Chodźcie, chodźcie do tej sali i zaczekajcie tu, aż nadejdzie!

I wy także, o, z tej strony!

Gotowe?

Tak.

Zobaczmyż… Doskonale!

To coś nowego?

Tak, serenada, którą kazałem ułożyć naprędce, czekając, aż się poczciwiec obudzi.

Można zobaczyć?…

Usłyszysz pan razem ze słowami, skoro on nadejdzie. Będzie tu lada chwila.

Sztuka, Nauka, PieniądzNie możemy się teraz skarżyć na brak zajęcia.

To prawda. Obaj znaleźliśmy człowieka, jakiego nam było trzeba. To mi gratka dla nas ten pan Jourdain ze swymi pretensjami do szlachectwa i elegancji! Należałoby życzyć pańskiemu tańcowi i mojej muzyce, aby wszyscy byli doń podobni.

Niezupełnie; co do mnie, wolałbym, aby klient nieco więcej rozumiał się na rzeczy.

Prawda, że się nietęgo rozumie, ale tęgo płaci — a naszym sztukom trzeba tego obecnie więcej niż czegokolwiek.

Co do mnie, przyznam, iż mimo wszystko sława ma jednak swój powab. Poklask nie jest dla mnie rzeczą obojętną; uważam, że w jakiej bądź dziedzinie sztuki przykro jest dla artysty popisywać się przed stadem nieuków i zdawać swoje utwory na łaskę barbarzyńskich sądów lada cymbała. Mów, co chcesz, jednak miło jest pracować dla osób zdolnych ocenić delikatne odcienie sztuki, umiejących odczuć piękność dzieła i pochlebnymi słowy uwieńczyć naszą pracę. Tak, najmilsza nagroda, jaką można otrzymać za swą działalność, to wiedzieć, że jest zrozumianą, słyszeć, jak się spotyka z zaszczytnym poklaskiem. Nic, moim zdaniem, nie może lepiej opłacić trudów i nie ma dla uszu wyborniejszej słodyczy niż oświecona i rozumna pochwała.

Zgadzam się na to i smakuję w nich niemniej od pana. To pewna, nic milej nie głaska po sercu — ale cóż: z kadzidła nie zrobi się chleba. O samych zachwytach niedaleko człek zajedzie, trzeba dołączyć coś podstawniejszego: najlepszy sposób chwalenia, to chwalić pełnymi rękami. Jest to w istocie człowiek ograniczony, bez wykształcenia; paple i mędrkuje o wszystkim trzy po trzy; jeśli co pochwali, to z pewnością najgłupiej w świecie — ale pieniądze jego prostują sądy jego umysłu, jego sakiewka ma wiele zdrowego rozsądku i smaku, pochwały, którymi nas raczy, posiadają dźwięk czystego złota. Sam widzisz, ten ciemny mieszczuch więcej wart jest dla nas od światłego magnata, który nas tu wprowadził.

Jest w tym coś prawdy. Jednakże moim zdaniem za wiele nacisku kładziesz na stronę pieniężną: korzyści materialne są rzeczą tak niską, że nie godzi się przyzwoitemu człowiekowi zdradzać do nich przywiązania.

Jednak i ty zgarniasz bez ceremonii dukaty, którymi poczciwiec cię obsypuje.

Zapewne, ale nie pokładam w nich całego szczęścia; pragnąłbym, aby przy swoim majątku posiadał także nieco znawstwa i gustu.

I ja bym wolał — nad tym też pracujemy, ile w naszej mocy. Tymczasem on daje nam sposobność zyskania w świecie jakiego takiego rozgłosu i płaci za innych to, co inni będą chwalili za niego.

Otóż i on.

I cóż, panowie? Co słychać? Pokażecie mi teraz swoje figielki?

Co? Jakie figielki?

No, to… Jakże wy to nazywacie?… Prolog czy dialog.

A! A!

Wszystko przygotowane.

Dałem wam troszkę czekać, ale bo też dzisiaj ustroję się tak, jak się ubierają ludzie dystyngowani… Szelma krawiec przysłał mi parę jedwabnych pończoch: uf, myślałem, że już nigdy nie wdzieję.

Najchętniej zaczekamy, aż pan będzie miał wolniejszą chwilę.

Proszę was, nie odchodźcie, póki mi nie przyniosą ubrania: chciałbym, abyście mnie widzieli.

Co pan rozkaże.

Ujrzycie mnie w całej paradzie od stóp aż do głowy.

Nie wątpimy o tym.

O, kazałem sobie zrobić ten szlafrok…

Prześliczny!

Krawiec mi powiedział, że cały wielki świat ubiera się tak na rano.

Bardzo panu do twarzy.

Lokaje! Hej! Gdzie moi lokaje!

Co pan rozkaże?

Nic. Chciałem się przekonać, czy dajecie baczenie, do Nauczyciela Muzyki i Nauczyciela Tańca Jak się wam podoba moja liberia?

Wspaniała!

To negliżyk, w którym zwykłem odbywać ranne ćwiczenia.

Bardzo zgrabny.

Lokaje!

Jaśnie panie?

Drugi lokaj!

Jaśnie panie?

Trzymajcie! do Nauczyciela Muzyki i Nauczyciela Tańca Dobrze tak?

Wybornie, nie można lepiej.

Pokażcież swoje sztuczki!

Chciałem przedtem, abyś pan usłyszał jedną aryjkę ułożoną wskazując Ucznia do serenady, którą pan był łaskaw zamówić. To jeden z moich uczniów, obdarzony wielkim talentem do rzeczy tego rodzaju.

Dobrze, ale nie trzeba było brać ucznia: mogłeś pan sam sobie zadać tę fatygę.

Nie trzeba, szanowny panie, fałszywie tłumaczyć sobie nazwy „uczeń”. Tego rodzaju uczniowie nie ustępują największym mistrzom; co zaś do aryjki, jest po prostu zachwycająca. Niech pan posłucha!

Dajcie szlafrok, lepiej mi będzie słuchać… Czekajcie, nie: zdaje mi się, lepiej będzie bez szlafroka. Nie, dawajcie zresztą, tak będzie lepiej!

Piosenka coś trochę smutna — to mnie usypia; wolałbym, żebyście ją przypieprzyli tu i ówdzie trochę.

Melodia musi być dostrojona do słów, proszę pana.

Kiedyś nauczył mnie ktoś bardzo ładnej nuty. Czekajcie… zaraz… jak on to powiada?

Daję słowo, nie wiem.

Coś tam jest o baranie.

O baranie?

Tak. Aha, mam!

A co, nie ładna?

Prześliczna.

I śpiewa pan doskonale!

To tak sam z siebie; nie uczyłem się nigdy muzyki.

Powinien by się pan uczyć tak jak tańca. To dwie sztuki najściślej ze sobą złączone…

Otwierające umysłowi najszlachetniejsze horyzonty…

Czy ludzie dystyngowani uczą się także muzyki?

Oczywiście.

Zatem będę się uczył. Ale nie wiem, doprawdy, gdzie znajdę czas na tę naukę: oprócz fechmistrza, który mię kształci w robieniu szpadą, przyjąłem także nauczyciela filozofii; ma rozpocząć właśnie dziś rano.

Filozofia, zapewne, to też coś, ale muzyka, panie, muzyka…

Muzyka i taniec… Muzyka i taniec to wszystko, czego człowiekowi potrzeba.

Nie ma nic, co by było równie pożyteczne dla państwa jak muzyka.

Nie ma nic, co by było ludziom tak niezbędne jak taniec.

Bez muzyki państwo nie mogłoby istnieć.

Bez tańca człowiek byłby do niczego niezdatny.

Wszystkie niesnaski, wszystkie wojny w świecie wynikają tylko z zaniedbania wiedzy muzycznej.

Wszystkie nieszczęścia ludzkie, klęski, których tak pełno w historii, głupstwa polityków, przegrane bitwy — wszystko to pochodzi jedynie z niedostatecznej umiejętności tańca.

Jakże to?

Czy wojna nie wynika z braku jedności?

To prawda.

Gdyby więc wszyscy uczyli się muzyki, czy nie byłoby to drogą do zgodnego zestroju, który zapewniłby pokój całemu światu?

Ma pan słuszność.

Skoro człowiek popełni jakiś błąd, bądź w sprawach rodzinnych, bądź w rządzeniu państwem lub prowadzeniu armii, czy nie powiada się: zrobił fałszywy krok?

Prawda, mówi się tak.

A zrobienie fałszywego kroku czy może wynikać z czego innego, jak z nieumiejętności tańca?

Daję słowo, macie słuszność.

Chcieliśmy panu tylko wykazać doskonałość i pożyteczność tańca i muzyki.

Teraz mi to jest zupełnie jasne.

Czy chce pan obecnie poświęcić nam chwilę?

Dobrze.

Mówiłem już: jest to mała próba wyrażenia rozmaitych rodzajów uczuć za pomocą muzyki.

Rozumiem.

Proszę, chciejcie się zbliżyć! do pana Jourdain Niech pan sobie wyobrazi, że oni są przebrani za pasterzy.

Po cóż zawsze za pasterzy? Wszędzie teraz ci pasterze.

Skoro się każe ludziom wyrażać myśli za pomocą muzyki, trzeba dla prawdopodobieństwa przenieść ich w świat pasterski. Śpiew był zawsze umiłowany przez pasterzy, nie byłoby zaś rzeczą naturalną, aby na przykład książęta lub mieszczanie wyśpiewywali swe uczucia.

Niechże i tak będzie! Zaczynajmy!

Już koniec?

Tak.

Doprawdy, niezgorzej sklecone; są tam różne przyśpiewki wcale sobie niczego.

Oto znów z mego zakresu mała próbka najpiękniejszych ruchów i najwdzięczniejszych póz, jakimi tylko taniec może być urozmaicony.

Znów pasterze?

Co się panu podoba, do tancerzy Proszę.

To, to było wcale niegłupie: narodek tęgo wywijał.

Skoro taniec przepleciemy muzyką, będzie robił jeszcze korzystniejsze wrażenie; zobaczysz pan, co to za cacko ten balecik, który ułożyliśmy dla pana.

Spieszcie się tylko, panowie: osoba, dla której zgotowałem wszystkie te komedie, uczyni mi ten zaszczyt, iż przybędzie tu dziś na obiad.

Wszystko gotowe.

Zresztą niech pan nie myśli, że to już koniec: osobistość taka jak pan, człowiek prowadzący dom tak wspaniale i mający tyle zrozumienia dla wszystkiego, co piękne, powinien dawać u siebie koncert co środę albo co czwartek.

Czy ludzie dystyngowani dają u siebie koncerty?

Rozumie się.

Więc i ja będę. Czy to ładne?

I jak! Potrzeba panu trzech głosów: sopran, tenor i bas; do akompaniamentu zaś altówka, teorban, klawicymbał dla basso continuo i dwoje skrzypiec do riturneli.

Trzeba by także postarać się o kobzę. Kobza to mój ulubiony instrument, nadzwyczaj melodyjny.

Już my to ułożymy.

Niechże pan nie zapomni dostawić muzykantów, którzy mają przyśpiewywać podczas obiadu!

Wszystko, czego będzie trzeba.

I przede wszystkim, aby balet był ładny.

Będzie pan zadowolony, zwłaszcza z paru menuecików, które się w nim znajdą dla pana.

Tak, menuet to mój taniec; chciałbym, abyś mnie pan mógł w nim widzieć. Dalej, panie tancmistrzu!

Niech pan włoży kapelusz z łaski swojej. Pan Jourdain bierze kapelusz z rąk lokaja i kładzie go na szlafmycę. — Nauczyciel Tańca ujmuje Pana Jourdain za rękę i prowadzi w taniec na nutę menueta, którego sam śpiewa La, la, la, la, la, la, la, la, la, la, la, la, la, la, la, la, la, la, la, la, la, la, la, la, la, la, la, la, la, la. Proszę w takt, jeśli łaska. La, la, la, la, la. Nogi prosto stawiać! La, la, la. Nie ruszać tak ramionami! La, la, la, la, la. Podnieść główkę! Stopy na zewnątrz! La, la, la. Piersi naprzód!

No, i cóż?

Ależ znakomicie!

Aha, jeszcze coś! Naucz mnie pan ukłonu, jaki się składa na powitanie markizy: będzie mi to niedługo potrzebne.

Ukłon na powitanie markizy?

Tak, markizy imieniem Dorymena.

Niechże mi pan poda rękę!

Nie, niech pan tylko pokaże; ja zapamiętam.

Jeśli pan chce ją pozdrowić z wielkim uszanowaniem, trzeba najpierw cofnąć się nieco wstecz przy pierwszym ukłonie, zbliżyć wśród trzech następnych, przy ostatnim zaś pochylić się aż do jej kolan.

Niechże pan popróbuje! Nauczyciel Tańca wykonywa potrójny ukłon Dobrze.

Jaśnie panie, przybył mistrz fechtunku.

Powiedz, niech wejdzie; tu odbędziemy lekcję. do Nauczyciela Muzyki i Nauczyciela Tańca Chcę, abyście widzieli.

Proszę pana, ukłon. Ciało prosto. Oprzeć się trochę na lewym udzie! Nogi nie tak szeroko. Stopy na jednej linii. Dłoń na wysokości biodra. Koniec szpady naprzeciw własnego ramienia. Ramię nie tak wyprężone. Lewa ręka na wysokości oka. Lewa łopatka nieco wstecz. Głowa prosto. Patrzeć śmiało! Naprzód! Ciało spokojnie. Proszę się złożyć w kwarcie i atakować tak samo. Raz, dwa. Do pozycji! Jeszcze raz wypad; śmiało! Uskok w tył! Kiedy pan atakuje trzeba, aby szpada szła naprzód, a ciało było dobrze podane wstecz. Raz, dwa. Dalej, złóż się pan w tercji i atakuj tak samo! Naprzód! Ciało spokojnie. Naprzód! Wypad! Raz, dwa. Do pozycji! Jeszcze wypad! Raz, dwa. Skok wstecz! Parować proszę, parować! Nauczyciel Fechtunku daje mu kilka pchnięć, wołając Parować!

No i co?

Cudów pan dokazujesz!

Już panu tłumaczyłem, cała tajemnica robienia bronią polega tylko na dwóch rzeczach, to jest, aby bić a nie dostawać. Wykazałem to panu kiedyś w sposób doświadczalny: niepodobieństwem jest, abyś dostał pchnięcie, o ile zdołasz uchylić szpadę przeciwnika od linii własnego ciała, a to znów zależy jedynie od małego ruchu przegubem do wewnątrz albo na zewnątrz.

Zatem w ten sposób, choćby nawet człek nie był zbyt odważny, może być pewny, że zabije przeciwnika, a sam nie oberwie?

Oczywiście; czy nie wykazałem tego na przykładzie?

Prawda.

Z tego wynika jasno, jakim szacunkiem powinno by się nas otaczać w każdym państwie i o ile sztuka robienia bronią góruje nad innymi zbytecznymi umiejętnościami jak taniec i muzyka.

Powoli, mości fechmistrzu! Mów no pan o tańcu z większym uszanowaniem!

Naucz się pan, jeśli łaska, jak należy cenić dostojeństwo muzyki!

Śmieszni z was doprawdy ludzie: porównywać swoje figle do mojej sztuki.

Patrzcie mi pyszałka!

A, to mi pocieszna figura, pajac w tym głupim plastronie[1]!

Mój ty wielki tancmistrzu, ja cię tu nauczę tańczyć jak należy. A ty, mój wielki muzykancie, zaraz mi zaśpiewasz i to bardzo cienko.

Poczekaj, ty ze swoim rożenkiem, ja cię nauczę twojego rzemiosła!

Czyś pan oszalał, szukać kłótni z człowiekiem, który ma w małym palcu wszystkie kwarty i tercje i umie zabić człowieka w sposób doświadczalny?

Drwię sobie z jego doświadczalnego sposobu, z jego kwartą i tercją razem.

Ostrożnie, mówię!

Ejże, pokrako mała!

Ależ, panie fechmistrzu!

Ejże, ty drągalu!…

Ależ, panie tancmistrzu!

Jak się do ciebie dobiorę…

Powoli!

Jak ci co przylepię…

Za pozwoleniem!

Oporządzę cię tak…

Ależ proszę!…

Tak ci skórę wytataruję…

Jeśli łaska!…

Pozwól pan, już my go nauczymy rozumu.

Dla Boga! Dajże choć pan spokój!

Na miłość boską, panie filozofie, w samą porę się zjawiasz ze swą filozofią. Chodź pan, pomóż mi ich trochę uspokoić!

Cóż się stało? O co chodzi, panowie?

Zaczęli sobie oczy wykłuwać wzajem wyższością swoich zawodów, aż od obelg przyszło prawie do bicia.

Ależ, panowie! Godziż się unosić w podobny sposób? Nie czytaliście uczonej rozprawy o gniewie, którą nam zostawił nieśmiertelny Seneka? Możeż być coś bardziej niskiego i haniebnego niż ta namiętność, która człowieka zamienia w dzikie bydlę? Czyż rozum nie powinien być panem wszystkich uczuć i czynności?

Co pan gadasz! Toć on znieważył bezczelnie nas obu, mówiąc ze wzgardą o tańcu i muzyce.

Mądrość podnosi człowieka nad wszystkie zniewagi, najlepszą zaś odpowiedzią na obelgi jest spokój i cierpliwość.

Toż ci pajace byli na tyle bezczelni, aby swoje rzemiosła przyrównywać mojej sztuce!

Czyż to powinno pana tak poruszać? Nie o czczą sławę i o przodujące stanowisko przystoi ludziom walczyć; roztropność i cnota — oto najlepsze wyróżnienie.

Ja twierdzę, iż taniec jest umiejętnością, której nie można czcić nadto wysoko.

A ja, że muzyka jest sztuką, którą wszystkie wieki chowały w poszanowaniu.

A ja powiadam obu, że kunszt robienia bronią jest najpiękniejszym i najużyteczniejszym ze wszystkich.

A czymże będzie w takim razie filozofia? Uważam to z waszej strony za wielkie zuchwalstwo, aby tu, wobec mnie przemawiać z taką butą i wynosić bezczelnie do wysokości nauk rzeczy, których nawet nazwiskiem sztuki zaszczycać się nie godzi i które można jedynie objąć mizernym mianem rębajły, dławidudy i linoskoczka!

A, ty psi filozofie jeden!

Ty bałwanie zakuty!

Ty pało wierutna!

Co? Wy łajdaki… filozof rzuca się na nich, zaś wszyscy trzej grzmocą go

Panie filozofie!

Bezczelniki! Zuchwalcy! Łotry!

Panie filozofie!

A, bydlę przeklęte!

Panowie!

Błazny!

Panie filozofie!

A to mi osioł koronny!

Panowie!

Opryszki!

Panie filozofie!

Do kaduka z tym gburem!

Panowie!

Łotry, szalbierze, hycle, rzezimieszki!

Panie filozofie! Panowie! Panie filozofie! Panowie! Panie filozofie!

Ech, tarmoście się, ile wam się podoba — ja na to nie poradzę. Nie będę sobie niszczył szlafroka, aby was rozdzielać. Byłbym chyba szalony pchać się między nich i jeszcze oberwać guza.

Przystąpmyż do lekcji.

Wierzaj pan, przykro mi, że pana tak poturbowali.

To drobnostka. Filozof umie z hartem znosić przeciwności losu; napiszę satyrę w stylu Juwenala, w której się załatwię z nimi jak należy. Nie mówmy już o tym! Czegóż się pan pragnie uczyć?

Czego się tylko da; chciałbym z całej duszy być uczonym. Nie mogę przeboleć, że rodzice nie dali mnie kształcić za młodu we wszelkich umiejętnościach.

Chwalebne uczucie: nam sine doctrina vita est quasi mortis imago. Rozumiesz pan to? Umiesz po łacinie, oczywiście?

Owszem, ale rób pan tak, jakbym nie umiał. Wytłumacz mi, co to znaczy!

Znaczy, że bez nauki życie jest jakoby obrazem śmierci.

Ten łacinnik ma słuszność.

Czy masz pan pewne podstawy, jakieś zaczątki umiejętności?

O, tak — pisać i czytać.

Od czegóż pragniesz pan, abyśmy rozpoczęli? Chcesz, abym cię poznał z logiką?

Cóż to za logika?

Wiedza, która naucza o trojakich operacjach naszego umysłu.

Jakież to są te trojakie operacje?

Pierwsza, druga i trzecia. Pierwsza zasadza się na należytym pojmowaniu za pomocą uniwersaliów; druga na należytym osądzeniu za pomocą kategoryj; trzecia zaś na należytym wyprowadzeniu konsekwencyj za pomocą figur: Barbara, Celarent, Darii, Ferio, Baralipton.

Jakieś strasznie zakazane przezwiska. Ta logika mi się coś nie wydaje. Czegoś przyjemniejszego.

Chce pan studiować nauki moralne?

Moralne?

Tak.

Czegóż one uczą, te nauki moralne?

Traktują o szczęściu doczesnym, pouczają, jak hamować namiętności i…

Nie, dajmy temu pokój! Jestem pasjonat jak wszyscy diabli i żadna moralność nic na to nie poradzi: kiedy już na mnie przyjdzie, muszę się wykląć do syta.

Chcesz się pan uczyć fizyki?

Cóż to za jedna ta fizyka?

Fizyka to nauka, która objaśnia zasady naturalnych zjawisk i właściwości ciał, poucza o przyrodzie żywiołów, metali, minerałów, kamieni, roślin i zwierząt, wskazuje na przyczyny wszelakich meteorów, tęczy, błędnych ogników, komet, błyskawic, grzmotów, piorunów, deszczu, śniegu, gradu, wiatru i wirów powietrznych.

Nie… To jakieś straszne huku-puku, straszne huru-buru.

Czegóż więc chcesz, bym pana nauczył?

Niech mnie pan nauczy ortografii.

Bardzo chętnie.

A potem nauczy mnie pan znać się na kalendarzu, abym wiedział, kiedy jest pełnia, a kiedy nów.

Niech i tak będzie! Aby tedy dobrze wniknąć w myśl pańską i traktować ten przedmiot ze stanowiska filozofii, trzeba zacząć wedle przyrodzonego porządku rzeczy od dokładnego poznania natury głosek i różnorakich sposobów wymawiania tychże. W tym przedmiocie muszę panu powiedzieć, że głoski dzielą się na samogłoski, tak nazwane samogłoskami, ponieważ wyrażają same, czyli czyste głosy, i na spółgłoski, tak nazwane spółgłoskami ponieważ wymawia się je zawsze społem ze samogłoskami i ponieważ oznaczają jedynie różnorodne artykulacje głosowe. Istnieje pięć samogłosek, czyli głosów: A, E, I, O, U.

To wszystko rozumiem.

Głoskę A wymawia się, otwierając szeroko usta: A.

A, A. Tak.

Głoskę E wyraża się, zbliżając szczękę górną do dolnej: A, E.

A, E; A, E. Prawda, prawda. O, jakie to piękne!

Zaś głoskę I, zbliżając jeszcze bardziej szczęki do siebie i rozsuwając kąty ust ku uszom: A, E, I.

A, E, I, I, I, I. W istocie. Niech żyje nauka!

Głoska O powstaje wówczas, gdy otwieramy szczęki i zbliżamy wargi dwoma kącikami, górnym i dolnym: O.

O, O. Nic słuszniejszego: A, E, I, O, I, O. To cudowne! I, O, I, O.

Otwór ust tworzy przy tym małe kółko, które przedstawia jakby O.

O, O, O. Masz pan słuszność: O. Doprawdy, jak to miło coś umieć!

Głoskę U wydaje się, zbliżając do siebie zęby, nie łącząc ich wszelako całkiem i wydłużając wargi ku przodowi tak, iż również zbliżają się do siebie, nie łącząc się całkowicie: U.

U, U. Najświętsza prawda: U.

Pańskie wargi wyciągają się tak, jak gdybyś się przedrzeźniał; stąd pochodzi, iż, gdybyś chciał pokrzywić się komuś i zadrwić zeń sobie, nie mógłbyś powiedzieć nic innego, jak tylko: U.

To prawda. Ach, czemuż nie uczyłem się wcześniej, aby wiedzieć to wszystko!

Jutro przejdziemy do innych głosek, mianowicie do spółgłosek.

Czy i tam są rzeczy tak ciekawe jak tutaj?

Niewątpliwie. Spółgłoskę D na przykład wymawia się, przyciskając koniec języka, do zębów górnych: DA.

DA, DA. Prawda. Nie, jakie to piękne, jakie piękne!

Głoskę F, przyciskając zęby górne do wargi dolnej: FA.

FA, FA. W istocie! O moi rodzice! Jakiż ja mam żal do was! Jak żeście mnie ciężko ukrzywdzili!

Głoskę R, podnosząc koniec języka aż do górnego podniebienia w ten sposób, iż, potrącony z pewną siłą przez wychodzącą falę powietrza, ustępuje jej i wraca ciągle na to samo miejsce, wprawiony w niejakie drżenie: R, RA.

R, R, RA, R, R, R, R, R, RA. To prawda. Co z pana doprawdy za uczony człowiek! Ach, ileż ja czasu straciłem! R, R, R, RA.

Wyłożę panu gruntownie wszystkie te osobliwości.

Bardzo pana proszę. A teraz muszę się panu zwierzyć z jedną rzeczą. Kocham się w pewnej bardzo wysoko postawionej osobie i pragnąłbym, abyś mi pomógł napisać bilecik, który chciałbym upuścić u jej stóp.

Bardzo chętnie.

To będzie delikatnie, prawda?

Z pewnością. Słowo, Nauka, Nauczyciel, UczeńChce pan napisać wierszem?

Nie, nie, nie chcę wierszy.

Wolisz zatem prozą?

Nie, nie! Ani wierszem, ani prozą.

Musi być albo jedno, albo drugie.

Czemu?

Z tej przyczyny, iż dla wyrażenia myśli posiadamy jedynie wiersz lub prozę.

Tylko wiersz lub prozę?

Tak, panie. Wszystko, co nie jest prozą, jest wierszem, a wszystko, co nie jest wierszem, jest prozą.

A tak, jak się mówi, to co jest takiego?

To proza.

Jak to? Więc kiedy mówię: Michasiu, podaj mi pantofle i przynieś krymkę — to proza?

Tak, panie.

Daję słowo, zatem ja już przeszło czterdzieści lat mówię prozą, nie mając o tym żywnego pojęcia! Jestem panu najszczerzej obowiązany, żeś mnie pouczył. Pragnąłbym więc napisać w owym bileciku: „Piękna markizo, twoje piękne oczy sprawiły, iż umieram dla ciebie z miłości” — ale chciałbym, aby to wyrazić w sposób doborowy, żeby to było jakoś zgrabnie powiedziane.

Napiszemy, że płomienie jej oczu obracają w popiół twoje serce, że dzień i noc cierpisz dla niej najgwałtowniejsze…

Nie, nie, nic takiego. Chcę tylko to, co powiedziałem: „Piękna markizo, twoje piękne oczy sprawiły, iż umieram dla ciebie z miłości”.

Trzeba to nieco rozwinąć.

Nie, mówię panu! Chcę, żeby były tylko te słowa, ale jakoś modnie wykręcone, przyprawione jak się należy. Prosiłbym pana, abyś mi podał, tak, na próbę, rozmaite sposoby, jakimi by to można wyrazić.

Można wyrazić po pierwsze tak, jak pan to powiedziałeś: „Piękna markizo, twoje piękne oczy sprawiły, iż umieram dla ciebie z miłości”. Albo: „Iż z miłości umieram dla ciebie, twoje piękne oczy sprawiły, piękna markizo”. Albo: „Sprawiły piękne oczy twoje, iż z miłości, piękna markizo, umieram dla ciebie”. Albo: „Oczy twoje, iż umieram, piękna markizo, dla ciebie z miłości, sprawiły”. Albo: „Dla ciebie, piękna markizo, iż umieram, sprawiły twoje piękne oczy, z miłości”.

Ale z tych wszystkich sposobów któryż jest najlepszy?

Ten, którego pan użyłeś: „Piękna markizo, twoje piękne oczy sprawiły, iż umieram dla ciebie z miłości”.

A przecież ja się nie uczyłem — i tak udało mi się trafić od razu! Dziękuję panu z całego serca. Proszę przyjść jutro wcześnie.

Nie omieszkam.

Jak to? Ubrania jeszcze nie przyniesiono?

Nie, proszę pana.

Ten przeklęty krawiec wytrzymuje mnie tak długo i to właśnie dziś, kiedy mam tyle na głowie! To się wściec można! Ażeby febra wytrzęsła tego hycla! Niech go diabli porwą! Niech go zaraza udławi! Gdybym miał teraz w ręku tego wściekłego krawca, tego psa, łotra…

A, to pan! Już miałem zacząć się gniewać.

Nie mogłem wcześniej — dwudziestu robotników pracowało koło pańskiego ubrania.

Przysłałeś mi pan pończochy tak ciasne, że ledwo z największym trudem udało mi się je włożyć; dwa oczka mi trzasły.

Rozciągną się aż nadto.

Pewnie, jeżeli oczka będą ciągle trzaskać. Trzewiki także gniotą mnie straszliwie.

Bynajmniej, proszę pana.

Jak to: bynajmniej?

Wcale nie gniotą.

Kiedy ja mówię, że gniotą.

Zdaje się panu.

Nie zdaje mi się, przecież czuję. Także wmawianie!

Proszę pana, oto prześliczny strój dworski, obmyślony jak nie można lepiej. Była to prawdziwa sztuka skomponować ubiór poważny, a jednak nie czarny, ale w kolorze — wyzywam najznakomitszych krawców, czy potrafią rozwiązać to zadanie.

Cóż to ma być? Kwiaty łebkami na dół?

Nic pan nie mówił, że mają być łebkami do góry.

Czyż to trzeba mówić?

Oczywiście. Wszystkie dystyngowane osoby tak noszą.

Dystyngowane osoby noszą kwiaty na materii w ten sposób?

Tak, panie.

A, w takim razie wszystko dobrze.

Jeśli pan woli, mogę je obrócić ku górze.

Nie, nie.

Jedno słowo wystarczy.

Nie, powiadam! Dobrześ pan zrobił, jak jest. Jak się panu zdaje: czy ubranie będzie dobrze leżało?

Pytanie! Konia z rzędem dam malarzowi, jeżeli pędzlem potrafi lepiej dopasować. Mam czeladnika, który w zakresie pludrów jest największym geniuszem świata; drugi znów w skrojeniu kaftana jest wprost bohaterem epoki.

Czy peruka i pióra są jak się należy?

Wszystko doskonale.

O, o, panie majstrze, wszak to materia z mego ostatniego ubrania! Poznaję dobrze.

Wydała mi się taka ładna, że kazałem z niej skroić dla siebie.

To pięknie, ale nie trzeba było krajać z mojego.

Chce pan przymierzyć?

Dobrze, dawajcie

Niech pan zaczeka! Tak nie idzie. Przyprowadziłem z sobą czeladników, aby pana ubrali do taktu; takiego ubrania nie wkłada się ot tak, bez ceremonii. Hej tam! Chodźcie tu wszyscy!

Ubierzcie pana tak, jak się ubiera dystyngowane osoby!

Jaśnie pan raczy coś wyrzucić dla czeladzi!

Jak ty mnie tytułujesz?

Jaśnie panie.

Jaśnie panie! Oto, co znaczy przebrać się po szlachecku! Ubierajże się, człeku, całe życie z mieszczańska, ciekawym, czy usłyszysz od kogo: jaśnie panie, dając pieniądze Masz, masz, za jasnego pana.

Pokornie dziękujemy jaśnie oświeconemu panu.

Jaśnie oświecony! Och, och! Jaśnie oświecony! Czekaj, przyjacielu! Jaśnie oświecony wart jakiejś nagrody, to nie byle jakie słowo: jaśnie oświecony! Macie tu, daje wam jaśnie oświecony!

Dziękujemy jaśnie oświeconemu panu. Pójdziemy zaraz napić się za zdrowie waszej ekscelencji.

Waszej ekscelencji! Och, och, och! Czekajcie no, nie odchodźcie! Moja ekscelencja! po cichu na stronie Daję słowo, jeśli dojdzie do „wysokości”, dostanie całą sakiewkę, głośno Bierz, chłopcze! To za ekscelencję!

Dziękujemy jaśnie oświeconemu panu za łaskawość.

Chwała Bogu, byłbym mu oddał wszystko, co mam przy sobie.

Chodźcie za mną! Chcę trochę obnieść po mieście nowe ubranie — ale pamiętajcie postępować krok w krok tuż za mną, aby każdy mógł zaraz zgadnąć, że to moja służba.

Słuchamy pana.

Zawołajcie mi tu Michasię! Mam jej dać parę zleceń. Stójcie: idzie właśnie.

Michasiu!

Co pan każe?

Słuchaj no!

Hi, hi, hi, hi, hi!

Czegóż ty się chichoczesz?

Hi, hi, hi, hi, hi, hi!

Co ta szelma wyprawia?

Hi, hi, hi! Jak też pan wygląda! Hi, hi, hi!

Jak to?

Och, och! Boże! Hi, hi, hi!

Cóż to za błazeństwa? Drwisz sobie?

Ależ nie, panie, gdzieżbym się odważyła. Hi, hi, hi, hi, hi!

Oberwiesz po gębie, jeżeli będziesz się dłużej chichotać.

Panie, nie mogę się nie śmiać. Hi, hi, hi, hi, hi!

Nie przestaniesz?

Ach, panie, niech się pan nie gniewa, ale pan wygląda tak zabawnie, że nie mogę się wstrzymać. Hi, hi, hi!

Widział kto takie zuchwalstwo?

Sto pociech patrzeć na pana. Hi, hi!

Ja cię…

Niech się pan nie gniewa! Hi, hi, hi, hi!

Słuchaj, jeśli się jeszcze raz zaśmiejesz, przylepię ci na tę facjatę najtęższy policzek, jaki kiedy ktoś oberwał od stworzenia świata.

Nie, nie, panie, już koniec: ani się uśmiechnę.

No, miej się na baczności! Musisz natychmiast posprzątać…

Hi, hi!

Posprzątać jak należy…

Hi, hi!

Musisz, powiadam, posprzątać jak należy salę i….

Hi, hi!

Jeszcze?

Nie, panie, niech mnie pan wybije, ale niech mi pan pozwoli wyśmiać się do syta — już to wolę! Hi, hi, hi, hi!

Do stu czartów!…

Przez litość, panie, proszę, niech mi pan da się wyśmiać! Hi, hi, hi!

Jak cię dopadnę…

Panie, pa… nie… ja się za… dła… wię, jeżeli się nie wyśmieję. Hi, hi, hi!

Nie! Widział kto kiedy taką szelmę! Toż ona w nos się śmieje najbezecniej, zamiast słuchać moich rozkazów!

Cóż więc pan każe?

Abyś się zakrzątnęła, flądro, na przyjęcie gości.

Ech, daję słowo, już mi przeszła ochota do śmiechu: pańscy goście robią w domu tyle nieporządku, że to jedno słowo wystarczy, aby mnie wprawić w najgorszy humor.

Może dla twej wygody całemu światu mam zamknąć drzwi przed nosem?

Zdałoby się je zamknąć przynajmniej pewnym figurom.

Ho, ho, to znowu coś nowego! Cóż to ma być, mężu, ta cała parada? Czy ty kpisz sobie z ludzi, żeby się tak wysztafirować? Masz ochotę, aby wszyscy sobie na tobie jęzory ostrzyli?

Tylko błazny i błaźnice mogą sobie na mnie ostrzyć języki, moja żono.

Doprawdy! Myślisz może, że czekali z tym do tej pory — od dawna już cały świat sobie pokpiwa z twoich fanaberyj.

I któż to jest ten cały świat, jeśli łaska?

Ten cały świat to świat, który zna się na rzeczy i więcej ma w głowie oleju od ciebie. Co do mnie, już te szlacheckie bziki kością w gardle mi stają. Własnego domu, doprawdy, poznać nie mogę. Myślałby kto, że tu co dnia tłusty wtorek: od białego rana, żeby czasu nie tracić, słychać tylko harmider grajków i śpiewaków rozdzierających uszy całemu sąsiedztwu.

Dobrze nasza pani mówi. Ani sposób domu oporządzić jak się należy przy tej zbieraninie, która wiesza się tu koło pana. Buty mają takie, jak gdyby zbierali nimi błoto po wszystkich przedmieściach, aby je tutaj przynosić; biedna Franusia ostatni dech z siebie wypiera na szorowanie podłogi, którą pańscy śliczni bakałarze zapaskudzają codziennie na nowo.

Ejże! Panna Michasia jak na wiejską dziewuchę ma dzióbek strasznie prześcipny!

Michasia ma słuszność; to pewna, że rozsądniejsza jest od ciebie. Chciałabym bardzo wiedzieć, na co tobie w twoim wieku nauczyciel tańca?

I tamten wielki drab od fechtów, który tupie nogami, aż dom się trzęsie, i obcasami wydziera w salonie deski z podłogi?

Cicho, baby!

Czy masz zamiar brać się do tańca wówczas, kiedy już nogi nie będą cię chciały nosić?

Czy pan ma ochotę gardło komuś poderżnąć?

Cicho siedźcie, powiadam! Nie macie o niczym pojęcia i nie wiecie, co to wszystko robi z człowieka.

Ot, wolałbyś pomyśleć, żeby wydać za mąż córkę — ma już lata po temu, aby o niej postanowić.

Pomyślę wówczas, kiedy się nastręczy stosowna partia, ale chcę również myśleć o tym, aby się nauczyć pięknych i pożytecznych rzeczy.

Nauka, SzkołaSłyszałam dziś, proszę pani, że pan jeszcze przyjął na omastę profesora filozofii.

Owszem, przyjąłem. Chcę zaostrzyć bystrość swego dowcipu, aby móc rozprawiać o wszystkim w dystyngowanym towarzystwie.

Zapiszesz się może jeszcze do szkoły i dasz się ćwiczyć rózgą na stare lata?

Czemu nie? Dałby Bóg, abym mógł dostać rózgi tu, przy wszystkich, a w zamian umiał to, czego uczą w szkole.

Na dużo by się to panu zdało!

Z pewnością.

Wszystko to bardzo potrzebne do prowadzenia domu!

Oczywiście. Mówicie jak dwie sroki — wstyd mi waszej ciemnoty, do pani Jourdain Powiedz mi, czy ty wiesz bodaj, co ty mówisz w tej chwili?

Owszem. Wiem, że mówię to, co się należy i że czas byłby ci wreszcie nabrać trochę rozumu.

Nie o tym teraz mowa. Pytam się, co to są te słowa, które wygłaszasz?

Słowa z sensem, którego brakuje twoim postępkom.

Mówię ci, nie o tym mowa. Pytam się: to, co ja mówię do ciebie, to, co ci powiadam w tej chwili, co to jest?

Brednie.

Ech, nie, nie o to chodzi. To, co mówimy oboje, sposób wyrażania się, którego właśnie używamy?

No?

Jakże się to nazywa?

Jak się komu podoba.

To proza, ciemna kobieto!

Proza?

Tak, proza. Wszystko, co jest prozą, nie jest wierszem; co nie jest wierszem, jest prozą. O, widzisz, co to znaczy kształcić się! do Michasi A ty, wiesz ty bodaj, co trzeba zrobić, aby powiedzieć: U?

Co znowu?

A tak. Co robisz, kiedy wymawiasz: U?

Hę?

No, spróbuj! Powiedz no: U.

No i cóż: U.

I cóż robisz?

Mówię: U.

Tak, ale kiedy mówisz: U, co wtedy robisz?

Robię, co pan każe.

Och, skaranie boskie mieć do czynienia z takim bydłem! Wydłużasz wargi ku przodowi i przybliżasz szczękę górną do szczęki dolnej: U. Widzisz? O, jakbym się pokrzywiał: U.

A to mi cuda!

To dopiero coś mądrego!

To jeszcze nic! Gdybyście dopiero widziały O i DA, DA i FA, FA!

Co mają znaczyć te wszystkie michałki[2]?

Na cóż to niby skutkuje?

Wściekam się, kiedy widzę taką babską ciemnotę!

Ech! Powinien byś wyprawić stąd na złamanie karku tych drabów razem z ich facecjami[3].

A zwłaszcza tego dryblasa z długim rożnem, który mi rozpędza kurz po całym mieszkaniu.

Ejże! Mój fechmistrz tak ci się nie podoba? Zaraz cię przekonam, jakaś głupia, każe podać florety i wciska jeden w rękę Michasi Masz tu: metoda doświadczalna, linia ciała. Kiedy się chce dać kwartę, wystarczy zrobić tak, a kiedy tercję, tak. Oto sposób, aby nigdy nie być zabitym. Czy to nie jest przyjemnie być tak pewnym swojej skóry, kiedy się człowiek ma pojedynkować? Dalej, próbuj nacierać na mnie, tak dla przekonania się!

No, cóż wielkiego? daje mu kilka pchnięć

Zaraz! Hola! Ho! Powoli, błaźnico!

Kazał pan nacierać.

Tak, ale ty walisz tercję, zanim spróbowałaś kwartę, i nie czekasz, aż sparuję!

Ty masz bzika, mężu, z tymi wszystkimi fanaberiami, które cię obsiadły od czasu, jak zacząłeś pchać się między szlachtę.

Starając się obracać między szlachtą, daję tylko dowód rozumu: pewno, że to więcej warte, niż gnić wśród mieszczuchów.

Także coś! Ładne będziesz miał zyski ze swoich szlacheckich znajomości, dobrze wyjdziesz na pięknym hrabiczu, w którymś się tak zacietrzewił.

Cicho, babo, pilnuj swojej gęby! Sama nie wiesz chyba, o kim mówisz. To osoba większego znaczenia, niż sobie możesz wyobrazić, figura, którą cenią na dworze! Toć on rozmawia z samym królem, ot, tak, jak ja tu z tobą. Czy to nie jest prawdziwy zaszczyt, gdy wszyscy widzą, że tak dostojna osoba zachodzi po mnie raz po raz, nazywa mnie drogim przyjacielem i postępuje tak, jak gdybyśmy byli sobie równi? Nie masz pojęcia, jaki on łaskaw na mnie: w oczach całego świata obsypuje mnie uprzejmościami — nieraz jestem wprost zawstydzony.

Tak, łaskaw, łaskaw i przychlebiań ci nie skąpi, ale za to wszystko pożycza od ciebie pieniędzy.

A choćby! Czyż to nie zaszczyt dla mnie pożyczać pieniędzy człowiekowi o takim stanowisku? Czy mogę nie uczynić tego z radością dla wielkiego pana, który mnie nazywa swoim przyjacielem?

A on, ten wielki pan, cóż on niby robi dla ciebie?

Phi! Rzeczy, którymi by się każdy zdumiał, gdyby były znane światu.

Cóż takiego?

Basta! Nie mogę powiedzieć więcej. Zresztą, cóż? Pożyczyłem mu pieniędzy, prawda, ale odda mi wszystko z pewnością i to bardzo niedługo.

Pewnie. Możesz na to czekać.

Rozumie się. Sam powiedział.

Tak, tak — i nie omieszka raczyć nie dotrzymać.

Dał mi szlacheckie słowo.

Brednie!

Ech! Ale z ciebie uparta baba, co się zowie. Powiadam ci: dotrzyma słowa — jestem tego pewny.

A ja jestem pewna, że nie i że te wszystkie czułości są tylko na to, aby cię wystrychnąć na dudka.

Cicho! Oto idzie.

Tego nam właśnie było potrzeba. Może znowu przychodzi coś wyłudzić; kiedy go widzę, doprawdy flaki mnie bolą.

Cicho siedź, mówię!

I cóż, panie Jourdain, drogi przyjacielu, jak się pan miewa?

Dziękuję, dobrze, do usług pana hrabiego.

A pani Jourdain jakże się miewa dzisiaj?

Pani Jouidain miewa się tak, jak może.

Oho, panie Jourdain, ależ pan dziś wspaniale wystrojony!

Jak pan widzi.

Doskonale panu, doprawdy, w tym ubraniu; niewielu młodych elegantów na dworze mogłoby się mierzyć z panem.

He, he!

Mądrala: tam go drapie, gdzie go swędzi.

Niech się pan obróci! Ależ to wybornie się przedstawia!

Pewnie: tak samo głupio z przodu, jak i z tyłu.

Daję słowo, panie Jourdain, nie uwierzysz, jak mi było spieszno pana oglądać. Nikogo w świecie nie cenię tak jak pana: nie dalej jak dziś rano w gabinecie królewskim mówiłem właśnie o panu.

Zbyt pan łaskaw na mnie, doprawdy, panie hrabio, do pani Jourdain W gabinecie królewskim!

Ale niech pan będzie łaskaw nakryć głowę!

Panie hrabio, wiem, co się komu należy.

Mój Boże, niechże pan włoży kapelusz! Po cóż te ceremonie między nami?

Panie…

Ależ ja proszę o to, panie Jourdain! Wszak jesteśmy przyjaciółmi.

Jestem pańskim najniższym sługą, panie hrabio.

Zatem i ja nie nakryję głowy, póki pan tego nie uczyni.

Pieniądz, Pozycja społecznaJestem pańskim dłużnikiem, jak panu wiadomo.

Tak, wiadomo nam aż nadto dobrze.

Był pan na tyle uprzejmym, aby mi kilkakrotnie pożyczyć pieniędzy, i delikatnością swoją zyskał pan mą serdeczną wdzięczność.

Pan żartuje chyba, panie hrabio.

Jednakże ja mam zwyczaj dopełniać zobowiązań i umiem cenić przysługę, którą mi ktoś wyświadczy.

Nie wątpię, panie hrabio.

Chciałbym tedy załatwić sprawę — przyszedłem, aby się z panem porachować.

No, widzisz sama teraz swą śmieszną głupotę.

Lubię wyrównywać rachunki, jak mogę najrychlej.

A co? Nie mówiłem?

Policzmyż zatem, ile panu razem jestem winien.

Oto masz swoje głupie podejrzenia.

Czy pamięta pan dobrze, ile mi pan ogółem był łaskaw pożyczyć?

Przypomnę sobie. Zrobiłem nawet małą notatkę. Oto właśnie jest. Raz pożyczyłem panu dwieście ludwików.

To prawda.

Drugim razem sto dwadzieścia.

Tak.

Kiedy indziej znowu sto czterdzieści.

Ma pan słuszność.

To razem czterysta sześćdziesiąt ludwików, czyli pięć tysięcy sześćdziesiąt funtów.

Zgadza się wybornie. Pięć tysięcy sześćdziesiąt funtów.

Tysiąc osiemset trzydzieści dwa funty pańskiemu kapelusznikowi.

Prawda.

Dwa tysiące siedemset osiemdziesiąt funtów krawcowi.

Rzeczywiście.

Cztery tysiące trzysta siedemdziesiąt dziewięć funtów dwanaście soldów i osiem denarów innym dostawcom.

Słusznie. Dwanaście soldów i osiem denarów — zgadza się.

I tysiąc siedemset czterdzieści osiem funtów, siedem soldów i cztery denary siodlarzowi.

Wszystko prawda. Ileż to razem czyni?

Suma ogólna: piętnaście tysięcy osiemset funtów.

Słusznie. Piętnaście tysięcy osiemset funtów. Niech pan jeszcze doliczy dwieście pistolów, które mi pan doda dzisiaj: to uczyni równe osiemnaście tysięcy franków — wypłacę je panu w najbliższych dniach.

Cóż, nie zgadłam?

Cicho!

Może panu nie na rękę zaliczyć mi jeszcze tę drobnostkę?

Cóż znowu!

Ten człowiek zrobił sobie z ciebie dojną krowę.

Milczeć!

Jeśli to panu kłopot sprawia, pójdę poszukać tej sumki gdzie indziej.

Ależ nie, panie hrabio.

Nie zaspokoi się, póki cię nie doprowadzi do ruiny.

Milczeć, mówię!

Wystarczy słówko powiedzieć, jeśli to panu nie dogadza.

Ależ nigdy w świecie!

To czysty rzezimieszek.

Milczże już raz!

Wyssie cię do ostatniego szeląga.

Nie zmilczysz?

Każdy ze znajomych najchętniej mi wygodzi tą drobnostką; ponieważ jednak pana uważam za najlepszego przyjaciela, sądziłem, iż uraziłbym go, gdybym się zwrócił gdzie indziej.

Zbyt wiele zaszczytu dla mnie, panie hrabio. Pójdę zaraz przynieść tę sumkę.

Co, jeszcze będziesz wpychał w niego pieniądze?

Cóż robić? Jakże chcesz, abym odmówił takiej osobie, człowiekowi, który mówił o mnie dziś rano w gabinecie królewskim?

Z ciebie, doprawdy, skończony i dozgonny dudek!

Wydaje mi się pani jakoś nie w humorze. Co pani jest, pani Jourdain?

Co mi ma być? Kontentam jak szczupak na patelni.

Gdzież bawi córka pani, panna Lucylla, że jej nie mam zaszczytu oglądać?

Moja córka tam bawi, gdzie się znajduje.

Jakże jej zdrowie?

Lepsze od choroby.

Czy nie chciałaby pani którego dnia przyjść razem z córeczką zobaczyć balet i komedię, które mają grać właśnie na pokojach królewskich?

Obejdzie się tam bez nas, a jak się nie obejdzie, to i drugie dobrze.

Jestem pewien, pani Jourdain, że pani musiała mieć dużo wielbicieli za czasu młodości: z pewnością nie zbywało pani na urodzie i wdzięku.

Ta, ta, ta! Cóż to, czy pani Jourdain jest już nadpsuta, czy się jej głowa trzęsie?

Ach, daję słowo, przepraszam panią, pani Jourdain! Zapomniałem zupełnie, że pani jest młoda — jestem doprawdy tak roztargniony. Niech mi pani łaskawie wybaczy mą niegrzeczność!

Oto jest: pełne dwieście ludwików.

Zapewniam pana, panie Jourdain, iż jestem panu z całego serca oddany i płonę chęcią wyświadczenia mu jakiej przysługi u dworu.

Najmocniej obowiązany.

Jeżeli pani Jourdain zechce zobaczyć widowisko królewskie, postaram się dla niej o najlepsze miejsce na sali.

Pani Jourdain całuje rączki.

Flirt, Klejnot, DamaPiękna markiza, jak pana już uwiadomiłem, zjawi się niebawem na balet i ucztę; udało mi się ją wreszcie nakłonić, aby przyjęła zaproszenie na zabawę, którą pan na jej cześć zgotował.

Usuńmy się nieco na bok: mam powody.

Już od tygodnia pana nie widziałem i nie miałem sposobności nic panu donieść o diamencie, który mi powierzyłeś, abym go wręczył w twoim imieniu, ale bo też nie możesz sobie wyobrazić, jak trudno mi było przezwyciężyć jej skrupuły, zaledwie dzisiaj zgodziła się przyjąć.

Jakże się podobał?

Była zachwycona; toteż mamy wszelkie prawo spodziewać się, że ten piękny upominek bardzo pana posunie w jej dobrym mniemaniu.

Dałby Bóg!

On się już dzisiaj chyba od niego nie odczepi.

Umiałem zwrócić jej uwagę na wspaniałość daru i wiele mówiłem o pańskim uczuciu.

Doprawdy, dobroć pańska przygniata mnie, panie hrabio. Jestem, w istocie, zawstydzony, widząc, jak osoba pańskiego znaczenia zniża się dla mnie do takich usług.

Żartuje pan! Czy między przyjaciółmi zważa się na takie rzeczy? Czy pan nie uczyniłbyś dla mnie tego samego, gdyby była sposobność?

Och, z pewnością, z całego serca!

Jakżebym chciała widzieć go już raz za drzwiami!

Co do mnie, nie zważam na nic, gdy chodzi o oddanie przyjacielowi usługi. Skoro tylko mi się zwierzyłeś z miłością do uroczej markizy, z którą łączyły mnie życzliwe stosunki, widziałeś, że natychmiast sam z własnego popędu ofiarowałem się z pomocą.

To prawda. Właśnie ta dobroć mnie zawstydza.

Czyż on się stąd nie ruszy?

Dobrali się jak guzik i pętelka.

Kobieta, Serce, Pieniądz, DamaObrałeś pan najlepszą drogę, aby trafić do jej serca. Kobiety są bardzo tkliwe na wydatki, jakie ktoś dla nich ponosi; toteż pańskie częste serenady, ustawiczne bukiety, wspaniałe ognie sztuczne, które kiedyś wyprawiłeś dla niej na jeziorze, ten świeżo ofiarowany diament i uczta, którą właśnie gotujesz, wszystko to lepiej przemawia na rzecz pańskiej miłości niż wszelkie słowa, którymi sam mógłbyś ją wyrazić.

Nie ma wydatków, do których bym nie był gotowy, gdybym wiedział, że tą drogą uda mi się trafić do jej serca. Kobieta dystyngowana ma dla mnie niewysłowiony urok; łaski jej byłyby zaszczytem, którego nie mógłbym zbyt drogo opłacić.

O czym oni mogą tak radzić bez końca? Zajdź no po cichutku i staraj się podsłuchać!

Za małą chwilę będziesz się pan mógł napawać do syta rozkoszą jej widoku, oczy twoje będą kosztować tej słodyczy w całej pełni.

Aby być zupełnie swobodnym, urządziłem się w ten sposób, iż żona będzie na obiedzie u siostry i spędzi tam cały wieczór.

Roztropnieś pan uczynił: obecność jej tutaj byłaby nam bardzo nie na rękę. Dałem już w pańskim imieniu zlecenia kucharzowi i kazałem przygotować wszystko, co potrzebne do baletu. Balet jest mojego pomysłu i, byleby wykonanie odpowiedziało intencjom, jestem pewien, że spotka się…

Patrzcie ją, błaźnicę jedną! do Doranta Przejdźmy stąd, jeśli łaska, panie hrabio!

Oberwałam trochę za swoją ciekawość, proszę pani, alem się dowiedziała, że się tutaj coś brzydkiego święci. Oni coś knują za pani plecami.

Moja Michasiu, ja już nie od dzisiaj mam podejrzenia. Coś mi się wszystko widzi, że tu się kryje jakaś romansowa sprawka… Koniecznie muszę wybadać, co to takiego. Ale pomówmy o córce! Wiesz, jak Kleont ją kocha — jest to człowiek zupełnie po mojej myśli, pragnę szczerze dopomóc jego staraniom i, jeśli się uda, oddać mu Lucyllę.

Niech mi pani wierzy, że jestem uszczęśliwiona z tych zamiarów: jeżeli bowiem Kleont podoba się pani dla córki, mnie niemniej przypadł do smaku jego służący dla mnie samej i pragnęłabym, aby w cieniu tamtego małżeństwa mogło i nasze przyjść do skutku.

Idź w moim imieniu odszukać Kleonta i powiedz mu, niech przybędzie niezwłocznie, abyśmy mogli razem przedstawić mężowi jego życzenia!

Spieszę, proszę pani, z ochotą. Nie mogła mnie pani bardziej ucieszyć, sama Mam nadzieję, że jest ktoś, kto podzieli ze mną tę radość.

Doprawdy, zjawia się pan jak na zawołanie! Mam wesołą nowinę dla pana: właśnie…

Usuń się, przewrotna, i nie staraj się mnie oszukać zdradzieckim szczebiotem!

Jak to? Tak pan przyjmuje…

Odejdź, powtarzam, i spiesz powiedzieć swej niewiernej pani, że już w życiu nie uda się jej wywieść w pole zbyt łatwowiernego Kleonta!

Cóż to za kołowacizna? Mój poczciwy Covielle, może ty mi powiesz, co to wszystko znaczy?

Poczciwy Covielle, ty, żmijko mała! Dalej, prędko, znikaj mi z oczu, niegodziwa, i zostaw mnie w spokoju!

Jak to? Ty także…

Ruszaj z mych oczu, powtarzam, i w życiu nie mów do mnie!

Aj, cóż za mucha ukąsiła ich obu? Chodźmy donieść panience o tej ładnej historii!

Ha! W ten sposób obchodzić się ze swoim wielbicielem i to najwierniejszym, najprzywiązańszym, jaki kiedykolwiek istniał!

Doprawdy, niesłychane, co one z nami zrobiły!

Okazuję tej istocie tyle tkliwości i przywiązania, ją tylko kocham na świecie, nie widzę po prostu nic poza nią, ona jest celem wszystkich mych starań, pragnień, radości, mówię, myślę, śnię tylko o niej, oddycham tylko dla niej, serce moje dla niej tylko bije — i oto nagroda takiego uczucia! Nie widzę jej całe dwa dni, dla mnie dwa wieki straszliwe; spotykam ją przypadkiem: na ten widok serce przestaje mi bić ze wzruszenia, radość tryska z mej twarzy, w upojeniu szczęścia lecę ku niej, a ta niewdzięczna odwraca po prostu głowę i przechodzi obojętnie, jak gdyby w życiu nie widziała mnie na oczy!

Z ust mi pan wyjąłeś to wszystko.

Powiedz, Covielle, czy może coś w świecie dorównać przewrotności niewdzięcznej Lucylli?

Albo tej hultajki Michasi. Niech pan sam przyzna!

Po tylu żarliwych ofiarach, westchnieniach i przysięgach, które niosłem w hołdzie jej powabom!

Po tylu wytrwałych grzecznościach, wysługach i staraniach, które świadczyłem jej w kuchni!

Tyle łez, którymi zrosiłem jej kolana!

Tyle wiader wody, które za nią wyciągnąłem ze studni!

Tyle zapału, który mógł dowieść, iż kocham ją więcej niż samego siebie!

Tyle żaru, który wycierpiałem, obracając za nią rożen!

I ona ucieka ode mnie ze wzgardą!

Bezczelnie odwraca się plecami!

To przewrotność godna najsurowszej kary.

Zdrada zasługująca na tysiąc policzków.

Proszę cię, nie waż się rzec ni słowa w jej obronie.

Ja, panie? Niech mnie Bóg strzeże!

Nie próbuj uniewinniać postępku niewiernej!

Niech się pan nie boi!

Na nic by się nie zdało wszystko, co mógłbyś powiedzieć w tej mierze.

Ani mi się śni.

Chcę wytrwać w mej urazie i zerwać wszelkie stosunki.

Bardzo słusznie.

Kto wie, czy ten pan hrabia, który zachodzi tutaj, nie zawrócił jej w głowie; dusza jej, widzę dobrze, idzie na lep światowych błyskotek. Ale honor nie pozwala mi czekać chwili, aż niewierność stanie się oczywistą. Skoro jej serce dąży do odmiany i ja nie dam się wyprzedzić: nie będzie tryumfować, że to ona mnie porzuciła.

Bardzo dobrze! Dzielę najzupełniej pańskie uczucia.

Miłość, PogardaZespól się ze mną w urazie i podsycaj mą zawziętość w walce z resztkami miłości, gdyby chciały przemawiać w jej obronie! Zaklinam cię, mów mi o niej, co możesz najgorszego! Odmaluj jej osobę w sposób, który by zbudził we mnie jeno wzgardę, obrzydź mi Lucyllę, wytykaj wszystkie błędy, których kiedykolwiek się w niej dopatrzyłeś!

Ona, panie? Ta wymuskana lala, ta mizdrząca się gąska! Miał się też pan w kim zadurzyć! To kąsek bardzo pospolity, doprawdy; znajdziesz pan sto innych, o ileż godniejszych! Po pierwsze: ma małe oczy.

Prawda, małe, ale za to ile w nich ognia, ile blasku, bystrości! Czyż mogą być w świecie oczy bardziej wnikające do duszy?

Usta duże…

Tak, ale pod względem powabu nie mają sobie równych w świecie: to usta najbardziej pożądane, pociągające, najbardziej miłosne pod słońcem.

Wzrost nikły…

Tak, ale zgrabna i harmonijna w ruchach.

Mizdrzy się…

To prawda, ale czyni to z niewysłowionym wdziękiem: każde jej poruszenie posiada dziwny czar, któremu serce oprzeć się nie może.

Co się tyczy dowcipu…

Ach, ma go, Covielle, i jaki! Żywy, wykwintny!

Jej rozmowa…

Czarująca!

Jest zawsze poważna.

Chciałbyś, aby bezustannie buchała wesołością bez przyczyny i treści? Możeż być coś bardziej niecierpliwiącego niż kobieta, co się wciąż chichocze za lada pozorem?

No, ale to pan przyzna, że jest najkapryśniejszą istotą pod słońcem.

Tak, jest kapryśna, przyznaję, ale wszak piękności wszystko jest do twarzy i wszystko można darować za tyle powabu.

Skoro więc tak rzeczy stoją, widzę, że pan ma zamiar kochać ją stale i niezmiennie.

Ja? Raczej umrzeć! Pragnę odtąd nienawidzieć tyle, ile poprzednio kochałem.

Jakże pan tego dokaże, skoro posiada w pańskich oczach same doskonałości?

Tym chlubniejszą będzie zemsta: przez to właśnie chcę dowieść hartu mego serca, iż ją znienawidzę i rzucę, mimo że jest dla mnie najpiękniejszą, najmilszą i najpowabniejszą pod słońcem. Otóż i ona.

Co do mnie, doprawdy, trzęsę się z oburzenia.

To nic innego, tylko to, co ci mówię, Michasiu. Ale otóż i on.

Nie odezwę się nawet.

I ja za panem.

Co się stało, Kleoncie, o cóż ci chodzi?

Co ci dolega, Covielle?

Co za zmartwienie cię dręczy?

Cóż za humory cię napadły?

Czyś zaniemiał, Kleoncie?

Czyś mowę stracił, Covielle?

Widziałże kto tyle obłudy?

Judasz w spódnicy!

Domyślam się, że nasze niedawne spotkanie jest przyczyną twego wzburzenia.

Oho! Sama czuje, co uczyniła.

Nasze ranne przyjęcie sprawiło pewnie te dąsy.

Zgadły, skąd wiatr wieje.

Prawda, Kleoncie, że to jest powód twej urazy?

Tak, wiarołomna, to właśnie, jeżeli chcesz prawdy! Ale przyszedłem ci powiedzieć, że nie będziesz się cieszyła, jak mniemasz, chwałą swej niewierności. Pierwszy chcę zerwać z tobą, nie doczekasz się tej przyjemności, abyś ty miała mi dać odprawę. Ciężko mi będzie, to pewna, zwalczyć miłość, którą mam dla ciebie, sprawi mi to wiele przykrości, będę jakiś czas cierpiał — ale potrafię się przemóc i raczej przeszyję własne serce niż okażę tę słabość, bym miał do ciebie wrócić.

I ja ditto, moja panienko.

To mi, doprawdy, wiele hałasu o nic! Powiem ci więc, Kleoncie, co za przyczyna kazała mi dziś rano unikać spotkania.

Nie, nie chcę słyszeć o niczym.

Posłuchaj, powiem ci, czemuśmy was minęły tak spiesznie.

Niczegom nieciekawy.

Dowiedz się, że dziś rano…

Nic, powiadam!

Usłysz więc…

Nie, zdrajczyni!

Słuchaj!

To na próżno.

Pozwól mi mówić!

Głuchy jestem.

Kleoncie!

Nie.

Covielle!

Nici z tego.

Wstrzymaj się!

Baśnie.

Posłuchaj!

Brednie.

Chwileczkę!

Ani chwili.

Troszkę cierpliwości!

Tarara!

Dwa słowa!

Nie — skończone.

Słóweczko!

Już przepadło.

Dobrze więc, skoro nie chcesz mnie wysłuchać, możesz zostać przy swoim mniemaniu i uczynić, co sam uznasz za stosowne.

Kiedyś taki, rób sobie, co ci się podoba!

Usłyszmyż więc przyczynę tak uprzejmego przyjęcia.

Ani myślę. Teraz już ja nie powiem.

Gadajże więc, co to było!

Odeszła mi ochota.

Chciej mi pani wyjaśnić…

Nie, nic nie wyjaśnię…

Opowiedz więc…

Nie, nic nie opowiem.

Ja proszę.

Nie, powiadam.

Przez litość!

Nic z tego.

Błagam cię, pani!

Zostaw!

Zaklinam cię!

Umykaj stąd!

Lucyllo!

Nie.

Michasiu!

Za nic.

Na Boga!

Nie chcę.

Przemów do mnie!

Ani myślę.

Rozwiej moje zwątpienie!

Nie — możesz przy nim pozostać.

Ulecz mą duszę!

Ani mi się śni.

Dobrze więc! Jeśli tak mało ci na tym zależy, aby uśmierzyć me zgryzoty i usprawiedliwić niegodny sposób, w jaki przyjęłaś me zapały, dobrze więc, niewdzięczna, widzisz mnie po raz ostatni w życiu: idę z dala od ciebie umrzeć z miłości i żalu.

I ja za panem.

Kleoncie!

Covielle!

Co takiego?

O co chodzi?

Gdzie idziesz?

Już powiedziałem.

Idziemy umrzeć.

Ty chcesz umrzeć, Kleoncie?

Tak, okrutna, skoro tego pragniesz.

Ja! Ja pragnę, abyś umarł?

Tak, ty.

I któż ci to powiedział?

Czy nie znaczy, iż chcesz mojej śmierci, skoro nie chcesz rozproszyć mego niepokoju?

Czyż to moja wina? Toż, gdybyś chciał wysłuchać, byłabym ci dawno wyjaśniła, że owo chłodne przyjęcie dziś rano spowodowała jedynie obecność starej ciotki, która uważa, iż samo zbliżenie mężczyzny uchybia młodej panience, prawi nam ustawicznie kazania na ten temat i przedstawia wszystkich mężczyzn jako diabelskie i zapowietrzone istoty.

Oto i cała tajemnica.

Nie zwodzisz mnie, Lucyllo?

Nie bierzesz ty mnie na kawał?

Nic prawdziwszego pod słońcem.

Samiutenieczka prawda.

Ach, Lucyllo, jak rychło jedno słowo z twoich ust umie ukoić burze mego serca! Jak łatwo jest przekonać kogoś, kto tak bardzo kocha!

Jak one nas za nos wodzą, te szelmy z piekła rodem!

Cieszę, się, że cię spotykam, Kleoncie: zjawiłeś się w samą porę. Mąż właśnie idzie — skorzystaj ze sposobności, aby się oświadczyć o rękę Lucysi!

Ach, pani, jakże miłe mi są te słowa i jak odpowiadają mym najszczerszym pragnieniom! Czyż mógłbym otrzymać rozkaz bardziej ponętny, łaskę bardziej cenną?

Panie, nie chciałem się uciekać do niczyjego pośrednictwa, aby panu przedłożyć prośbę, z którą noszę się już od dawna. Dotyczy mnie ona dosyć blisko, abym miał prawo sam z nią wystąpić — bez długich tedy omówień powiem panu, iż śmiem ubiegać się o łaskę zostania pańskim zięciem.

Zanim odpowiem, proszę, chciej mnie objaśnić, czy jesteś szlachcicem?

Szanowny panie, większość ludzi nie wahałaby się długo na mym miejscu z odpowiedzią: ten i ów przywłaszcza sobie tę godność bez najmniejszego skrupułu; kradzież taka stała się dziś niemal zwyczajem. Co do mnie, wyznaję, że mam na tym punkcie nieco surowsze zapatrywania. Uważam, że wszelkie szalbierstwo niegodne jest uczciwego człowieka, że dowodem niskich uczuć jest ukrywać urodzenie, które niebo dało nam w udziale, stroić się w oczach świata w samozwańcze tytuły oraz podawać się za to, czym się nie jest w istocie. Pochodzę z rodziny, która od dawna z ojca na syna piastowała zaszczytne urzędy; miałem honor spędzić sześć lat w służbie wojskowej i posiadam tyle majątku, aby zajmować w świecie miejsce dość poczesne — mimo to jednak nie chcę nadużywać miana, do którego wielu na mym miejscu przyznałoby sobie prawo, i powiem otwarcie, że szlachcicem nie jestem.

Daj rękę, drogi panie, ale córka moja nie dla ciebie!

Jak to?

Nie jesteś szlachcicem, nie możesz być mężem mojej córki.

Co tobie się ubzdurało w głowie z twoim szlachectwem? Czy może myśmy się poczęli z żebra świętego Ludwika?

Cicho bądź, moja połowico! Już zaczynasz swoją piosenkę?

Czy nasi rodzice byli czym innym niż uczciwymi mieszczanami?

Proszę mi bez przezwisk.

Może twój ojciec nie był kupcem, tak samo jak i mój?

Diabli nadali babę! Zawsze ją język świerzbi. Jeśli twój ojciec był kupcem, tymci gorzej dla niego, ale, co się tyczy mego ojca, tylko skończeni durnie mogą bajać takie rzeczy. Krótko mówiąc, chcę mieć zięcia szlachcica i basta.

Córce potrzeba męża, który by jej odpowiadał; lepiej jej iść za porządnego człowieka, który jest przy tym zamożny i przystojny, niż za jakiego szlachciurę, dziada i niedołęgę.

To prawda! Na przykład syn dziedzica z naszej wioski: toż to największy niezguła i najgłupszy wałkoń, jakiegom kiedy na oczy widziała.

Cicho siedź, błaźnico! Zawsze się musisz wtrącać. Majątku mam dosyć sam dla córki, trzeba mi tylko zaszczytnego tytułu: chcę, aby została markizą.

Markizą?

Tak, markizą,

Niechże mnie Bóg broni!

To moja niewzruszona wola.

A ja powiadam, że na to nigdy się nie zgodzę. Takie pchanie się wyżej niż Pan Bóg człeka stworzył, kończy się zawsze bardzo smutno. Wcale nie mam ochoty, aby pan zięć miał wymawiać córce jej rodziców i aby jej dzieci wstydziły się nazywać mnie babką. Niechże przypadkiem zajdzie do mnie w odwiedziny wystrojona jak wielka dama i zapomni przez nieuwagę pozdrowić jakiego pana sąsiada lub panią sąsiadkę, co by to zaraz były za gadania! „Patrzcie no — tak by mówiono — jak ona zadziera nosa, ta pani markiza! A przecież to córka pana Jourdain; ot, pamiętam ją takim bębnem; kontenta była, kiedy się mogła z nami bawić w ślepą babkę. Nie zawsze była taką damą: toć obaj dziadkowie sprzedawali sukno koło bramy św. Innocentego. Ba! Zostawili dzieciom wcale ładny mająteczek, który teraz może drogo im przychodzi opłacić na tamtym świecie: z uczciwości nie bogaci się człowiek tak łatwo”. Nie mam wcale ochoty, żeby sobie na mnie ostrzyli języki; chcę po prostu człowieka, który byłby mi wdzięczny za mą córkę i któremu bym mogła powiedzieć: siadajże, miły zięciu, i zjedz z nami obiadek!

Oto uczucia godne ciasnego pojęcia, chcieć na zawsze grzęznąć w mizerii swego stanu! Nie sprzeczaj się dłużej! Córka moja będzie markizą na przekór całemu światu, a jeżeli mnie będziesz drażnić, to zrobię z niej księżnę!

Kleoncie, nie trać jeszcze odwagi!

Chodź za mną, córko, i powiedz stanowczo ojcu, że, jeżeli nie wyda cię za niego, nie chcesz iść za nikogo!

Diablich się pan dopytał zysków za swoje wzniosłe uczucia!

Cóż chcesz? Mam na tym punkcie drażliwość, z której przykład drugich wyleczyć mnie nie zdoła.

Czy pan sobie żartuje, aby brać rzeczy na serio z tego rodzaju człowiekiem? Czyż pan nie widzi, że on ma bzika? Cóż panu szkodziło dostroić się do jego urojeń?

Masz słuszność, ale nie myślałem, że trzeba się będzie wywodzić ze szlachectwa, aby zostać zięciem pana Jourdain.

Ha, ha, ha!

Z czegóż się śmiejesz?

Z pewnej myśli, która mi przyszła do głowy. A gdyby tak za jednym zachodem zadrwić sobie z tego dudka, a zarazem uzyskać to, czego pan pragnie?

W jaki sposób?

Pomysł wcale ucieszny.

Cóż takiego?

Przedstawiano niedawno w mieście maskaradę, która by tutaj znakomicie się nam nadała. Chciałbym tedy spożytkować to widowisko i wyprawić poczciwcowi paradną hecę. Trąci to wprawdzie komedią i to grubą, ale z nim można sobie na wszystko pozwolić: nie potrzeba zbytnio wytężać mózgownicy. Pewien jestem, iż pan Jourdain odegra cudownie swą rolę i przyjmie w świętej naiwności za dobrą monetę każde najdziksze błazeństwo. Mam aktorów i kostiumy pod ręką… Niech mi pan pozwoli działać!

Ale wytłumacz…

Wszystko panu objaśnię. Chodźmy stąd, właśnie wraca!

Cóż za dziwactwa! Pozycja społeczna, SzlachcicWszyscy na mnie powstają za tych wielkich panów, a, doprawdy, cóż może być milszego i godziwszego niż szukanie ich towarzystwa? Czyż ono nie przynosi jedynie zaszczytu i przyjemności? Ba, oddałbym chętnie dwa palce u ręki, aby się urodzić hrabią lub markizem.

Jaśnie panie, przybył właśnie pan hrabia pod rękę z jakąś damą.

Ach, Boże, a ja mam jeszcze wydać kilka rozporządzeń. Powiedz, że zjawię się za chwilę.

Pan powiada, że zjawi się za chwilę.

Dobrze już, dobrze.

Doprawdy, lękam się, Dorancie, że popełniam wielką nieostrożność, pozwalając ci się prowadzić w ten sposób do zupełnie obcego domu.

Gdzież zatem każesz pani szukać schronienia mej miłości, która ci pragnie zgotować tę małą rozrywkę? Wszak dla zachowania pozorów nie chciałaś pozwolić, aby się to odbyło w twoim, ani też w moim domu.

Ale tego nie bierzesz w rachubę, że dowody czułości, jakich doznaję od ciebie niemal co dzień, wkładają na mnie z każdym dniem coraz to większe zobowiązania. Daremnie próbuję się bronić: twoja wytrwałość, choć na pozór słodka i uległa, wyczerpuje mój opór i sprawia, iż powoli uzyskujesz wszystko, czego zapragniesz. Zaczęło się od częstych wizyt, potem przyszły oświadczenia, po nich serenady i zabawy, wreszcie podarki. Opierałam się długo, ale pan niczym się nie zrażasz i piędź po piędzi umiesz zdobywać grunt mej przychylności. Co do mnie, za nic już ręczyć dziś nie mogę: zaczynam wierzyć, iż w końcu uda ci się doprowadzić mnie do małżeństwa, od którego byłam zrazu tak daleka.

Na honor, pani, już dawno powinno się było na tym skończyć. Jesteś wdową, zależysz tylko od siebie, ja również jestem wolny i kocham panią nad życie — cóż stoi na przeszkodzie, abyś dziś jeszcze uczyniła mnie najszczęśliwszym z ludzi?

Mój Boże! Dorancie, wiele trzeba przymiotów z obu stron, aby żyć razem szczęśliwie. Wszak dwojgu najrozsądniejszym nawet istotom nie zawsze się udaje stworzyć związek, z którego by później były zadowolone.

Żartuje pani! I po cóż dopatrywać się tylu trudności? Jedno doświadczenie, które pani uczyniła, nie przesądza wszak o innych.

Słowem, wracam ciągle do tego samego — wydatki, które dla mnie podejmujesz, niepokoją mnie z dwojakiej przyczyny: po pierwsze zobowiązują mnie mocniej, niżbym pragnęła, po drugie, bez urazy, pewna jestem, iż nie przychodzą panu bez kłopotu, a tego bym bardzo nie chciała.

Och, pani, to drobiazg i jeżeli o to jedynie…

Wiem, co mówię. Pomijając inne rzeczy, sam diament, do którego przyjęcia pan mnie wprost zmusił, posiada taką wartość…

Błagam panią, nie chciej przeceniać tej drobnostki, która miłości mojej wydaje się zbyt niegodną ciebie, i pozwól… Otóż i gospodarz domu.

Trochę w tył, wielmożna pani.

Jak to?

Jeden krok, jeżeli łaska.

O co chodzi?

Niech się pani trochę cofnie, abym mógł trzeci raz.

Tak, pani, pan Jourdain zna się na formach.

Pani, jest to dla mnie niezmierną chwałą ujrzeć się dość szczęśliwym, aby dostąpić tej radości spotkania się z tym szczęściem, iż jesteś tak łaskawą uszczęśliwić mnie tą łaską, aby mi uczynić zaszczyt zaszczycenia mnie dobrodziejstwem swej obecności. I gdyby jeszcze skromne me zalety zalecić mnie mogły w oczach osoby tak wysokich zalet i gdyby niebo… zazdrosne o me szczęście… chciało mnie obdarzyć… szczęściem ujrzenia się godnym… tych…

Ależ dosyć już, kochany panie Jourdain. Pani markiza nie lubi długich ceremonij, a wie dobrze, że panu na dowcipie nie zbywa, po cichu do Dorymeny Jak pani widzi, dosyć sobie pocieszna figura — ot, łyczek[4].

Nietrudno to spostrzec.

Pani, przedstawiam ci mego najlepszego przyjaciela.

Zbytek zaszczytu, doprawdy, panie hrabio.

Człowieka wykwintnego w każdym calu.

Mam dla niego wiele szacunku.

Nic jeszcze nie uczyniłem, pani, aby zasłużyć na tę wielką łaskę.

Niechże panu nie przyjdzie do głowy wspominać o diamencie, któryś jej ofiarował.

Czy nie mógłbym się choć zapytać, jak się jej podoba?

Cóż znowu! Niech pana Bóg broni! To byłaby najwyższa niedelikatność; jeżeli chcesz się okazać dobrze wychowanym, powinieneś zachować się tak, jakby ten podarek zgoła nie pochodził od ciebie.

Pan Jourdain, markizo, mówi, że jest uszczęśliwiony z twoich łaskawych odwiedzin.

Zaszczyt mi czyni prawdziwy.

Ileż wdzięczności, panie hrabio, że tak wyrażasz za mnie moje uczucia!

Kosztowało mnie niemało trudu, aby ją tu przyprowadzić.

Nie wiem, jak się odwdzięczyć, panie hrabio.

Pan Jourdain mówi, że jeszcze w życiu nie widział równie pięknej osoby.

Bardzo jest łaskaw.

Pani, łaska cała po mojej stronie i…

A teraz do stołu!

Wszystko gotowe, proszę pana.

Chodźmy tedy i niech zawołają grajków!

Co ja widzę! Dorancie, ależ to prawdziwa uczta!

Pani markiza raczy sobie żartować; pragnąłbym, aby ten posiłek był godniejszy jej łaskawej pochwały.

Pan Jourdain ma słuszność, markizo, i wdzięczen mu jestem, że tak dobrze sprawuje honory domu. Podzielam najzupełniej jego zdanie, iż zastawa nie jest bynajmniej godną pani. To ja nią kierowałem, daleko mi zaś do doświadczenia, jakie w tym względzie posiadają niektórzy z naszych przyjaciół. Nie spotkasz się tedy, pani, z czymś bardzo kunsztownym, przeciwnie, znajdziesz niejeden występek przeciw prawidłom kulinarnym i niejedną niegramatyczność na punkcie dobrego smaku. Gdyby Damis, nasz przyjaciel, zajął się był tą sprawą, wszystko byłoby jak należy, jaśniałoby samą wytwornością i sztuką. Nie omieszkałby on sam skierować twej uwagi na każdą potrawę i dałby ci sposobność podziwiania jego wysokiego uzdolnienia w umiejętności smakołyków. Zwróciłby twoje spojrzenia na chleb, cały o złocistej skórce, wszędzie równo wypieczony, chrupiący mile pod twymi ząbkami, na wino o aksamitnym połysku, napełniające błogim ciepłem, a nieuderzające zbytnio do głowy, na ćwiartkę baraniny, szpikowanej pietruszką, na pieczeń z normandzkiego cielątka, białą, delikatną, która w ustach się rozpływa jak pasztet, na kuropatwy pachnące tak rozkosznie, a na zakończenie na wyborną zupę na bulionie, której towarzyszy młody tłuściutki indyk, otoczony gołąbkami i ozdobiony białą cebulką z domieszką różnorodnej sałaty. Co do mnie jednak, muszę się przyznać do swego braku znawstwa i, jak pan Jourdain… dobrze się wyraził, pragnąłbym, aby ta uczta była godniejszą pani.

Mogę na to tylko odpowiedzieć, zajadając, jak pan widzi.

Ach, cóż za śliczne rączki!

Nic w nich szczególnego, panie Jourdain… Chce pan raczej mówić o diamencie, który jest prześliczny.

Ja, pani? Niech mnie Bóg broni, abym miał o tym wspominać! To by znaczyło okazać brak wychowania! Ten diament, to rzecz tak mizerna…

Ależ z pana wybredny człowiek!

Zbyt pani łaskawa, doprawdy…

Dalej, nalejcie wina panu Jourdain i tym panom, którzy będą tak uprzejmi zaśpiewać nam jaką piosenkę przy kielichu.

Nie można lepiej zaprawić dobrej uczty, niż przeplatając ją muzyką; doprawdy, jestem oczarowana przyjęciem.

Pani markizo, to nie…

Panie Jourdain, posłuchajmy teraz chwilę tych panów: to, co oni zanucą, będzie z pewnością wymowniejsze niż wszystko, co moglibyśmy powiedzieć.

Prześliczna piosnka; nie można chyba lepiej jej zaśpiewać. Wszystko to piękne jest nad wyraz.

Widzę tu, pani, coś, co jest jeszcze piękniejsze.

Ejże! Z pana Jourdain większy galant, niż sobie wyobrażałam.

Jak to, pani? Za kogóż pani bierze pana Jourdain?

Chciałbym bardzo, aby mnie wzięła za to, co ja myślę.

Jeszcze?

Pani go nie zna.

Może mnie pani poznać, kiedy tylko jej przyjdzie ochota.

Och, poddaję się: trudno z panem walczyć na słowa.

To człowiek, który ma zawsze ciętą odpowiedź na języku. Ale czy pani nie widzi, że pan Jourdain połyka wszystkie kąski, których pani dotknęła.

Pan Jourdain jest czarujący.

Gdybym mógł oczarować serce pani, byłbym…

Ho, ho, zastaję tu oto wcale wesołą kompanijkę i widzę jasno, że mnie nie oczekiwano! To dla tej ładnej zabawy, szanowny panie mężu, tak ci było pilno wyprawić mnie do siostry? Na dole spotykam cały teatr, a tutaj, jak się zdaje, ucztę weselną. Więc ty w ten sposób trwonisz swoje mienie? W ten sposób ugaszczasz sobie damule w mej nieobecności, wyprawiasz dla nich muzyki i komedie, gdy mnie wysyłasz z domu na spacer?

Co pani do głowy przychodzi, pani Jourdain? Cóż za dzika fantazja z pani strony, uroić sobie, że mąż trwoni majątek i że to on wydaje tę ucztę?… Dowiedz się pani zatem, że to ja; on użyczył mi jedynie swego domu. Powinna by się pani bardziej zastanowić nad tym, co pani mówi.

Tak, błaźnico, to pan hrabia zgotował wszystko dla pani, która jest osobą z najwyższego towarzystwa. Uczynił mi ten zaszczyt, iż użył w tym celu mego domu i zaprosił mnie łaskawie w gościnę.

To są czyste ambaje, a ja wiem dobrze, co wiem.

Niech pani przywdzieje lepsze okulary, pani Jourdain!

Obejdę się bez okularów, mój panie, i widzę dosyć jasno, co się święci. Już od dawna zwąchałam pismo nosem; nie jestem taka głupia, jak wam się wydaje. To bardzo szpetnie z pańskiej strony, takiego wielkiego pana, służyć za pośrednika mężowi w jego łajdactwach. A i pani, takiej wielkiej damie, wcale nie przystało zaszczepiać niesnaski w małżeństwie i cierpieć, aby mąż durzył się w pani.

Cóż to wszystko ma znaczyć? Czy ty drwisz sobie ze mnie, Dorancie, aby mnie narażać na niedorzeczne urojenia tej wariatki?

Markizo, racz się zatrzymać! Dokąd pani spieszy?

Pani markizo… Panie hrabio, chciej ją przeprosić w mym imieniu i staraj się skłonić do powrotu!

A, ty, błaźnico jedna! Ładnegoś piwa nawarzyła! Ty się ośmielasz lżyć mnie w oczy przy gościach i wypędzać z mego domu dystyngowane osoby!

Kpię sobie z takiej dystynkcji.

Nie wiem, co mnie wstrzymuje, babo przeklęta, abym ci nie potrzaskał na łbie półmisków z tej uczty, którą przybyłaś zakłócić!

Kpię sobie z tego wszystkiego. Bronię swoich praw w domu i nie ma kobiety, która by mi nie przyznała słuszności.

Dobrze czynisz, uchodząc przed mym gniewem.

Diabli ją nanieśli tak nie w porę. Właśnie zaczęły mi się udawać takie ładne powiedzenia; nigdy jeszcze nie czułem się tak pełen dowcipu. Cóż to znów za figura?

Panie, nie wiem, azali mam zaszczyt być mu znanym?

Nie, panie.

Znałem pana, kiedy pan był jeszcze, o, tyli, nie większy.

Mnie?

Tak. Był z pana najładniejszy dzieciak pod słońcem: wszystkie damy brały pana na ręce, aby cię upieścić.

Aby mnie upieścić?

Tak. Byłem wielkim przyjacielem nieboszczyka pańskiego ojca.

Nieboszczyka mego ojca?

Tak. Był to bardzo zacny szlachcic.

Jak pan powiada?

Powiadam, że był to bardzo zacny szlachcic.

Mój ojciec?

Tak.

Dobrze go pan znałeś?

Oczywiście.

I znałeś jako szlachcica?

Rozumie się.

Nie, jacy to ludzie są, doprawdy!

Jak to?

Istnieją cymbały, którzy chcą we mnie wmówić, że on był kupcem.

On, kupcem! To czysta potwarz: nigdy mu się nie śniło być kupcem. Tyle tylko w tym prawdy, że był to człowiek niezmiernie uprzejmy, niezmiernie uczynny; że zaś znał się bardzo dobrze na suknach, wybierał je, gdzie tylko mógł, kazał do siebie przysyłać i odstępował je znajomym za zapłatą.

Niezmiernie się cieszę, że pana poznałem; mam nadzieję, iż zechcesz zaświadczyć przed wszystkimi, że mój ojciec był szlachcicem.

Powiem to w oczy całemu światu.

Serdecznie będę wdzięczny. Cóż pana tu sprowadza?

Od czasu, jak znałem nieboszczyka pańskiego ojca, najgodniejszego szlachcica, jak panu mówiłem, podróżowałem trochę, ot, tak, po całym świecie.

Po całym świecie?

Tak.

To musi być bardzo daleko.

Myślę sobie. Zaledwie przed czterema dniami wróciłem z odległych podróży, że zaś wszystko, co pana dotyczy i mnie niezmiernie obchodzi, przyszedłem, aby panu zwiastować najszczęśliwszą nowinę pod słońcem.

Jakąż?

Czy wiesz, że syn sułtana tureckiego bawi w mieście?

Ja? Nie.

Jak to? Przybył wraz ze swoim wspaniałym orszakiem; wszystko spieszy go oglądać; przyjmują go w tym kraju z wszelkimi zaszczytami należnymi tak potężnemu władcy.

Na honor, nic nie wiedziałem.

Ale co najważniejsze, to, iż się zakochał w twej córce.

Syn sułtana tureckiego?

Tak, i chce zostać pańskim zięciem.

Moim zięciem syn sułtana tureckiego?

Syn sułtana tureckiego pańskim zięciem. Byłem mu złożyć czołobitność, że zaś mówię doskonale ich językiem, rozmawiał ze mną dość długo i wśród tej gawędki powiedział: Akciam krok soler onch alla mustaf gidelum amanahem narahini ussere kalbulalt, co znaczy: Czy nie znasz przypadkiem młodej osoby, która jest córką pana Jourdain, paryskiego szlachcica?

Syn sułtana tureckiego powiedział tak o mnie?

Tak. Gdy mu odpowiedziałem, że pana znam bardzo dobrze i że widziałem pańską córkę, rzekł: Ach, marababa sahem! — znaczy: Ach, jakże jestem w niej zakochany!

Marababa sahem znaczy: Ach, jakże jestem w niej zakochany?

Tak.

Daję słowo, dobrze, żeś mi to powiedział bo, co do mnie, nigdy bym się nie domyślił, że marababa sahem ma znaczyć: Ach, jakże jestem w niej zakochany! Cóż to za piękny język!

Dużo piękniejszy jeszcze, niż się komu śniło. Czy wiesz pan, na przykład, co znaczy kakarakamuchen?

Kakarakamuchen? Nie.

To znaczy: moje drogie serce.

Kakarakamuchen znaczy: moje drogie serce?

Tak.

Ależ to cudowne! Kakarakamuchen: moje drogie serce. Kto by to powiedział? Człowiek głupieje, doprawdy.

Słowem, aby się wywiązać z poselstwa, donoszę panu, iż on ma zamiar prosić pana o rękę córki; pragnąc zaś mieć teścia, który by był godnym jego powinowactwa, chce pana zamianować mamamuszi, co stanowi jedną z najwyższych godności w jego kraju.

Mamamuszi?

Tak, mamamuszi; to znaczy po naszemu: wojewoda. Wojewoda to jeden z owych dawnych… słowem, wojewoda. Nie może być nic dostojniejszego w świecie; godność ta zrówna cię co do stanowiska z największymi panami w kraju.

Syn sułtana tureckiego wyświadcza mi prawdziwy zaszczyt. Proszę cię, chciej mnie zaprowadzić do niego, abym mógł wyrazić mu podziękę!

Jak to? Ależ on sam przybędzie tu za chwilę.

On sam przybędzie?…

Tak, i prowadzi z sobą wszystko, co jest potrzebne do ceremonii pańskiego mianowania.

Ależ to szybko idzie!

Miłość jego nie chce słyszeć o najmniejszej odwłoce.

Jedno tylko mnie niepokoi: to, że moja córka, bardzo uparta dziewczyna, nabiła sobie głowę niejakim Kleontem i przysięgła, że nie pójdzie za nikogo innego.

Odmieni zdanie, skoro zobaczy syna sułtana tureckiego. Przy tym zachodzi tu doprawdy dziwny zbieg okoliczności: mianowicie syn sułtana podobny jest do tego Kleonta jak dwie krople wody — przed chwilą widziałem go właśnie, pokazano mi go — miłość zatem, którą córka pańska żywi dla jednego, z łatwością może się przenieść na drugiego. Ale słyszę głosy — otóż i on.

Ambusahim oki boraf, Żordina, salamaleki.

To znaczy: Panie Jourdain, oby twe serce było przez cały rok jako kwitnący krzak róży. To są takie uprzejme sposoby mówienia w tym kraju.

Jestem najniższym sługą jego tureckiej wysokości.

Kazigar kamboto ustin moraf.

Ustin yot katamaleki basum base alla moran.

Mówi: Oby niebo dało ci siłę lwa i roztropność węża.

Jego turecka wysokość jest na mnie zbyt łaskawa; życzę jej wzajem wszelkich pomyślności.

Ossa binamen sadok babulli orakaf uram.

Bel men

Mówi, abyś się z nim natychmiast udał przygotować wszystko do ceremonii oraz że pragnie jak najprędzej ujrzeć twą córkę i zawrzeć małżeństwo.

Tyle rzeczy w dwóch słowach?

Tak. Język turecki już jest taki: umie dużo wyrazić w niewielu zgłoskach. Spiesz pan z nim prędko tam, gdzie sobie życzy!

Ha, ha, ha! Słowo daję, to można pęknąć ze śmiechu. Cóż za bałwan! Gdyby na pamięć wyuczył się roli, nie mógłby jej lepiej odegrać. Och, och!

Śmiem pana upraszać, abyś nam zechciał pomóc w małej intryżce, którą właśnie prowadzimy.

Aj, wszak to imć Covielle? Któż by cię poznał w tej postaci! Coś ty z siebie zrobił, człowieku?

Co pan widzi. Ha, ha!

Z czegóż się tak śmiejesz?

Jest z czego, niech mi pan wierzy!

Cóż takiego?

Mógłby pan hrabia długo sobie głowę łamać, nim by się domyślił, jakiegośmy się chwycili podstępu, aby nakłonić pana Jourdain do oddania ręki córki memu panu.

Nie wiem, co to za podstęp, ale domyślam się, że nie chybi celu, skoro ty doń rękę przykładasz.

Widzę, że pan zna dobrze naszego mądralę.

Objaśnijże mnie więc, o co chodzi.

Niech pan będzie łaskaw usunąć się nieco, aby zrobić miejsce orszakowi! Może pan oglądać naocznie część naszej sztuczki, resztę zaś panu opowiem.

Gada, Turka, qui byl ista? Anabatista? Anabatista?

Iok.