Przypisy

sztuczny (daw.) — przemyślny. [przypis redakcyjny]

sztuczny — tu: przebiegły (jak dziś u ludu). [przypis redakcyjny]

sztuką — Tak w pierwodruku zam. „stłuką”. [przypis redakcyjny]

sztukaterią — ozdoby z gipsu. [przypis redakcyjny]

sztuka — tu: połać (z niem.: ein Stück Land). [przypis redakcyjny]

sztuki Vigano — tańca. [przypis redakcyjny]

sztukwarkowy — składany słojem, wykładany. [przypis redakcyjny]

sztupaj (z ros. stupaj!: ruszaj!) — pogardliwe oznaczenie żołnierza rosyjskiego. [przypis redakcyjny]

szturm — burza. [przypis redakcyjny]

szturmować — szturm nastąpił 11 listopada. [przypis redakcyjny]

sztyftować — przygotowywać. [przypis redakcyjny]

sztyk (ros.) — bagnet. [przypis redakcyjny]

sztymbort — prawa strona okrętu; [także: sztybor, sztymbor, sztymborg a. sztumbork; red. WL]. [przypis redakcyjny]

sztywle (z niem.) — buty. [przypis redakcyjny]

szubieńca (daw. forma) — szubienica. [przypis redakcyjny]

szufelka — łopatka wklęsła. [przypis redakcyjny]

szumi — szumem głosi ich chwałę. [przypis redakcyjny]

szumny — wystawny, efektowny, bogaty. [przypis redakcyjny]

szurgota — popychadła, wycierucha. [przypis redakcyjny]

szuruj (gw.) — idź, wynoś się. [przypis redakcyjny]

szust (daw.) — szelest. [przypis redakcyjny]

szuwaksem — czernidłem na buty. [przypis redakcyjny]

szwadronami — w rękopisie: szwadranami. [przypis redakcyjny]

szwagier (…) dla Władysława — Kwietniewskiego. [przypis redakcyjny]

szwagier — Jan, książę Exeter, brat Ryszarda II, mąż Elżbiety, siostry Bolingbroke'a. [przypis redakcyjny]

szwajcar — odźwierny, portier. [przypis redakcyjny]

szwajca — szydło; złota szwajca — przekupstwo. [przypis redakcyjny]

szwarc — czernidło. [przypis redakcyjny]

szwarcgelber (z niem.) — „czarno-żółty”, Austriak (od dawnych barw państwowych Austrii). [przypis redakcyjny]

szwatrać — szwargotać, mówić niezrozumiale w obcym a nieprzyjemnie brzmiącym języku. [przypis redakcyjny]

Szwecja od gwałtu despotów Moskiewskich inaczej uwolnić się nie mogąc, postanowiła nad sobą własnego despotę — zamach stanu Gustawa III r. 1772, który Szwecję wyzwolił spod przemocy rosyjskiej. [przypis redakcyjny]

szyb (daw.) — lot, spadek. [przypis redakcyjny]

Szybkiej konia w wyskoku przychylił się woli — tj. pozwolił się ponieść rwącemu się koniowi. [przypis redakcyjny]

Szybko na górę pobiegła Maryja — W niższych kręgach tej góry objawiają się obrazy cnót przeciwnych występkom, jakie w nich się czyszczą, przez obrazy, płaskorzeźby, sny i głosy. W tym kręgu są ci, którzy za życia ziemskiego przez lenistwo duchowe na przykłady tych cnót nie dawali żadnego baczenia: dlatego tu swoim przyśpieszonym biegiem oznaczają duchową żarliwość do prędszego oczyszczenia skaz grzechowych, z jakimi po śmierci tu przyszli. Maryja według Ewangelii św. Łukasza po zwiastowaniu wstała i śpiesznie poszła w góry. [przypis redakcyjny]

szybkość lub leniwość kazały sądzić, jaka ich szczęśliwość — Według większej lub mniejszej szybkości obrotu świateł poeta wnioskuje o większej lub mniejszej szczęśliwości duchów błogosławionych. [przypis redakcyjny]

szyb — orzeł klejony z papieru. [przypis redakcyjny]

szyc — gatunek psa, wspominany także u innych autorów XVII w. „Tak szyc szalony, kiedy się więc wścieka”. (ks. Walenty Odymalski, Oblężenie Jasnej Góry Częstochowskiej, VII, 25). [przypis redakcyjny]

szydersko — dziś: szyderczo. [przypis redakcyjny]

szyfonier (fr.) — zbieracz gałganów. [przypis redakcyjny]

Szyję zrób (…) Batyla — obraz Batylosa [w:] Anakreont, Pieśni, Lwów, „Księgarnia Polska” 1900, nr 55, s. 78. [przypis redakcyjny]

Szyk przestawny pod wpływem składni łacińskiej: w której nie psowała (nie psuła się). [przypis redakcyjny]

szyldwach (daw.) — żołnierz stojący na warcie. [przypis redakcyjny]

szyldwach — wartownik. [przypis redakcyjny]

szyldwachy — straże, warty. [przypis redakcyjny]

szylkretowe — szyldkretowe, ze skorupy żółwia. [przypis redakcyjny]

Szymanowski Wacław (1821–1886) — literat i dziennikarz, redaktor zachowawczego „Kuriera Warszawskiego”, przeciwnik pozytywizmu. [przypis redakcyjny]

szynel — płaszcz wojskowego kroju. [przypis redakcyjny]

szynkiel — koniec osi koła, szyjka. [przypis redakcyjny]

szynkiem — dostarczając „na rękę” (tak, jak się płaci). [przypis redakcyjny]

szynkować (starop.) — wydać. [przypis redakcyjny]

szynkuje im — dostarcza [im, zaopatruje ich]. [przypis redakcyjny]

szyper (z niem.) — dozorca statku, tratwy. [przypis redakcyjny]

szyposz (daw.) — trębacz. [przypis redakcyjny]

szyrmem (starop.) — stylem, układem, od szermowania, składania się pałaszem. [przypis redakcyjny]

szyrmować (starop.) — po rycersku bronią robić. [przypis redakcyjny]

szyrmować (starop.) — wojować. [przypis redakcyjny]

szyszak — ochronne okrycie głowy. [przypis redakcyjny]

szywebucher — uczeń wyższej szkoły religijnej. [przypis redakcyjny]

tą razą — Żmichowska nie tylko stale używa błędnej formy „tą razą” (formy, którą zresztą spotykamy u Mickiewicza, u Słowackiego, u Fredry), ale nawet broni jej w jednym z listów: „Zdaje mi się przecież, że tą razą (podkreślam, bo się długo za takie wyrażenie w Warszawie ujmowałam)(…)” (Do Elli, 18 sierpnia 1871). [przypis redakcyjny]

tą razą — zam. tym razem, prowincjonalizm pospolity do dziś dnia, napotykany zresztą i u pisarzy na ogół poprawnych, np. u Koźmiana w Pamiętnikach. [przypis redakcyjny]

tą śmiercią może ja umrę — według odtwarzanych tu wierzeń, duch błądzący nie wiedział, jaki nań padnie ostateczny wyrok losu. [przypis redakcyjny]

tążyć (daw.) — tęsknić, dążyć. [przypis redakcyjny]

tążyć (daw.) — tęsknić. [przypis redakcyjny]

tabaccaro (wł.) — handlarz tytoniem. [przypis redakcyjny]

tabela prestacyjna — tablica zawierająca zestawienie opłat, podatków, robocizny i danin obciążających włościan. [przypis redakcyjny]

taberna — kram, sklep, garkuchnia. [przypis redakcyjny]

Tabernik (…) Pietrapiana — Góry, pierwsza w Sklawonii, druga w Toskanii [przypis redakcyjny]

tabes — uwiąd rdzenia pacierzowego; choroba ta wywołuje trudności w poruszaniu się. [przypis redakcyjny]

tablatura — nuty; stawiać pięty z tablatury: być wyniosłym. [przypis redakcyjny]

tablinum — pracownia i gabinet pana domu. [przypis redakcyjny]

taborek — wozy z zaopatrzeniem. [przypis redakcyjny]

taborety — stołki bez oparcia. [przypis redakcyjny]

tabor — obóz. [przypis redakcyjny]

Ta broń, która bestyej garła pozbawiła — tj. miecz, który też trzeba rozumieć przez wyraz ogólniejszy broń (strofa 35, w. 1). [przypis redakcyjny]

Tabula rasa! (łac.) — nie zapisana tablica, czysta karta. [przypis redakcyjny]

tabun — stado koni. [przypis redakcyjny]

tacite (łac.) — milcząco. [przypis redakcyjny]

ta, co Europę z Azyą spuściła — Helena, dla której Grecy (Europa) walczyli z Trojanami (z Azją). [przypis redakcyjny]

Ta, co wszechwidzi swoimi oczyma — Beatrycze. [przypis redakcyjny]

ta, co z Rzymu króle czystością wygnała — Lukrecja, żona Tarkwiniusza Kollatyna, nie mogąc przeżyć hańby zgwałcenia, zabiła się sama i stała się przez to przyczyną wypędzenia rodziny królewskiej z Rzymu. [przypis redakcyjny]

tactorum (z łac.) — dotkniętych. [przypis redakcyjny]

Ta (…) część utworu (…) [r]ozwijana w szeregu uzupełnień już po śmierci Lucjana Rydla tworzonych — Bliższe szczegóły o wspomnianych uzupełnieniach znaleźć można w książce Stefana Nowińskiego, Wojna z czasem (s.181–186): Jasełka L. Rydla w teatrze krakowskim). [przypis redakcyjny]

Tadmor — nazwa staroż. osady w oazie na Pustyni Syryjskiej powstałej ok. 2 tys. lat p.n.e.; w Biblii (2Krn 8:4) jest wzmianka o tym, że król Salomon „odbudował Tadmor na pustkowiu”. W języku aramejskim Tadmor oznaczało palmę i gr. nazwa powstałego w tym miejscu miasta Palmyra (a. Pamira) jest przekładem nazwy pierwotnej. Miasto znajdowało się blisko szlaków handlowych, było zamożne i rozbudowywało się, a za czasów cesarstwa rzym., uznając zwierzchność Rzymu, zachowało autonomię. Krótki okres sławy i świetności przeżywała Palmyra w drugiej poł. III w., kiedy stała się stolicą królestwa rządzonego przez Odenata, a następnie jego żonę Zenobię, którzy prowadzili politykę coraz bradziej zdecydowanie dążącą do całkowitego uniezależnienia się od Rzymu. W 273 r. nastąpiła interwencja zbrojna legiów rzymskich pod wodzą Aureliana, armia Zenobii została pokonana, miasto zdobyte, a następnie w odwecie za nieugięcie buntowniczą postawę wobec najeźdźców całkowicie splądrowane i zniszczone. Palmyra nigdy już nie odzyskała świetności; za czasów Dioklecjana była obozem wojskowym, a dzieła unicestwienia dopełnili Arabowie w 744 r. oraz trzęsienie ziemi. W XVIII w. rozpoczęto prace archeologiczne na terenie oazy palmyreńskiej. [przypis redakcyjny]

Tadmor — we wschodnich językach nazwa Palmyry, starożytnego miasta, zbudowanego wśród oazy na pustyni Syryjskiej, kilkakrotnie burzonego i odbudowywanego; dziś są to trudno dostępne ruiny. [przypis redakcyjny]

Ta druga — Dydona, znajoma z Eneidy Wergiliusza. [przypis redakcyjny]

taediosum (łac.) — przykro. [przypis redakcyjny]

taedium vitae — znużenie życiem, wstręt do życia. [przypis redakcyjny]

Ta familia, która najliczniejszy rej szlachty wodziła — mowa o roli politycznej Potockich za Sasów. [przypis redakcyjny]

tafta — kitajka. [przypis redakcyjny]

Tagliamento — Mieszkańcy margrabstwa Trewiskiego. [przypis redakcyjny]

Ta góra od świata początku (…) od wszelkich zaburzeń natury — Za bramą czyśćcową opisaną w pieśni IX poczyna się wieczny porządek; przed nią zaś jeszcze ziemski porządek panuje. Tylko namiętność i grzech, buntując się przeciw prawom porządku, sprowadzają przygodne wypadki w świecie moralnym. Tam, gdzie ich nie ma, panuje niezmienne prawo, jak poza obłokami sklepi się niebo wiecznie błękitne. [przypis redakcyjny]

Tag — rzeka w Hiszpanii; w jej piasku w starożytności znajdowano ziarenka złota. [przypis redakcyjny]

tajemna rada — tajne zamysły. [przypis redakcyjny]

tajemna siła — To jest tęsknota do rzeczywistego duchowego życia, jakiego żarłocy zatopieni przez ciąg swojego życia w fałszywym użyciu nigdy doświadczać nie mogą. [przypis redakcyjny]

Tajemnice Samotrackie — por. Rubensohn, Die Mysterienheligthümer in Eleusis und Samothrake, Berlin 1892. [przypis redakcyjny]

tajemniczy ptak — bajeczny ptak Feniks, symbol nieśmiertelności. [przypis redakcyjny]

Taj hodi (ukr.) — i dosyć. [przypis redakcyjny]

taj kazały, szczo na paniw (ukr.) — i mówili, że na panów. [przypis redakcyjny]

tajmień — duża ryba z gatunku łososi. [przypis redakcyjny]

tajna — tajona, ukrywana. [przypis redakcyjny]