literature
Mikołaj
Sęp Szarzyński
Pannie Jadwidze Tarłównie kwoli
1652
pol
Aleksandra
Sekuła
Olga
Sutkowska
book2fb2
2008-12-29
http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/pannie-jadwidze-tarolwnie-kwoli
0
Fundacja Nowoczesna Polska
Mikołaj Sęp Szarzyński
Pannie Jadwidze Tarłównie (potym wojewodzinej ruskiej) kwoli[1]
Utwór opracowany został w ramach projektu
Wolne Lektury
przez fundację
Nowoczesna Polska.
Piorunem strasznym obrzymy[2] pobite[3],
Poważnych królów sprawy znamienite
Niech, kto chce, śpiewa: nam sie, lutnio, mało
Pegazskich zdrojów[4] wody pić dostało[5].
Bacha[6] śpiewajmy, cicho pijącego,
Przy nim Cyprydę[7] i wojny pustego
Spokojne dziecka[8], które zawżdy swoję
Na rozpalonej skale ostrzy zbroję.
Powiedzmy k temu żartobliwe zdrady
Leśnych Satyrów[9] na śliczne Dryady[10],
Albo płacz śmieszny nieważnej ciężkości,
Która przy trudnej tuż chodzi miłości.
I was, nadobne Nimfy[11], wspomieniemy[12],
A zawsze ciebie naprzód przed inemi,
Którą Dniestr rybny, którą Wisła sobie
Biorą (lecz z krzywdą[13] oba) ku ozdobie.
Długi na kresie co krótkim Strwiąż[14] płynie,
Że cię wychował, prawdziwie tym słynie,
Pewien w tej mierze i oceanowi
Sławy nie stąpić, tysiąc[15] Nimf królowi.
Niedarmo hardy: jawnie to baczymy,
Jako ty kwitniesz dary ozdobnymi;
Zrównałaś stanem w wstydliwą Dyaną[16],
Zrównałaś twarzą z Wenerą[17] różaną.
Mniejsza od ciebie Pallas[18] w obyczaje,
W kożdej[19] twej sprawie Charis[20] sie znać daje,
I zdumiewa sie Helikon[21] uczony,
Gdy lilianą[22] ręką bijesz w strony.
Ozdobo ziemie[23]! szczęśliwy, szczęśliwy,
Komu cię Pan Bóg naznaczył życzliwy;
Komu cię Hymen[24] słowy statecznemi
I pochodniami przyłączy wiecznemi.
Wiersz adresowany jest do Jadwigi, córki chorążego lwowskiego Jana Tarły, która w owym czasie była bardzo popularną osobą, o której rękę starało się wielu mężczyzn nie tylko dzięki jej urodzie, ale także dzięki pokaźnemu posagowi. Na podstawie tego wiersza wymyślono nieszczęśliwy romans Mikołaja Sępa Szarzyńskiego z Jadwigą. Stał się on podstawą noweli Adama Krechowieckiego Trałówna (1896) i dramatu Bronisława Grabowskiego Jadwiga Tarłówna (1899). Zob. Mikołaj Sęp Szarzyński, Poezje zebrane, Warszawa 2001, s. 181-182. [przypis edytorski]
obrzymy — starop. olbrzymy. [przypis redakcyjny]
W wersie tym zawarta jest aluzja do walki olbrzymów przeciwko Zeusowi i bogom olimpijskim. Giganci zostali pobici piorunem Zeusa. Gigantomachia została opisana w Metamorfozach Owidiusza, który podobnie jak Szarzyński pod wpływem miłości zaczął opiewać inny temat. Zob. Owidiusz Miłoski (Amores). [przypis edytorski]
Pegazkich zdrojów — w mit. gr. na wzgórzu Muz, gdy Pegaz uderzył kopytem w skałę, wypłynęło źródło Hippokrene, które daje poetom natchnienie. „Pegazkie zdroje” czy „hipokreńska bania”, z których piją poeci to motyw często przewijający się w ówczesnej poezji. Zob. wiersz Jana Andrzeja Morsztyna Do swoich książek (Dokąd się, moja lutni, napierasz skwapliwie?). [przypis edytorski]
Autor pisze o tym, że ponieważ nie pił zbyt wiele ze źródła natchnienia poetyckiego nie ma śmiałości, by napisać utwór o tematyce mitologicznej (gigantomachia, zob. wers 1) czy rycerskiej („Poważnych królów sprawy znamienite…”). [przypis edytorski]
Bachus a. Bakchus — rzymski bóg wina, patron poezji biesiadnej, Dionizos u Greków. Tutaj Bakchus pokazany jest jako spokojny, „cicho pijący”. Tak samo przedstawia go w Pieśniach Horacy. [przypis redakcyjny]
Cypryda — jedno z przezwisk Wenery, czczonej na wyspie Cyprze. [przypis redakcyjny]
Amor, Cupido, po grecku Eros, syn Afrodyty, przedstawiany w postaci chłopięcia skrzydlatego, wypuszczającego z łuku strzały miłości; szyk przestawny; powinno być: wojny spokojne pustego dziecka; puste — tu: beztroskie, swawolne, niepoważne. [przypis redakcyjny]
Satyry — przekorne bożki. [przypis redakcyjny]
Dryady — boginki leśne. [przypis redakcyjny]
Nimfy — bóstwa leśne i wodne. [przypis redakcyjny]
wspomieniemy — od starop. wspomionąć (dawn. wspomięnąć), wspomienę a. wspomionę; dziś wspomnieć. [przypis redakcyjny]
z krzywdą — niesłusznie. [przypis redakcyjny]
Strwiąż — rzeka, lewy dopływ Dniestru, w ziemi Przemyskiej, przepływająca przez wieś rodzinną Tarłówny; zwykły szyk wyrazów byłby: Długi Strwiąż, co płynie na krótkim kresie…; wpływ składni łacińskiej. [przypis redakcyjny]
dop. l. mn.: pewien w tej mierze nie ustąpić sławy i oceanowi, królowi tysięcy nimf. [przypis redakcyjny]
Dyana — u Rzymian bogini łowiectwa. [przypis redakcyjny]
Wenera — u Rzymian bogini miłości. [przypis redakcyjny]
Pallas — Atena (Minerwa) u Greków ukochana córka Zeusa, szczególniejsza opiekunka Aten, bóstwo wpływowe. [przypis redakcyjny]
W kożdej — w każdej; taka forma stale występuje u Sępa Szarzyńskiego. [przypis redakcyjny]
Charis — u Greków bogini wdzięku niewieściego. [przypis redakcyjny]
Helikon — góra w Grecji (Beocji), poświęcona Muzom. [przypis redakcyjny]
lilianą — liljową; neologizm autora. [przypis redakcyjny]
ziemie — dawn., dop. l. p. rzecz. r. ż. z osn. spółgł. podniebienną. [przypis redakcyjny]
Hymen — bożek małżeństwa, syn Apollona. [przypis redakcyjny]