została zorganizowana wyprawa pod wodzą Jazona na statku Argo, którego załogę stanowiło 52 tzw. Argonautów (wśród których znaleźli się liczni bohaterowie, m.in. Herakles, Orfeusz, Tezeusz i in.); celem wyprawy było zdobycie złotego runa, czyli skóry skrzydlatego, złotego barana Chrysomallosa powieszonej na dębie w gaju Aresa i pilnowanej przez smoka; Kolchidę umiejscawiano nad Morzem Czarnym, na terenach dzisiejszej Gruzji. [przypis edytorski]

Nowakowski, Marek (1935–2014) — prozaik, scenarzysta filmowy i publicysta, przedstawiciel tzw. małego realizmu (nurtu prozatorskiego z lat 60. XX w., przedstawiającego codzienne, przeciętne zjawiska). [przypis edytorski]

Nowakowski, Zygmunt (1891–1963) — aktor. [przypis edytorski]

Nowak, Tadeusz (1930–1991) — poeta i prozaik, przedstawiciel nurtu chłopskiego w literaturze polskiej, często odwołujący się w swojej twórczości do motywów ludowych a. baśniowych. [przypis edytorski]

Nowak, Tadeusz (1930–1991) — poeta i prozaik, przedstawiciel nurtu chłopskiego w literaturze polskiej, często odwołujący się w swojej twórczości do motywów ludowych a. baśniowych [przypis edytorski]

nowalia — nowinka. [przypis edytorski]

nowa logika (…) Bertrand Russell (…) mając do rozporządzenia cały potworny aparat, który wytworzyli obaj z Whiteheadem — mowa o programie tzw. logicyzmu, sprowadzenia całej matematyki do logiki i wyprowadzenia twierdzeń podstaw matematyki z układu aksjomatów i reguł wnioskowania, prowadzonym i częściowo zrealizowanym przez B. Russella i A. N. Whiteheada we wspólnym dziele Principia Mathematica (1910–1913), planowanym na cztery tomy, z których ukazały się trzy. Ambicją było doprowadzenie do podobnego uściślenia wszelkiej myśli spekulatywnej. [przypis edytorski]

Nowa Marchia — (niem. Neumark), zachodniopomorska prowincja Marchii Brandenburskiej, w latach 1402–1454 znajdowała się pod władzą Krzyżaków. [przypis edytorski]

Nowa Południowa Walia — pierwotnie kolonia brytyjska w płd.-wsch. części kontynentu Australia, od 1899 jeden ze stanów państwa Australia (Związku Australijskiego). [przypis edytorski]

Nowa Południowa Walia — stan Australii położony w płd.-wsch. części kontynentu. [przypis edytorski]

„Nowa Reforma” — dziennik ukazujący się w latach 1882–1928 w Krakowie. [przypis edytorski]

Nowa Reforma — krakowski dziennik ukazujący się w latach 1882–1928. [przypis edytorski]

„Nowa Reforma” — liberalno-demokratyczny dziennik krakowski wydawany w latach 1882–1928. [przypis edytorski]

Nowa Troja — w średniowieczu w Anglii popularna była legenda, według której Brutus, potomek Eneasza, pożeglował na północ aż do Brytanii, pokonał władające nią olbrzymy i założył miasto Nowa Troja w miejscu dzisiejszego Londynu. [przypis edytorski]

nowa ustawa pozwalająca na prawidłowy pojedynek na białą broń — w okresie międzywojennym pojedynki były prawnie zakazane. [przypis edytorski]

Nowa Wieś — wieś w woj. łódzkim, w pow. sieradzkim; ok. 30 km na płd. od Błaszek; w W XIX w. należała do rodziny Rembowskich. [przypis edytorski]

Nowe Ateny — jedna z pierwszych polskich encyklopedii, opublikowana przez Benedykta Chmielowskiego (1700–1763) w latach 1745–1764. [przypis edytorski]

nowe Avignon — aluzja do awiniońskiej niewoli papieży; w latach 1309–1377 papieże rezydowali w Awinionie i byli uzależnieni od królów francuskich. [przypis edytorski]

Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia — wydana w 1919 r. rozprawa Witkacego. Jej IV część to O zaniku uczuć metafizycznych w związku z rozwojem społecznym. [przypis edytorski]

Nowe Formy w malarstwie — Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia, dzieło Witkacego z 1919 roku. [przypis edytorski]

nowego autora, który czyni władzę prawodawczą współwłaścicielką wszystkich naszych gruntów mocą prawa bożego — Pierre-Paul Lemercier de La Rivière (1719–1792), ekonomista francuski, zwolennik fizjokratyzmu, koncepcji ekonomicznej opartej na idei porządku naturalnego, zgodnie z którą jedyne źródła bogactwa stanowią praca, rolnictwo i ziemia; twórca doktryny „despotyzmu legalnego” (monarchii absolutnej, w której władca ustanawia i egzekwuje prawa zgodne z prawami porządku naturalnego); autor książki L'Ordre naturel et essentiel des sociétés politiques (1767), głównego dzieła ruchu fizjokratycznego, na które odpowiedzią Woltera jest Człowiek o czterdziestu talarach. [przypis edytorski]

nowego stylu — tj. według nowego kalendarza gregoriańskiego, przyjętego we Francji w roku jego ogłoszenia (1582), ale w Anglii wprowadzonego dopiero we wrześniu 1752. Z powodu 10, a potem 11 dni różnicy pomiędzy kalendarzem juliańskim a gregoriańskim w ważnej korespondencji pomiędzy krajami używającymi odmiennych kalendarzy używano podwójnego datowania lub wskazywano użytą rachubę czasu. [przypis edytorski]

nowego ubrania, które włożyłem na siebie parę razy, aby być w porządku z celnikami — zupełnie nowe, nienoszone ubranie celnicy mogliby uznać za wwożone w celu sprzedaży. [przypis edytorski]

nowej rangi, nieprzewidzianej przez Piotra Wielkiego — car Piotr I wprowadził tabelę rang urzędniczych, jednolity schemat stopni urzędniczych i oficerskich, funkcjonujący, z nowelizacjami, do końca caratu. [przypis edytorski]

nowe latko — tu: nowy rok. [przypis edytorski]