Spis treści
- Bóg: 1 2
- Brat: 1 2
- Broń: 1
- Duma: 1
- Głód: 1
- Grzech: 1
- Imię: 1
- Kara: 1
- Kłamstwo: 1
- Kondycja ludzka: 1
- Los: 1
- Matka: 1
- Miłość: 1 2
- Modlitwa: 1
- Noc: 1
- Odwaga: 1
- Pamięć: 1
- Piękno: 1
- Pogarda: 1
- Proroctwo: 1
- Samobójstwo: 1 2 3
- Samotność: 1
- Sąd: 1 2
- Sen: 1
- Siła: 1 2
- Śmierć: 1 2
- Tajemnica: 1
- Wróg: 1 2
- Zdrada: 1
JudytaTragedia w pięciu aktachtłum. Kazimierz Kaszewski
OSOBY:
- Holofernes, hetman Nebukadnezara[1], władcy Asyrii.
- Achijor, wódz Moabitów.
- Trzej porucznicy Holofernesa.
- Arcykapłan asyryjski.
- Żołnierz.
- Goniec Nabukadnezara.
- Poseł z Libii.
- Poseł z Mezopotamii.
- Podkomorzy Holofernesa.
- Drabant.
- Judyta, młoda wdowa, z Betulii.
- Mirza, jej stara sługa.
- Efraim.
- Samaja, mieszczanin betulijski.
- Jozua, mieszczanin betulijski.
- Hozea, mieszczanin betulijski.
- Ammon, mieszczanin betulijski.
- Ben, mieszczanin betulijski.
- Assad, mieszczanin betulijski.
- Daniel, brat Assada, niemy i ślepy.
- Delia, żona Samai.
- Najstarszy z ludu w Betulii.
- Kapłan betulijski.
- Drużyna Libii i Mezopotamii, Moabitów i Ammonitów.
- Wojownicy asyryjscy i kapłani Betulii.
Rzecz dzieje się: w trzecim akcie w mieście Betulii; w 1, 2 i 4, przed miastem; w piątym w namiocie Holofernesa.
AKT I
Obóz Holofernesa. Na przodzie po prawej stronie namiot hetmański. Dekoracje głębokie, namioty, lud wojenny, zgiełk. Głębię zamyka góra, pomiędzy wzgórzami widać miasto Betulię.
SCENA 1
Holofernes wychodzi ze starszyzną wojskową z otwartego namiotu. — Muzyka. — Po chwili daje znak. — Muzyka milknie. — Arcykapłan, Drabant[2], Żołnierz, Porucznik.
HOLOFERNES
do Arcykapłana
ARCYKAPŁAN
HOLOFERNES
To on dziś nie głodny!
5Niech dziś ma inny bóg udział w obiacie:
Ten, co go wszyscy niby znacie — a nie znacie;
śmiejąc się
Taki to u mnie czci największej godny!
ARCYKAPŁAN
HOLOFERNES
DRABANT
z głębokim pokłonem
HOLOFERNES
Kto z wojska krzywdy doznał w pochodzie
I chce wnieść skargę przeciw swemu wojewodzie[5],
Niechaj tu stanie.
ŻOŁNIERZ
występując
HOLOFERNES
ŻOŁNIERZ
W ostatniej potrzebie[6],
Przy szturmie zamku zdobyłem dla siebie
Dziewicę lubą, a tak śliczną ciałem,
20Dziwną, że kiedy spojrzała, truchlałem;
A jednak ona spoglądała mile…
Była w namiocie. Wyszedłem na chwilę,
A snadź[7] i innych tknęła jej uroda:
Bo po mnie zaraz wszedł sam wojewoda,
25Uporną przebił, i umarła z rany.
SądHOLOFERNES
ŻOŁNIERZ
HOLOFERNES
Tak, bo twe wystąpienie jest nazbyt zuchwałem.
Ja, by was wypróbować, zlecenie wydałem,
A gdybym czerni[8] podobnej tobie
Dał prawo skarżyć starszych w ich własnej osobie,
35To ich skargom i na mnie nie byłoby końca;
A gdzieżby dla mnie wtedy znalazł się obrońca?
Jam dawno zważał, że wy szemrzecie!…
ŻOŁNIERZ
HOLOFERNES
Gdy żebrak znajdzie koronę, to przecie
40Sam jej nie włoży — chyba zwariował[9] —
Lecz ją odnosi królowi,
Wiedząc, że ona własność królewską stanowi;
I pan mu za to nie dziękuje srodze.
Jednak twą dobrą chęć ja nagrodzę:
45Dziś jam łaskawy w niezwykłej mierze.
Idź, upij się mym winem, nim cię śmierć zabierze!
Drabanci uprowadzają Żołnierza w głąb.
Konia mojego okiełznać!
PORUCZNIK
HOLOFERNES
PORUCZNIK
HOLOFERNES
Kto jesteś ty, co śmiesz mnie odgadywać,
Myśli mi moje z pod czoła wyrywać?
55Takie natrętne gniewa mnie postępowanie.
Myśl moja, to raz; a wasz czyn, to dwa;
I nie na odwrót! Pomnij!
PORUCZNIK
Odchodzi.
ARCYKAPŁAN
podchodząc
Na znak Holofernesa odchodzi.
HOLOFERNES
sam
Kto ją rozumie, wysoka to sztuka:
Być tajemnicą wieczystą dla świata!
Nie jest nią morze: świat w nim czegoś szuka,
Znajduje; łódka pierś jego ugniata.
65Ogień? Zaiste, siłę ma nie lada:
Lecz byle kuchta własność jego bada,
I byle chłystek węgle nim rozpala.
Słońce? Choć płynie i przyświeca z dala,
Jednak już śledzą dróg jego krążenie;
70Szewc, krawiec, mierzą czas na jego cienie.
Lecz jam nie taki. Oni też głęboko
W szczeliny duszy mej puszczają oko,
Nie pomnąc, iż ta ciekawość uśmierca.
Chwytają z ust mych żywe słowa, by je
75Przekuć na wytrych do mojego serca;
Lecz moje dzisiaj jutro już nie żyje.
Jam nie z tych próżnych głupców, co się korzą
Przed własnym ja i mają dlań cześć bożą;
Przez co też zmiany najmniejszej się strzegą,
80Dzień dniem zdradzając. Nie! Ja dzisiejszego
Człowieka w sobie rwę na sztuki krwawe,
I jutrzejszemu rzucam go na strawę.
Nieraz mi zda się, przed tą moją zgrają,
W tłumie, że jestem sam jeden wśród świata,
85A oni czucia wtedy nabywają
Gdy miecz mój głowy ich jak kłosy zmiata.
Oni miarkują coś: lecz zamiast sami
Biec z otwartymi, jak dzieci, rękami,
Z miłością ku mnie, pierzchają gdzieś w stronę,
90Niby zające w ogniu oparzone.
WrógGdybym miał wroga, a tak silnej wiary
Iżby śmiał ze mną chwycić się za bary,
Och! pocałowałbym go; i żelazem
Przebił, i w walce padł śmiercią z nim razem!
95Nebukadnezar, to liczba jedynie,
Która się nudząc w swój czczości[10] półbożéj;
Wciąż dla rozrywki sama siebie mnoży:
Jak mucha, płodzi tysiąc much w godzinie,
Aż ćma ich słońce zasłoni na niebie.
100Gdybym mu odjął Asyrię i siebie,
Skóra by tylko człowiecza została,
Wypchana sadłem bezwładnego ciała.
Ja mu świat poddam, a gdy go posiędzie,
Słabość sił jego będę miał na względzie.
SCENA 2
Poprzedzający. — Goniec Nebukadnezara.
PORUCZNIK
HOLOFERNES
Sprowadź go.
na stronie
Czego tam chcą ode mnie?
Cóż dumny karku? Jestżeś giętkim tyle,
110Aby się ugiąć nikczemnie?
Pan dba, byś nie zapomniał i na jedną chwilę.
GONIEC
HOLOFERNES
GONIEC
HOLOFERNES
GONIEC
HOLOFERNES
To jest jemu samemu, rozumiałeś pewnie.
Lepiej czcić boga w ciele aniżeli w drewnie.
130Cóż dalej?
na stronie
Mam ochotę zdusić tego gońca.
GONIEC
HOLOFERNES
GONIEC
Następnie, król prosi ciebie
Byś życie swoje szczędził w wojennej potrzebie,
Jako cię żaden sługa i kraju obrońca
Nie zastąpi tak wiernie.
140Na koniec król ci czyni nadzieję,
Że dużo jeszcze łask swoich zleje
Na głowę twoją, o Holofernie!
HOLOFERNES
Dobrze. Możem, zaprawdę, w wojnie czy w pokoju
Nazbyt za zdrowie króla wychylał napoju.
145Odpowiedz więc, że skoro jestem mu tak drogi,
Będę sam siebie kochał: całuję go w nogi.
Goniec odchodzi.
Drabant!
DRABANT
HOLOFERNES
ARCYKAPŁAN
HOLOFERNES
Podle?
160Rozumiem. Ale cóż ja na to zrobię?
Baal jak może, niech tam radzi sobie;
Ja zaś wyraźne polecenie mam:
Musisz go rozbić lub zabić się sam.
ARCYKAPŁAN
zgina się i odchodzi
HOLOFERNES
sam
Bóg, Kondycja ludzkaPrzekleństwo tobie, królu pałacowy,
Że-ć ta olbrzymia myśl przyszła do głowy!…
On jej nie uczci, skoślawi myśl własną!
Mnie bo od dawna rzecz ta była jasną,
170Że ludzkość, odkąd słońce skrzy na niebie,
Miała cel wielki: wydać boga z siebie.
Lecz ten bóg, który ciągle jest w robocie,
Czym o swój boskiej zaświadczy istocie?
Walką wieczystą. Bogiem zwać się będzie,
175Gdy miecz i ogień weźmie za narzędzie,
Gdy zmoże[11] czułość i litość dla ludzi,
Gdy żadna zgroza dreszczu w nim nie wzbudzi,
Gdy ludzkość zdepcze on na proch, a ona
Z krzykiem wesela u nóg jego skona.
180Nebukadnezar o to się nie stara;
Sprawia się łatwiej: Nebukadnezara
Woźny ogłasza bogiem między swémi,
Ja zaś ogłosić mam go po wszej ziemi!
Arcykapłan powraca
185
Baal zniszczony?
ARCYKAPŁAN
HOLOFERNES
On nie jest bogiem: na to nie ma rady,
Gdy król i hetman nakazują tobie
190Znaleźć gruntowne tej prawdy zasady.
Masz trzy dni czasu. Doba po dobie,
Coś przecie znajdziesz, byle ochota;
A za każdą zasadę płacę-ć uncją złota.
ARCYKAPŁAN
Spodziewam się rozkazom uczynić zadosyć[12].
Arcykapłan odchodzi, wchodzi Porucznik.
PORUCZNIK
HOLOFERNES
PORUCZNIK
HOLOFERNES
rzucając mu łańcuch złoty
Porucznik wychodzi.
SCENA 3
Poprzedzający. — Posłowie z Libii i z Mezopotamii.
Posłowie z Libii, czarni i brzydcy, rzucają się na ziemię
POSEŁ Z LIBII
HOLOFERNES
do siebie
A! toż podli niewolnicy głośno:
205Czemu nie wczoraj, czemu aż w tej chwili
Przybywacie z poddaniem? Spóźniona to pora.
Droga za wielka, czy też za mała pokora?
Sąsiedzi wasi inaczej się korzą
na stronie
210Wstręt mnie porywa na tę małpę bożą.
Muszę łaskawym być na czerń obrzydłą,
By nie myślało przypadkiem to bydło,
Że ich godnymi mego gniewu robię.
głośno:
215Rzeczcie królowi, iż może rachować…
PORUCZNIK
wracając
HOLOFERNES
Na skinienie Holofernesa posłowie libijscy powstają i odchodzą. Wchodzą posłowie z Mezopotamii i podobnież jak pierwsi rzucają się na ziemię.
POSEŁ Z MEZOPOTAMII
Mezopotamia z pokorą tu staje,
220Tobie poddając się, wielki hetmanie,
Jeżeli za to łaskę twą dostanie.
HOLOFERNES
POSEŁ Z MEZOPOTAMII
HOLOFERNES
POSEŁ Z MEZOPOTAMII
HOLOFERNES
235
Donieścież tedy królowi, posłowie,
Że łaski mojej może mieć nadzieję:
Od mych się postów o warunkach dowie.
Na skinienie Holofernesa, posłowie wstają.
Lecz mi powiedzcie, kto są ci Hebreje?
POSEŁ Z MEZOPOTAMII
240
To lud szalony! Dosyć, że on szydzi
Z twych gróźb, nie zważa na potęgę twą;
A więcej jeszcze, że tam Boga czczą,
Którego nikt nie słyszy, nikt nie widzi,
Nikt nie wie, kędy[13] mieszka: pełni wiary,
245Co dzień mu jednak składają ofiary;
Jakby na równi on z naszymi bogi[14]
Z ołtarza na nich wzrok opuszczał srogi.
Mieszkają w górach.
HOLOFERNES
POSEŁ Z MEZOPOTAMII
Kto tam, panie, z niémi
Dojdzie do ładu! Lud nieufny srodze,
Zamknięty w sobie, w każdym widzi wroga.
Mniej znamy ich niż oni swego Boga.
255Strzegą się z kim bądź spotykać na drodze,
Nie jedzą z nami, nie piją; najwyżéj,
Bój o pastwisko czasami nas zbliży.
HOLOFERNES
Co mówisz? Ciemne twoje odpowiedzi…
Daje znak ręką. Posłowie z Mezopotamii odchodzą w niskich pokłonach.
260Niech tu najbliżsi przyjdą ich sąsiedzi,
Moabitowie i Ammonitowie!
Drabant odchodzi; Holofernes na stronie:
WrógJednakże lud ten zaciężył mi w głowie.
Ja czczę ich opór, lecz szkoda mi ludzi:
265Muszę wytępić to co cześć mą budzi!
SCENA 4
Poprzedzający, oprócz posłów obcych. — Drużyna Moabitów i Ammonitów, pomiędzy nimi Achior.
HOLOFERNES
ACHIOR
Opowiem ci: ja znam ten lud szalony.
Oni pogardy godni są, gdy idą
Na wojnę z mieczem, oszczepem lub dzidą,
270Bo to w ich ręku wygląda jak cacka[15],
Które też Bóg ich łamie im znienacka;
Nie chce, by oni we krwi się bryzgali
I przeto sam ich nieprzyjaciół wali.
Lecz lud ten, wodzu, strasznym jest nie lada
275Gdy się w pokorze przed swym Bogiem pada,
Gdy popiół sypać na głowę zaczyna,
Gdy wielkim głosem sam siebie przeklina.
Wtedy coś wokół strasznego się dzieje:
Jakby świat w inne wstępował koleje,
280
Zda się, natura traci swoje prawa.
Więc rozstępuje się morze, bałwany
Zdumione tworzą z obu stron dwie ściany,
Środkiem ulica; to chleb z nieba spada,
285Głodnym przepiórek spuszczają się stada,
Żywy zdrój tryska spod piasków pustyni.
HOLOFERNES
ACHIOR
HOLOFERNES
ACHIOR
wskazując na miasto
Betulia leży między najbliższémi,
Widać ją stąd: ją teraz opasują wałem.
Lecz ich stolicą jest Jerozolima:
Tam ja świątynię ich Boga widziałem.
295Nie! Wspanialszego nic na ziemi nie ma.
Kiedym zdumiony patrzył na to dzieło,
Na dół mi głowę coś gwałtownie gięło;
Że nie wiem jak się to stało, gdy z czołem
Ku ziemi u stóp świątyni klęknąłem.
300Gdym powstał, znowu me bezwładne ciało
Coś nieprzeparcie do wnętrza jej pchało;
Lecz tam śmierć była. Aż jakaś dziewczyna,
Czy przez wzgląd na mą młodość, czy też trwoga
Zdjęła ją, aby przybytku jej Boga
305Nie pokalała noga poganina.
Ostrzegła w porę. Słuchaj mnie, o panie!
Na moje baczność zwróć opowiadanie.
Rozkaż dowiedzieć się nasamprzód, czyli[18]
Oni przed Bogiem swoim nie zgrzeszyli:
310Jest-li tak, uderz, a możesz być pewny
Że ich w twe ręce odda ten Bóg gniewny,
I padną u stóp twoich w jednej chwili.
Lecz jeśli Bogu swojemu są mili,
Odstąp, bo znowu użyje on cudu,
315A ty się staniesz pośmiewiskiem ludu.
Tyś jest, hetmanie, i wielki, i dzielny.
Lecz on dzielniejszy niż ty — nieśmiertelny!
Jeśli nie może przeciwstawić tobie
Męża równego w mocy i ozdobie,
320To zmusi ciebie, byś sam sobie wrogi,
W obłędzie zmysłów szedł i zbił się z drogi.
HOLOFERNES
Bojaźń czy chytrość każą ci, człowiecze,
Proroczyć słowa, nie pytam się o to.
Mógłbym cię skarać śmiercią lub sromotą
325Że śmiesz innego, prócz mnie, bać się jeszcze,
Lecz nie uczynię tego dziś. W tym względzie
Tyś na się wyrok wypowiedział sam:
Niech los Hebrejów twoim losem będzie,
do Drabanta:
Wziąć go i żywcem odwieźć do ich bram!
330rozkaz wypełniają
Ten, kto go w szturmie do miasta powali,
Funt złota weźmie za głowę. Więc daléj!
Ruszamy, kędy na barkach swych góra
Dźwiga Betulię!
WSZYSCY
z okrzykiem
Obóz wprawia się w ruch. Zasłona spada.
AKT II
Komnata Judyty.
SCENA 1
Judyta i Mirza przy krosnach.
JUDYTA
MIRZA
SenJUDYTA
MIRZA
JUDYTA
Idę i zaszłam na górę wysoką.
350Zawrot mnie ima[19], dumą pała oko,
Gdy na wyżynach tych stoję, bo zważ:
Słońce mi sąsiad i patrzę mu w twarz.
Wtem się otwiera pod stopy[20] mojemi
Czarna i dymna a głęboka przepaść!
355Wstecz iść nie mogę ni dostać na ziemi,
Więc się mocuję, ażeby w nią nie paść.
„Boże!” — zawołam w strachu, co mnie gnębi,
„Tu jestem!” — mile ozwało się w głębi.
Skoczyłam… miękkie przyjmują mnie dłonie,
360Zda się, na czyimś że spoczęłam łonie;
Nie widzę, kto jest, a błogo mi, błogo!
Lecz ciężę nadto, czuję, że nie mogą
Unieść mnie jego ręce; ulżyć radam,
Ale daremnie; coraz głębiej spadam,
365Płacz jego słyszę przez zamglone zmysły,
I łzy gorące na twarz moję trysły.
MIRZA
Judyto, powiedz, czemu ja daremnie
Zawsze wspominam ci o Efraimie,
Który w narodzie ma Dzielnego imię?
370Nie słuchasz…
JUDYTA
MIRZA
JUDYTA
MIRZA
JUDYTA
MIRZA
JUDYTA
MIRZA
JUDYTA
380
Muszę tak mniemać, Mirzo; gdyby nie to,
Byłabym sama straszliwą kobietą.
Wszak lat czternaście miałam, gdy mnie żoną
Do Manassesa domu prowadzono.
Towarzyszyłaś mi z ojcem do proga,
385To wiesz, jak ciężką była moja droga,
Jak straszną dla mnie była ta godzina!
Dusiło w piersiach, pot spływał obficie.
Raz się zdawało, że zamiera życie.
To znów, że życie właśnie się poczyna.
390Stanęłam w domu, wyście pożegnali
Mnie, pozostałam. Lecz posłuchaj daléj.
Przybył Manasses. Ja zadrżałam cała.
Matka dziwactwa jakieś wyprawiała,
Szepnęła swoje nam błogosławieństwo
395I wreszcie znikła; a z nią moje męstwo:
Widok mężczyzny drętwił we mnie siły.
Noc była i trzy światła się paliły.
Chciał jedno zgasić. Mówię: „niech się pali!”
„Dziecko!” rzekł. Światło zagasło wśród nas:
400Lecz myśmy jakoś na to nie zważali.
Szedł mnie całować: drugie światło wraz
Zagasło samo. Przerażenie nasze
Zgadujesz. „Trzecie — rzekł — ja sam zagaszę.”
I zgasił. Lśniła twarz miesiąca[21] blada.
405„Jak w dzień cię widzę;” do mnie on powiada.
Zbliża się… zadrżał… i coś go oniemia;
Stanął jak wryty. Zda się, czarna ziemia
Wychyla rękę doń i z całej siły
Ciągnie go w swoje bezdenne mogiły.
410Jam się zmieszała — Wołam go: „pójdź do mnie!”
On zaś nie słyszał, patrzył nieprzytomnie;
Nie mnie on widział, choć byliśmy sami:
Odszedł od okna i oczy zakrywa.
Więc coś strasznego widział miedzy nami…
415Tak, coś obcego widział…
MIRZA
JUDYTA
Cichy płacz zdjął mnie, krew biła do głowy;
Ręce wyciągam doń, ale daremnie:
On stał w modlitwie odwrócon ode mnie.
420Serce me stygło i tak mi się zdało,
Jak gdybym weszła w obce sobie ciało…
Aż sen na skronie zstępował łaskawie.
Czułam, jakobym dopiero na jawie
Żyć poczynała. Usnęłam. Nad ranem,
425Gdym się zbudziła z sercem skołataném,
Byłam tam sama i w szacie dziewicy.
Spotkałam męża, wychodząc z świetlicy,
I jego matkę, która w modłach cała
Ponuro, drwiąco na mnie spoglądała.
430On to dostrzegłszy, z zapłonionym czołem
Rzekł głośno, gniewnie: „ona jest aniołem!”
Zbliżył się, chcąc mnie pocałować: alem
Cofnęła usta. On odstąpił z żalem,
Potrząsnął w sposób osobliwy głową
435I spojrzał, jakby miał na ustach słowo,
Żem w jego oczach usprawiedliwioną.
Pół roku odtąd byłam jego żoną.
po długiej pauzie:
Zwałam się żoną…
MIRZA
JUDYTA
Tajemnica, ŚmierćChodził ze mną,
Mieszkał i jadał, ale to daremno!…
Czy wpośród ludzi, czyśmy byli sami,
Wciąż coś strasznego stało między nami,
445Coś nieznanego. Czasem jego oko
Wpiło się we mnie dziko i głęboko,
Z wyrazem takim, że drętwiałam cała;
Ten wzrok w me serce wdzierał się jak strzała,
I taki wtedy ból imał to serce
450Żem sobie nieraz: ja jego uśmiercę!
Mówiła w duchu. — Trzeci rok upływa,
Jak on zachorzał, wracając ze żniwa,
I umarł. Widząc go w ciężkiej chorobie,
„Nie, on nie umrze” powtarzałam sobie,
455„W grób tajemnicy z sobą nie poniesie!”
Więc na odwagę zdobyłam się raz.
Schylona nad nim, mówię: „Manassesie,
Co w tę noc ślubną weszło między nas?”
Podniósł powiekę przez śmierć ociężałą,
460Raz jeszcze na mnie zwrócił wzrok rozumny…
Drgnęłam: bo w górę tak unosił ciało
Jakby umarły iście wstawał z trumny.
„Tak, rzekł, ja teraz powiedzieć ci muszę;
Oto…” Nie skończył i wyzionął duszę,
465I tajemnica legła przy nim w grobie.
I jaż to nie mam wyobrażać sobie
Żem obłąkana, jeżeli przestanę
Mniemać[22], że on miał zmysły obłąkane?
MIRZA
JUDYTA
470
Jeżeli zasiędę
Do mej roboty, układam lub przędę,
ModlitwaWszak widzisz nieraz, zamyślam się, tonę
W modlitwie, zmysły moje odrętwione;
Wzruszoną jestem, a zdam się spokojną:
475I przez to ludzie zwą mnie bogobojną.
Ach! Ja nie mogę określić ci ściśléj:
Modlitwa dla mnie samobójstwem myśli.
Uciekam w boskość, zamykam się w niebie;
Aby żyć, Mirzo, ja zabijam siebie!
MIRZA
odstępując
480
Coś podobnego gdyby na cię padło
Raz kiedy jeszcze, podstąp pod zwierciadło.
Przed blaskiem wdzięku i młodością twoją
Pierzchną te widma, co cię niepokoją.
JUDYTA
MIRZA
Piękno, SamotnośćJUDYTA
MIRZA
Któż ci zabrania dziś, za wspólną zgodą,
490Być komuś jeszcze i piękną i młodą?
Wszak do wyboru stoić młodzież cała.
JUDYTA
SCENA 2
Poprzedzające, Efraim.
EFRAIM
MIRZA
EFRAIM
500
Widziałem tłuszczę wzrokiem nieprzebitą:
Gdybyś ty na nią spojrzała, Judyto,
To byś przysięgła, że co tylko może
Wysyłać przodem Groza i Ruina,
Wszystko ściągnęło w obóz poganina.
505Mnóstwo taranów i wozów i koni,
Roją się wojska różnych barw[25] i broni;
Szczęście, że oczu nie ma wał i brama:
Ze strachu pewnie runęłaby sama.
JUDYTA
EFRAIM
510
A no, zapytaj: niech powiedzą słudzy.
Kto żyw, ratunku u Jehowy żebrze,
Cała Betulia wygląda jak w febrze[26].
Zdasz się nie wiedzieć o Holofernesie,
Lecz ja wiem wszystko, co wieść o nim niesie
515I nie daj Boże spotkać się z tym księciem.
Tchnienie ust jego to ognista fala,
Słowo wybiega drapieżnym zwierzęciem:
Gdy noc nadejdzie….
JUDYTA
drwiąco
EFRAIM
520
Tak; tylko czyni to dosyć dogodnie:
Wioski i miasta to jego pochodnie.
— „Mnie one taniej kosztują niż inne”
Mówi. To jego rozrywki niewinne.
Jeszcze za łaskę swą uważać każe,
525Gdy miecz wyczyści sobie przy pożarze,
Upiecze mięso. On też, powiadają,
Gród nasz zoczywszy, z uśmiechem na twarzy,
Z szyderstwem, swoich zapytał kucharzy:
Czy przy nim strusie usmaży się jajo.
JUDYTA
EFRAIM
JUDYTA
z uśmiechem
Jeśli tak sądzisz, wiedząc, co się dzieje,
Tedy ja sama wyjść jestem gotową
540Naprzeciw niemu, i gród ocaleje.
EFRAIM
JUDYTA
Czemu nie?… Jedna za wszystkich!… Judyta,
Która się nieraz sama siebie pyta:
„Po co ty żyjesz?” A gdyby on wreszcie
545Nie mnie właściwie szedł szukać w tym mieście,
To wy, obrońcy, nie mogąc inaczéj,
Sprawcie to, niechaj taką mnie zobaczy,
Jakiej pożąda. Ta olbrzymia głowa,
Skoro przed wami w obłoki się chowa,
550Że ręką do niej sięgnąć nie możecie,
Niech gród jej perłę pod nogi podmiecie;
On, by ją podnieść, nachyli tę głowę,
A wy pociski miejcie już gotowe.
EFRAIM
do siebie
Mój plan był lichy. Wszak to, co ją miało
555Nabawić trwogą i rzucić ją całą
W moje objęcia, siły jej dodaje,
Gdy ja w jej oczach jak podsądny staję.
Nadzieję miałem, widzę, nadaremnie,
Że miło będzie jej w ogólnej trwodze
560Znaleźć obrońcę, a któż na jej drodze
Znajdzie się bliższy, pewniejszy ode mnie?
(głośno):
OdwagaJudyto, męstwem tak ci oczy świecą,
Że przez to ronisz swą piękność kobiécą.
JUDYTA
EFRAIM
565
Ja ci gorszego coś jeszcze wyłożę.
Złe czasy idą, Judyto; o wojnie
Wieść krąży pewna: czasy, gdzie spokojnie
Ci tylko żyją, którzy legli w grobie.
Bez brata, męża, jak poradzisz sobie?
JUDYTA
EFRAIM
Żartujesz, gardzisz. Ale to daremnie:
Ja ciebie kocham, choć ty szydzisz ze mnie.
A gdyby nie to, że nam grozi burza,
575Już by mnie oczy twoje nie widziały.
Broń, SamobójstwoTen nóż czy widzisz?
JUDYTA
EFRAIM
JUDYTA
Podaj mi nóż ten, Efraimie.
chce zakłuć go w rękę, którą on usuwa
Czy to
O samobójstwie mówić ci przystało,
590Kiedy się chronisz przed ranką tak małą?
Noc, LosEFRAIM
Widzę cię, słyszę, czuję się przez ciebie
Nieodepchniętym: błogo mi jak w niebie.
A tamto padło na mnie w czarną noc,
Gdy nic nie czuwa w sercu, prócz cierpienia,
595Gdy duszę nam uciska śmierci moc,
Jak sen powieki, ciężarem kamienia;
Gdy człowiek spełnia bez myśli i woli
Wyroki jakiejś niewidzialnej Doli.
Krok na tej drodze daleko mnie niesie;
600Sam nie wiem, czemu nie zaszedłem daléj.
To źle, odwagą lub trwogą nazwali:
To drzwi zaparcie, gdy komu spać chce się;
Ja ciebie kocham — ty masz serce harde:
Nie winnaś temu, ja zasię inaczéj
605Nie mogę. Ale czy wiesz, co to znaczy
Kochać i w zamian pozyskiwać wzgardę?..
To nie cierpieniem tylko się tłumaczy.
Postradam własność, to ją i odrobię:
Utracę wolność, odbiję ją sobie;
610Poniosę ranę, uleczy się rana:
Lecz, jeśli miłość moja prawa, wielka,
Ma być wyśmiana, wzgardzona, zdeptana.
To dla mnie prawdę traci świętość wszelka.
Jeśli ten popęd, co ku tobie rwie mię,
615Zwodzi mnie tylko i śmierć mi nasyła,
Gdzież mam rękojmię, że prawdą jest siła,
Która przed Bogiem rzuca mnie na ziemię?
MIRZA
do Judyty
Samobójstwo, MiłośćJUDYTA
Mamże dlatego oddać mu swą rękę,
620By on ze swojej nóż wypuścił? Przecie
Miłość to nie jest obowiązek.
MIRZA
błagalnie
EFRAIM
Jeszcze raz błagam cię, na Boga w niebie,
Judyto! Zezwól mi nazwać cię żoną!
625To znaczy: ja chcę być tylko dla ciebie
Tarczą; by ciosy mierzące w twe łono
Przyjąć i odbić w tej okropnej chwili,
Gdy wróg swą srogość przeciw nam wysili.
JUDYTA
do siebie
Tenże to człowiek, co przed chwilą jeszcze
630Na myśl o wrogu zdawał się czuć dreszcze?
Ściska pięść, oczy mu płoną. Ja czczę go.
Przebóg! Gdy gardzą, to jakbym z własnego
Ciała po żyłce pruła.
do Efraima
Efraimie!
635Jam ci cierpienie zadała olbrzymie.
Boli mnie, iżem w oczach twoich godną
Miłości: chciałabym być mniej dorodną.
Mnie niepodobnym[28] było twe żądanie
Spełnić, szyderstwem więc odrzekłam na nie.
640Teraz nagrodzić mi ciebie wypada;
Lecz, jeśli ty mnie nie zrozumiesz, biada!
Biada ci, jeśli, gdy wyrzeknę słowo,
Ręka twa działać nie będzie gotową,
A czyn nie stanie jasno ci przed oczy
645Musem, którego namysł nie odroczy;
Jeśli nie uznasz się między wszystkiemi
Sam jeden godnym spełnić go na ziemi.
— Chcesz, bym ci była posłuszna i wierna?…
Idź i przynieś mi głowę Holoferna.
EFRAIM
JUDYTA
EFRAIM
JUDYTA
EFRAIM
JUDYTA
I ja go widzę, przeczuwam go wzrokiem.
Oblicze, które całe mu jest okiem,
660Promienie światła biją z jego czoła,
Gdzie stopą dotknie, ziemia drży dokoła.
Był czas, gdy nie stał on w żyjących gronie,
Więc czas przyjść może, który go pochłonie.
EFRAIM
JUDYTA
Chciej tylko; z głębin przepaści, z twierdz nieba,
Wyzwij potęgi opiekuńcze, święte,
One uderzą, osłonią, gdzie trzeba,
Ciebie lub dzieło przez ciebie podjęte.
670Skoro chcesz tego, czego wszystko chce,
Czego Bóg w pierwszym gniewie swoim słucha,
O czym natura duma w tęsknym śnie,
Ona, co krzykiem boleści wybucha,
Nigdy drugiego olbrzymiego ducha
675Zrodzić nie mogąc, a jeśli porodzi,
To śmiercią razem pierwszego ugodzi…
Więc powstań, dziecię Natury olbrzymie!
I zmierz się z bratem swoim, Efraimie!
EFRAIM
JUDYTA
Widzisz, jak dobrze znam wartość twej duszy!
Więc ciebie myśl ta nie znęci, nie wzruszy?
Ja, którą kochasz, wskazuję ci drogę,
Jaką wzajemnie pokochać cię mogę;
685Chcąc ciebie podnieść na wyżyny świata,
Kładę ci w serce myśl wielką zamiarem,
A ona tobie zawisła ciężarem,
Który cię bardziej ku ziemi ugniata.
Gdybyś ty, słuchaj, zacnych przodków synu,
690Przyjął myśl moją z burzliwym zapałem
I w miecz uderzył, i rwąc się do czynu,
Nie rzekł: bądź zdrowa — a ruszył stąd cwałem,
To bym ja, czuję, sama przerażona,
By cię powstrzymać otwarła ramiona
695I z sercem trwożnym o swoje kochanie,
Wyobrażała, co się z tobą stanie,
Tak, że ty musiałbyś zostać na progu,
Albo ja z tobą szłabym przeciw wrogu.
Lecz teraz jestem usprawiedliwioną.
700Ja nigdy twoją nie mogę być żoną,
Miłość twa dla mnie, wiedziałam to z góry,
Jest karą twojej ubogiej natury,
Przekleństwem, które czyni cię ofiarą.
Własnej pogardy padłby na mnie cień,
705Gdybym się twoją przeraziwszy karą,
Poszła za prądem miłosiernych drgnień.
Ty, znam cię z gruntu, mierzysz jedną miarą
Wielkość i pospolitość. Śmieszy ciebie,
To, na co mocy ja szukam aż w niebie.
EFRAIM
JUDYTA
Przyjdzie ktoś, musi! I iść będzie przodem.
Ty, Efraimie, dziwić się nie mogę,
Dzielisz lękliwość swą z całym narodem.
715W niebezpieczeństwie wy tylko przestrogę
Widzicie, by go unikać, mężowie:
Wam myśl natarcia nie postoi w głowie.
Słaba kobieta więc, wśród mdłego[31] gminu,
Nabywa prawa do wielkiego czynu.
720Jam cię do niego wzywała: daremnie!
Ty niemożliwość chciałeś wmówić we mnie. po pauzie
A więc… na ziemi niech dzieją się dziwy!
Ja ci dowiodę, że on jest możliwy.
zasłona zapada
AKT III
Komnata Judyty.
SCENA 1
Judyta, w lichej odzieży, siedzi skulona i osypana popiołem. — Mirza
wchodzi i spogląda na nią.
MINA
Trzy dni, trzy noce, siedzi martwa, blada;
725Nie śpi, nie mówi, nie pije, nie jada;
Westchnie lub jęknie: serce jej snadź[32] chore,
Żeby ją zbudzić, poruszyć zmartwiałą,
Wczoraj umyślnie krzyknęłam: dom gore[33]!
I ani drgnęła. Nie wiem, co się stało,
730Lecz coś się stało. Wygląda tak blado,
Iście człowieka gdy do trumny kładą. zwrócona
Judyto! Słyszysz? Ja pytam się ciebie,
Czy mam obwieścić o twoim pogrzebie?
Judyta daje znak Mirzie, ażeby odeszła.
MIRZA
Idę, lecz wrócę. Zapominam, dziecię,
735O wrogu i o grozie, ba i o tém,
Że mnie za chwilę mogą przeszyć grotem.
Lecz co mi myśleć o sobie, o świecie,
Odkąd cię widzę półmartwą, półżywą,
Niby pogańskie, marmurowe dziwo.
740Wprzód cię odwaga zagrzewała taka,
Że on przy tobie wyglądał na żaka[34];
Teraz… Aj! słusznie Efraim powiada:
— „Ona dlatego tak miota się rada,
Aby strach pokryć, od którego ginie.”
745Jak się tam skończy, Bóg to wie jedynie!
odchodzi
SCENA 2
Judyta sama, wstaje.
Wszechmocny Boże! Strząsam ten proch z głowy;
Chwytam za rąbek twój płaszcz purpurowy,
Czepiam się Ciebie, jakbym gdzieś w daleki
Świat idąc, miała stracić Cię na wieki.
750Jam już nie chciała modlić się do Ciebie,
A jednak muszę, jak odetchnąć muszę,
By się nie zdusić: widzisz, ja się duszę.
O Boże! Czemu Ty kryjesz się w niebie?
Wychyl się, ukaż skinienie swej dłoni,
755Gdym ja za słaba, by dosięgnąć do niéj!
Jak zewnątrz świata i czasu, leżałam
W bólu, czekając znaku twego, Panie,
Aby mnie podniósł, nakazał działanie.
Wtem, na wieść grozy, radością zapałam:
760To znak… Ty znowu chcesz, tak mi się zdało,
Przez twe wybrane nową błysnąć chwałą.
To, co mnie wzniosło, innych powaliło;
Widziałam z dumą, z rodzącą się siłą,
Jakby twa ręka łaskawie wskazała,
765Że to przeze mnie ma błysnąć twa chwała.
Radością nawet duszę mą przejęło,
Że ten, któremu zlecałam to dzieło,
Zamiast z rycerską podjąć je ochotą,
Skurczony robak, zwinął się w swe błoto.
770— To ty, Judyto! To ty! Tylko śmiało!…
Tysiące głosów do mnie zawołało.
Padłam na ziemię i przysiędze wierna,
Nie wstanę póty, aż Ty mi, o Panie!
Boleści moich dając rozwiązanie,
775Wskażesz, jak zetrzeć serce Holoferna.
Patrzyłam wewnątrz siebie, czy przez lice
Nie padną z duszy śmierci błyskawice;
Patrzyłam zewnątrz, czy gdzie na pustyni
Nie wstanie mąż, co zbytnią[35] mnie uczyni;
780Lecz wewnątrz, zewnątrz, wszędzie głucho, ciemno,
Tylko myśl jedna wciąż krąży przede mną,
Wzlatuje, wraca, w głąb serca się wpija…
GrzechMyślże to Twoja?… Czyja, Panie!… Czyja?…
zrywa się
785
Tak! To myśl Twoja… Wiatr niesie ją echem:
Do mego czynu droga zwie się grzechem!
Dzięki Ci za twą łaskę oczywistą!
Nieczystość w ręku twym staje się czystą!
A ja, kto jestem, nędzna, by się z Tobą
790Spierać i duszę okrywać żałobą?
Do tej ofiary nie mogęż się wznieść?
Mniejże mam kochać Ciebie, niż swą cześć?
W oczach mi widniej! więzy moje pękną.
Teraz wiem, czemuś uczynił mnie piękną,
795Czemuś mnie skazał na wieczne panieństwo,
Którym się brzydzą nasze obyczaje.
To, co ja miałam za twoje przekleństwo,
Błogosławieństwem dziś mi się wydaje.
spogląda w zwierciadło
800Zwierciadło!… Co też zobaczę dziś tam?
Ha! dziwny obraz. Lica! Nie wstyd wam
Za tę bezbarwność? Jakby do was wcale
Nie dopływały krwi serdecznej fale.
Was, oczy, chwalę: wyście nie daremnie
805Piły ten ogień, gorejący we mnie;
Płoniecie żarem gorączki. Nareszcie,
Wam, biedne usta, nie mam za złe, żeście
Tak blade, jakby zbiegło od was życie:
Wasz pocałunek ma być zgrozą — drżycie!
810wyprostowuje się, rękę podnosi do góry
Tak! Mnie do grzechu duch ofiary niesie.
chwyta się obu rękami za pierś
To wszystko twoim jest, Holofernesie!
Lecz drżyj, gdy tobie zawróci się głowa:
815Do mojej drogi jam strasznie gotowa.
SCENA 3
Judyta. — Mirza, powracając.
MIRZA
JUDYTA
MINA
JUDYTA
MIRZA
JUDYTA
MIRZA
JUDYTA
MIRZA
Bo, gdy tobie koniecznym się zdało
Głodem, pragnieniem nękać biedne ciało,
830Przysięgłam, choć mi post wcale nie służy,
Nic do ust nie wziąć; sądząc, moje dziecię,
Że ty, gdy nie masz nad sobą, to przecie
Widząc to, litość mieć będziesz nade mną.
Ale przez trzy dni ja czekam daremno.
JUDYTA
MIRZA
Pójdź zjeść, napić się, boś zapewne głodna,
Spragniona! Ale… napić się… mój Boże!
Pójdźmy się napić… ostatni raz może…
Ciągi od krynic[36] przecięli poganie,
840Próżno pod murem świeci się zdrój mały,
Już się do niego nikt dziś nie dostanie.
Bo wróg go obległ i wypuszcza strzały.
Po całym mieście obchodzi wołanie:
Że lepiej umrzeć, niż żyć w takiej trwodze.
845Jeden, przeszyty, jeszcze się po drodze
Wlókł, by odwilżyć spiekłą w ustach suszę,
Lecz nim zaczerpnął, już wyzionął duszę.
Nigdzie się wróg ten nie pastwił tak srodze;
Tak wodę jego odjęli szpiegierze,
850Iż kto ma kroplę, jak skarbu jej strzeże.
JUDYTA
Miłość, BratMIRZA
Patrzaj, Efraim wodę ci przysyła,
855Zobacz w tym dowód, jak mu jesteś miła:
Własnemu bratu odmówił tej wody.
JUDYTA
MIRZA
JUDYTA
MIRZA
JUDYTA
870
Kto na się rękę podniósł w dni rozkwicie,
I kto bezpańskiem uczynił swe życie,
Ten mógł to zdziałać. Szałem tego nie mień[38],
Bo nie ma szałów w tak przeświętej sprawie.
Jam uderzyła w niego, niby w krzemień,
875Niepewna, czy go rzucę, czy zostawię;
Szukałam iskry, od której by cała
Płomieniem dusza moja rozgorzała:
Iskry nie było, kamień depczę nogą.
MIRZA
JUDYTA
Łucznik, co pyta, nie trafi w punkt czarny
Na białej tarczy. Jest ręka i oko.
Jak gołębica, szukająca gniazda,
Jam go ujrzała w przestrzeni, wysoko:
885Mignął mi, niby zamglona gdzieś gwiazda;
I dusza, która w tej zwątpienia nocy
Pierwsza powstała z powszechnej niemocy,
Musiała powziąć i myśl wyzwolenia.
Lecz idź się posil.
MIRZA
JUDYTA
Smutno patrzysz… Zgoda.
A potem użyj całego natchnienia:
Niech będę strojną jako panna młoda;
895Dziś powinnością jest dla mnie uroda.
obie odchodzą
Zmiana.
Scena przedstawia otwartą przestrzeń Betulii. Gdzieniegdzie widać tyły domów, pomiędzy drzewami palmowymi i platanami; w głębi zaryglowana brama miejska, nad którą panuje okolica górzysta.
SCENA 4
Tłum ludu. — Grupa młodych mieszczan uzbrojonych. — Hozea, Ammon,
Ben.
HOZEA
do Ammona
AMMON
HOZEA
AMMON
Stał on, gdzie pole staje się górzystszem
900I coś po cichu rozmawiał z rotmistrzem,
Gdy wtem, w pobliżu, pod koniec rozmowy,
Spostrzega draba, i wraz mu pytanie
Rzuca: — „Coś słyszał z moich słów?”
— „Nic, panie!”
905— „Szczęście!… przez uszy pozbyłbyś się głowy.”
Mnie niepojętą cierpliwość Jehowy:
Jeśli on takiej folguje potworze,
To kogóż wreszcie nienawidzić może?
Szczęśliwsi, widzę, są od nas poganie.
910
ŚmierćSłuchaj, Hozea, jakie twoje zdanie?
Czy lepiej umrzeć tak, pod gołym mieczem,
Gdy śmierć przychodzi chyża i nietrwożna,
Ni się jej zlęknąć, ni czuć dość nie można,
Czy piec się z wolna, tak, jak my się pieczem?
HOZEA
915
By odpowiedzieć ci na to, Ammonie,
Musiałbym gardło mniej suche mieć sam:
Próżna gawęda, próżno ślinę chłonie.
AMMON
GłódHOZEA
AMMON
Głód? Wszak żywność na długo nam stanie[40].
HOZEA
AMMON
HOZEA
Wszystko jest wspólnym w wojennej potrzebie.
Takich żarłoków, przede wszystkim ciebie,
Trzeba by spędzić na mury, na wały,
935W pierwsze szeregi, tam, gdzie świszczą strzały.
Jeśli zwyciężą, więc dzięki szpikowi
Wołów i skopów[42], co ich moc stanowi;
A gdy na wałach pozostawią głowy,
To zysk widoczny kuchni obozowéj.
AMMON
uderza go pięścią
BEN
wchodząc między walczących
Zdrada, KaraAMMON
Czy by, zaprawdę, nie było nam zdrowiéj,
945Otworzyć bramę Holofernesowi?
Kto by odsunął rygle, tego pewnie
Wódz asyryjski nie przyjąłby gniewnie.
BEN
SCENA 5
Z lewej strony wchodzą: Najstarszy otoczony Ludem, kilku Kapłanów, Mieszczanie i Kobiety. — Assad, Daniel, Samaja. — Poprzedzający.
NAJSTARSZY
ASSAD
O! Arcykapłana
Dobra chęć wszystkim nam zarówno znana:
955On się otoczyć rad by lwów tysiącem,
By sam tym snadniej mógł zostać zającem;
Lecz mnie pociecha ta znaczy jedynie,
Która ze zdrojów za wałami płynie.
NAJSTARSZY
ASSAD
NAJSTARSZY
ASSAD
NAJSTARSZY
A przede wszystkim on wam przypomina,
Że choć was odda Pan w moc poganina,
Zniszczyć was z mieniem i ciałem poleci,
Nie lękajcie się: Pan was wynagrodzi
975Na waszych dzieciach i na dzieciach dzieci,
W potomku, który w sto lat się urodzi.
ASSAD
Kto mi poręczy, że z krwi mego syna
Nie wzrośnie jaka niegodna drużyna,
Która szyderstwem pamięć mą zbezcześci,
980Że ja się w grobie przewrócę z boleści.
Twe usta drgają, wzrok twój ćmi się, człecze;
Ząb zębem słowo twe na poły siecze,
Kryjące przestrach: i chcesz wmusić nam
Odwagę, której pozbawionyś sam?
985Niechże i ja też odezwę się z raz,
I nie za siebie, lecz za wszystkich nas!
Idź, każ otworzyć miasto. Tak, poddanie
Obudzić może litość w tym tyranie;
Kiedy te rygle daremnie nas strzegą.
990Mówię za wszystkich, za brata niemego,
Za starce, dzieci, niewiasty. Więc prowadź
Wszystkich nas ku tej nieszczęśliwej bramie!
obraca się do ludu
Nic słusznież mówię, co?
AMMON, HOZEA I BEN
DANIEL
który od wejścia trzymał się Assada, raptem odrywa się odeń
WSZYSCY
w różnych grupach, z poruszeniem, ręce wznosząc do góry
BratAMMON, HOZEA I BEN
ASSAD
z przerażeniem patrząc na brata
DANIEL
Tak, jest to brat mój; lecz wy go nie znacie!
Karmił mnie, poił, dał mi kącik w chacie,
I odzież na grzbiet. On i dniem, i nocą
1005Ratował, słodził mą dolę sierocą.
Podaj mi rękę, czuły, drogi bracie,
I stąd czym prędzej do domu mnie prowadź.
Kiedy Assad podchodzi, by mu podać rękę, Daniel jakby z przestrachem
wyrywa ją i woła wielkim głosem:
Ukamienować go! Ukamienować!
ASSAD
1010
Biadaż mi! Dola moja dokonana.
Przez usta niemych przemawia duch Pana!
Ukamienujcież mnie, jak wyrzekł niemy!
DANIEL
WSZYSCY
Lud tłoczy się za nim, rzucając kamieniami, których odgłos coraz bardziej oddala się i cichnie.
SAMAJA
śpiesząc za niemi
znika
ProroctwoDANIEL
w natchnieniu
AMMON
WSZYSCY
DANIEL
Pod moją pieczą wyrośliście żywo,
I wybujali niby kłosy w lecie;
1025Wy, trud rąk moich — jakoż rozumiecie,
Że ja was oddam poganom na żniwo?
O nie! Cieszcie się! Kłosy me poranna
Odwilży rosa: wstaniecie!
LUD, AMMON, HOZEA I BEN
rzucają się na ziemię z okrzykiem:
SCENA 6
Już podczas ostatnich słów, pomiędzy ludem ukazuje się Judyta z Mirzą. Poprzedzający, bez Assada; wkrótce potem z lewej strony wchodzi Samaja.
DANIEL
SAMAJA
Twój brat nie żyje: ukamienowany.
Słowo go twoje zabiło, nie ręka:
Za jego miłość to twoja podzięka.
Razem spędziłem z nim wiek młodociany,
1040To był przyjaciel mój drogi, jedyny;
Chciałem go bronić: tych było zbyt wielu,
Co na twe słowo wściekli się, Danielu!
Nie poradziłem: on umarł bez winy.
„Niech brat od ciebie opiekę otrzyma!”
1045Rzekł, gasnącymi spojrzawszy oczyma
Na mnie, gdy stałem z pochyloną głową,
I padł z obliczem smutnie uśmiechniętém;
A ja ci jego to ostatnie słowo
Rzucam płomiennym w duszę testamentem.
DANIEL
usiłuje przemówić, nie może, kończy jęczeniem
SAMAJA
do ludu
1050
Wstydźcie się za to, że jeszcze klęczycie,
Wstydźcie się bardziej za odjęte życie
Temu, co dobrze wam życzył. Azali[46]
Myślicie, te was złości wasze strzegą?
Żeście, rzucając tak gwałtownie w niego,
1055W nim własne grzechy ukamienowali?…
Oprzytomniejcież! Powiem wam, jak było:
To, co on mówił z przekonania siłą,
I bez obawy przed Najstarszym, ale
Biorąc do serca wasze własne żale,
1060Myśmy to we dwóch dziś na wszystkie strony
Obgadywali, a niemiec[47] skulony
Siedział jak zawsze, słuchał bez udziału,
Żadnych nie dając oznak tego szału.
do Najstarszego:
A ja wam mówię, żem chęci tej saméj,
1065Co mój druh biedny. Tak! Otworzyć bramy,
Gdy takie widać są Boskie wyroki;
Zdać się na łaskę, niełaskę — bez zwłoki.
do Daniela:
Pokaż, iż przez cię przemawiał Pan świata,
Przeklnij mnie, jakeś przeklął swego brata!
DANIEL
w najwyższem uniesieniu chce przemówić i nie może
SAMAJA
DANIEL
uderza się pięśćmi
JUDYTA
wstępując w środek
Nie daj się kusić, betulijski ludu!
Gdy was owiała moc Boskiego cudu,
Żeście w zachwycie upadli przed Panem,
Ścierpicież, aby było powiedzianém
1080Wpośród was samych i całego miasta,
Że to kłam tylko?
SAMAJA
Czego chce niewiasta?
Judyto zacna, co twe słowo znaczy?
Czyliż nie widzisz, że ten tu w rozpaczy
1085Miota się? On by krzyczał w niebogłosy,
Gdyby mógł krzyczeć…
Daniel wydaje przeraźliwy jęk
On rozpaczać musi,
Póki sumienie własne go nie zdusi,
Póki człowiekiem jest.
1090do Daniela
Rwij sobie włosy,
Głową w mur trzaśnij, zostaw mózg na murze,
Aby go zbiegła lizać psów gromada;
Oto jedyna ma dla ciebie rada,
1095Ty, bratobójco! Co przeciw naturze,
To przeciw Bogu!
AMMON
BEN
JUDYTA
do Samai
SAMAJA
HOZEA I AMMON
zamierzając się na Daniela
SAMAJA
wstępując pomiędzy nich i Daniela
Kaina ramię nie dotknie niczyje,
1115Wyrzekł Pan. — Ja zaś w sobie ten głos Pana
Słyszę dziś. Kain sam siebie zabije!
Jeśli ten człowiek dożyje do rana,
Grzech swój udźwignie przez dzień i noc całą,
Niechby się według jego głosu stało;
1120Schnijcie powoli, lub czekajcie, aże
Dla wyzwolenia was cud Pan pokaże.
Lecz jeśli umrze, o! to moja rada,
Abyście idąc za głosem Assada,
Otwarli bramy. Jeśli was tak gniecie
1125Grzechowy ciężar, że tuszyć[48] nie śmiecie,
By cud się zjawił dla was za bramami,
I was wybawił — wyrżnijcie się sami.
Ogłoście święto mordu; niech druh druha,
Syn ojca, matki, brat brata usłucha,
1130W dowód miłości nóż wbije mu w serce,
I niech się wzajem wytępią morderce!
Niemego biorę do domu.
do Daniela
Więc w drogę!
1135do siebie
Tegoż ja przecie dopuścić nie mogę,
By przez jednego obłąkańca cała
Społeczność miejska zagubić się dała.
Zamknę go z sobą, podam mu nóż w dłonie,
1140I póty będę szeptał mu, aż skłonię,
Aby się zabił: potem zobaczemy…
Szczęście, że nie jest głuchy, tylko niemy.
Samaja i Daniel wychodzą
AMMON
BEN
HOZEA
AMMON
WSZYSCY
JOZUA
mieszczanin
JUDYTA
na stronie
O, nędzna tłuszcza! Ona teraz gani
Tych, którzy jedni sprawili to przecie,
Że ten lud, nicość, dziś jest czemś na świecie.
głośno
1155Podłym postępkiem w tej nieszczęsnej chwili
Chcecież pokazać, żeście zasłużyli
Na to nieszczęście?
JOZUA
WSZYSCY
JOZUA
Więc śmiało!
Wydalić z miasta precz starszyznę całą,
Holofernowi wydać ją! Jeżeli
1170On przebaczenie opornej udzieli,
To dobrze; jeśli przeciwnie, niech raczéj
Zamiast nas, ona jemu się tłumaczy.
AMMON, BEN I HOZEA
JUDYTA
AMMON, BEN I HOZEA
JOZUA
WSZYSCY
JOZUA
do Najstarszego, który się nieruchomie przypatruje
NAJSTARSZY
Dla mnie żadna szkoda.
1185Gdyby pomogło, sam bym wam poradził;
Osiemdziesiąty rok ciężko mi służy,
I czas mi wielki do wielkiej podróży:
Ojce wołają, bym się k'nim sprowadził.
Mnie tam o kilka oddechów nie chodzi.
1190Choć przyzwoitszy grób mieć mi się godzi,
Niż we wnętrznościach dzikiego zwierzęcia.
Lecz jeśli to ma uciszyć gniew księcia,
I o grób mniejsza: ja jestem gotowy,
I dar wam czynię z mojej siwej głowy;
1195Tylko się śpieszcie z rozrządzeniem ciała,
By was przypadkiem śmierć nie skrzyżowała.
Pozwól mi jednak raz jeszcze, narodzie,
Użyć tej głowy ku własnej wygodzie.
Wszak nie ja jeden, lecz słyszę, wskazani
1200Są wszyscy starsi i wszyscy kapłani?
Nie łaskaż przejrzeć, jaka liczba będzie
Tych, którzy stanąć mają w ofiar rzędzie?
Jeśli sam ginąc, mogę zbawić — zginę;
Lecz niech za wszystkich wszystką przyjmę winę!
JUDYTA
groźnie
1205
O! wy bezduszni! Słyszycie te słowa,
I jeszczeż wasza nie zgięła się głowa
Pod stopy starca, który tak bez granic
Wam się oddaje!
JOZUA
Człek to niedzisiejszy:
1210On wie, że opór nie zdałby się na nic;
Wymyślił inny, własny a silniejszy.
Niechaj i jagnię ma język tak gładki,
To ani jedno nie pójdzie na jatki.
Nie ciebie jedną wzruszył on wśród nas.
JUDYTA
1215
Sam sobie nie mógł on zaprzeczać; lecz
Cały wasz zamiar zniweczyć miał czas.
Mógł się on zabić i chwycił za miecz;
Jam to spostrzegła i podeszłam wraz,
By mu przeszkodzić. Lecz błysło niebawem
1220Zwycięstwo ducha na obliczu prawém:
Jakby zawstydzon, cofnął rękę drżącą,
I spojrzał w niebo łzawo i gorąco.
NAJSTARSZY
do Judyty
wyciąga rękę do nieba
AMMON I BEN
do Jozuara
HOZEA I LUD
JUDYTA
JOZUA
Ale na to zgoda przecie,
Że bramy sami otworzyć każecie;
1230Bo wróg, najdzikszy nawet, mniej się sroży,
Kiedy przeciwnik bramy mu otworzy,
Niż gdy je musi otwierać przebojem.
Jeśliś dotknięty przełożeniem[51] mojém,
Jutro przeproszę cię… gdy będziem żyli.
1235Teraz daj rozkaz i ruszajmy w drogę
Do bramy!
JUDYTA
do Najstarszego
NAJSTARSZY
SCENA 7
Poprzedzający. — Achior, wchodzi uzbrojony.
ACHIOR
JUDYTA
ACHIOR
I przysięgi
Dotrzyma wierniej, niż kto bądź na świecie.
Gniewał się na mnie i uznał za wroga,
1250Żem mu przedstawiał moc waszego Boga.
Gniew jego — to śmierć. Ale on, jak wiécie,
Zamiast mnie zabić, do was mnie przysyła.
Tak on nie wątpi już, że żadna siła
Upadku miasta nie wstrzyma, iż mnie,
1255Względem którego nienawiścią tchnie,
Głowę mą ceniąc na złoto — śle przodem,
Pewny, że w ręce ja wpadnę mu sam,
Razem z podbitym przez niego narodem,
I głowę oddam.
WSZYSCY
AMMON
JOZUA
BEN I HOZEA
NAJSTARSZY
JUDYTA
NAJSTARSZY
1270
To wtedy dla nas ratunku już nie ma:
Umrzemy. Jeśli ma pomoc przyjść z nieba,
Więcej niż pięciu dni na nią nie trzeba;
I tak niejeden umrze z tego grona.
JUDYTA
uroczyście, tak jakby wymawiała wyrok śmierci
NAJSTARSZY
1275
W ostateczności, ostateczna rada.
Pięć dni wyżyjem: ale nam wypada
Święcony olej rozdzielić i wino;
Spożyć ofiarę. Biadaż mi, och! biada,
Za taką radę!
JUDYTA
1280
Prawda!
do Ludu
Hej, drużyno!
Kto nie ma do stracenia, ten zwycięża!
Zróbcie wycieczkę choć w kilkaset męża.
Wszak tuż za murem są małe krynice,
Więc się rozdzielcie na dwie połowice:
1285Jedna niech bramy i odwrotu strzeże,
A druga wody obficie nabierze.
Nie lepiejż młodym, niż, jak radzi stary,
Obdzierać ołtarz ze świętej ofiary?
NAJSTARSZY
JUDYTA
1290
Więc nie rozumiem, ale to mnie cieszy.
Gdy garstka ludzi za murem was straszy,
Tym mniej do miary stosuje się waszéj
To, byście miłe narażając głowy,
Napój ściągali ze stołu Jehowy.
NAJSTARSZY
JUDYTA
HOZEA
AMMON
JUDYTA
do Achiora
ACHIOR
JUDYTA
ACHIOR
Bynajmniej! Gdybyż to tak było! Ale
Mnie na myśl biją do głowy krwi fale,
1325Jak on pogardzać musi takim mężem,
Którego wrogom odsyła z orężem!
JUDYTA
ACHIOR
Jednak nie bez granic,
I nie z natury. Cały świat ma za nic,
1330Kto bawi[54] przy nim. Za jego rozkazem
Jechałem przy nim gór szczytem. Aż razem
Wyjrzy przed nami taka rozpadlina,
Że aż się w głowie zawracać poczyna.
On wspiął ostrogą swego berberczyka[55],
1335Który o lepsze lubił chodzić[56] z chmurą:
Ja go wstrzymuję, bo mnie strach przenika.
„Ja nie chcę na dół, ale owszem górą!”
Rzekł i nad przepaść takim prysnął lotem,
Że nim ja ruszył, on był już z powrotem.
1340Zeskoczył z konia, znużenia ni znaku,
I legł wygodnie do snu na czapraku[57].
I jam zsiadł z konia, a zdjęty zapałem,
Kraj jego szaty ucałować chciałem.
Wstyd! W niewolniczym ku niemu zapale,
1345Gdy mówię o nim, wciąż go tylko chwalę.
JUDYTA
ACHIOR
JUDYTA
ACHIOR
JUDYTA
ACHIOR
Co chcesz! Jam jedną z mego ludu znał,
Która, że ją porzucił, zdjęta szałem,
Wkradła się do tej komnaty, gdzie spał,
1355Gołym sztyletem grożąc mu nad ciałem.
JUDYTA
ACHIOR
Śmiał się tak długo, tak długo,
Aż ona padła zalana krwi strugą:
Tak straszną była tego śmiechu siła,
1360Że własnym nożem przebiła się biédna!
JUDYTA
ACHIOR
Sąd, BógJUDYTA
w natchnieniu, uroczyście
Powstańcie wszyscy, coście legli w grobie
Za jego sprawą. Otwórzcie swe rany,
Niech się w nie wpatrzę! Dalecy i bliscy,
Których on shańbił, powstańcie tu wszyscy!
1370Sąd się rozpocznie przed Panem nad pany.
Ukażcie swoje oblicza wybladłe,
Raz jeszcze oczy otwórzcie zapadłe,
Niech w nich wyczytam wyrok wypisany
Na głowę jego. Za was wszystkich mszczę się!
1375Na sąd cię Boży zwę, Holofernesie!
Więc zbrodnie twoje na widok, na słońce!
Mszczę się za zmarłe, wstawiam za żyjące.
Minął czas gwałtu, powstaje czas kary.
do Achiora
Powiedz, czym dość jest piękną do ofiary?
EFRAIM
nadchodząc, do siebie
ACHIOR
spoglądając z bliska na Judytę
JUDYTA
do Najstarszego
NAJSTARSZY
JUDYTA
NAJSTARSZY
dając znak
EFRAIM
JUDYTA
MIRZA
JUDYTA
MIRZA
JUDYTA
EFRAIM
na stronie
PamięćJUDYTA
postępuje kilka kroków ku bramie, następnie zwraca się do Ludu
Ufnością w Boga duszę mą uzbroję.
Módlcie się za mnie, jakby za umarłą!
Imienia mego uczcie dzieci swoje,
1400By się w pamięci ludu nie zatarło.
Odchodzi z wolna ku bramie, którą zbrojni otwierają. Na odchodzącą
pada blask zachodzącego słońca. Po jej odejściu wszyscy, oprócz Efraima,
padają na kolana, w skupieniu modlitewnym, któremu towarzyszy daleka
muzyka.
EFRAIM
odchodzi
SCENA 8
Poprzedzający, prócz Judyty, Mirzy i Efraima. Przybywa Delia.
DELIA
w gwałtownym wzburzeniu rzuca się między Lud
NAJSTARSZY
DELIA
HOZEA
do Ludu
NAJSTARSZY
DELIA
1410
Pytacie?…
Ach!… Mąż mój wraca stąd: twarz rozstrojona,
Wiedzie Niemego i w dalszej komnacie
Z nim się zaszczepia. Co mówi, nie słyszę;
A Niemy łka wciąż i boleśnie dysze[59].
1415Co to jest? myślę… Pode drzwi podchodzę,
Patrzę przez szparę… Niemy jęczy wciąż,
Trzyma miecz w ręku; tymczasem mój mąż
Stoi i coś mu wypomina srodze,
Niemy do piersi już kieruje miecz;
1420Ale wtem naraz odrzuca go precz,
Na mego męża rzuca się jak żmija,
I szyję jego rękami obwija.
Wołam o pomoc. Wraz[60] ogromną zgrają
Ze wszystkich domów sąsiedzi zbiegają,
1425Drzwi wyłamują… Ach! widok straszliwy!…
Za późno… Mąż mój już leżał nieżywy:
Niemy go zdusił! Za moim przybyciem
Leżał przy trupie, jęcząc strasznym wyciem.
Gdym weszła, ucichł; bo choć było tłumnie,
1430Poznał mnie z głosu i czołgał się ku mnie
Na klęczkach. „Zbójco!” krzyknęłam doń, lecz
On wskazał w niebo, podniósł z ziemi miecz,
Podał mi do rąk, na pierś wskazał ręką,
I zdał się błagać swym umarłym wzrokiem,
1435Bym go przebiła.
KAPŁAN
Daniel jest prorokiem.
Pan się zlitował nad narodu męką,
Dał głos niememu i nie szczędził cudu,
By zbudzić wiarę u wiernego ludu
1440W te cuda, które Pan w przyszłości zdziała.
Samaja, teraz widzicie to sami,
Próżno was straszył swymi proroctwami:
Samaja upadł, Danielowi chwała!
AMMON
WSZYSCY
KAPŁAN
Gruppa. — Zasłona spada.
AKT IV
Przed namiotem Holofernesa. — Okolica górzysta, jak w akcie pierwszym. —
Widok Betulii w głębi. — Przed namiotom kamienie do siedzenia.
SCENA 1
Dwaj Porucznicy Holofernesa, następnie Holofernes. — Od czasu do
czasu zbrojni przechodzą przez scenę.
1 PORUCZNIK
2 PORUCZNIK
1 PORUCZNIK
2 PORUCZNIK
1 PORUCZNIK
2 PORUCZNIK
1 PORUCZNIK
We śnie marzy,
Że ktoś przy łożu godzić się nań waży.
Chwyta za sztylet, by pchnąć przeciwnika,
1460Aż sztylet własną pierś jego spotyka.
Szczęściem, iż żebra twardsze ma, niż miecze!
Budzi się, widzi krew, śmiać się poczyna.
„Krwi mam za wiele; to mnie chłodzi” — rzecze,
Gdy mu komornik[61] opaskę przepina —
1465„Nie trudź się stary; niech sobie pociecze!”
2 PORUCZNIK
1 PORUCZNIK
HOLOFERNES
wychodząc z namiotu
To już mnie lepiéj.
przerażenie Poruczników
1470Rycerze! Rycerze!
Dobrze wam życzę; a więc żal mnie bierze
Za was, że z nudów nie szczędząc języka,
Mielecie różne wieści i domysły,
Od których gardła częstokroć zawisły.
1475Moja to wprawdzie w tym największa wina,
Że was bezczynność nudzić już zaczyna,
Tak, iż gawędki toczycie złowieszcze,
By się okłamać, że żyjecie jeszcze.
Lecz mówcie, co byście też uczynili,
1480Gdybym istotnie ja nie żył w tej chwili?
1 PORUCZNIK
HOLOFORNES
Choćbym i wiedział, milczałbym jak niemy.
Człowiek, co wskaże za życia po sobie
Zastępcę, sam już tym samym legł w grobie.
1485Bo cóż to śmierć jest? Co śmierć?… Jak myślicie?
2 PORUCZNIK
To rzecz, dla[62] której miłujemy życie…
HOLOFERNES
Dobra odpowiedź… Więc nam z całej siły
Trzymać się życia, by smak jego wszelki
Aż do ostatniej wycisnąć kropelki,
1490Aż do zerwania życiodajnej żyły,
Która dla zręcznych tryska tak obficie;
Ściągnąć rozkoszy najwyższe zachwyty
Z dreszczami śmierci w węzeł jednolity,
By użyć życia i umrzeć przez życie…
1495Chociaż nie jeden jest, co śmierć poniesie
Od miecza myśli swej.
1 PORUCZNIK
HOLOFERNES
Wy się dziwicie, że ja na gawędę
Z głowy swej myśli nić za nicią przędę,
1500Niby z kądzieli?.. Sam nie wiem, prawdziwie;
Ale to pewnie tak po krwi upływie…
Czas wreszcie mamy na dalsze wypadki:
Betulia, widzę, że nam nie uciecze;
Coś jej obrońcy długo ostrzą miecze,
1505Jakby czekali, aby pójść na jatki[63].
SCENA 2
Poprzedzający. — Trzeci Porucznik.
3 PORUCZNIK
HOLOFERNES
3 PORUCZNIK
Czcze opowiadanie:
1510Tracisz czas, póki nie ujrzysz jej, panie!
Gdyby nie piękna, czyżbym tu ją wiódł?..
Myśmy u źródeł obstawili straże,
Bacząc, czy z miasta co się nie pokaże;
Aż oto ona występuje z wrót.
1515Zrazu szła żywo, zakwefiona cała,
Że sługa ledwie za nią podążała;
Naraz stanęła ku miastu zwrócona,
Jakby żegnając, otwarła ramiona,
Zdała się modlić… I znowu ze sługą
1520Ruszyła: obie stanęły pod strugą.
Jeden ze straży szybko mignął przy niéj:
Sądziłem, że on krzywdę jej uczyni,
Bo rozbestwieni bezczynnością długą;
Lecz on się skłonił i podał do ręki
1525Jej czarę z wodą: wzięła bez podzięki,
Do ust poniosła, lecz nie tknąwszy wcale,
Z wolna wylała na ziemię. Żołnierza/Z wolna wylała na ziemię. Żołnierza
To rozzłościło tak, że w dzikim szale
Już na wzgardliwą mieczem się zamierza;
1530Lecz ona kwefu[64] uchyli i w oczy
Spojrzy mu: naraz żołnierz się zatoczy,
I jak pijany na kolana pada…
„Do Holoferna prowadź mnie! — powiada —
Ja chcę obwieścić mu uległość miasta.”
HOLOFERNES
1 PORUCZNIK
HOLOFERNES
Własnej matki.
I tej zobaczyć już nie mam sposobu,
Tak jak własnego nie zobaczę grobu.
1545Jam nawet temu rad[65] jest nieskończenie,
Że mi nieznane własne pochodzenie.
Gdym niemowlęciem jeszcze był — w lwiej jamie
Mnie zabłąkani znaleźli myśliwi:
Ja ssałem lwicę; niech więc was nie dziwi,
1550Jeśli lwią paszczę rozdziera me ramię.
Matka dla syna czym jest?.. Niczym więcej,
Tylko zwierciadłem słabości dziecięcej.
SCENA 3
Poprzedzający. — Trzeci Porucznik wprowadza Judytę i Mirzę. — Obie
stają opodal. — Judyta zrazu pomieszana, opamiętywa się szybko, idzie
ku Holofernesowi i pada przed nim na kolana.
JUDYTA
HOLOFERNES
JUDYTA
HOLOFERNES
Ja też drugiemu głowę zdjąłbym za to,
Że mi mą własność zabierać się waży:
Tylko ja prawo mam do mojej twarzy…
1560Jeszcze na klęczkach?.. Wstań!.. Imię?..
Judyta wstaje. On siada na kamieniu.
JUDYTA
HOLOFERNES
JUDYTA
HOLOFERNES
JUDYTA
HOLOFERNES
z uśmiechem
JUDYTA
HOLOFERNES
JUDYTA
po chwili
Raz mi to pytanie
Zadało dziecko: pocałunkiem na nie
Odpowiedziałam. Nie wiem o sposobie,
1580Jakim by rzecz tę wytłumaczyć tobie.
HOLOFERNES
JUDYTA
Otóż, my dziś, panie, stoim
Pomiędzy gniewem i Boskim i twoim,
I drżą ziomkowie moi. Głód ich nęka,
1585Pragnienie pali, zmiata twoja ręka.
Czas jeszcze jakiś ściśnięci przez ciebie,
Do świętokradztwa uciekną-ś[67] w potrzebie:
Bo grozą śmierci srodze przygnębieni,
Gotowi spożyć są świętą ofiarę,
1590Której dotknięcie już sprowadza karę:
W ciele ich ona w ogień się przemieni!
HOLOFERNES
JUDYTA
Czemu? Nie śmieją.
1595Wiedzą, że na złe ciężkie zasłużyli,
Że Bóg ich odeń nie zbawi w tej chwili.
do siebie
Chcę go wybadać.
głośno
Oni idą dalej
W swej trwodze, niż ty w swym gniewie… Zuchwali!
1600Na proch by zemsta twa zgniotła mnie srodze,
Gdybym ci rzekła, jak oni w tej trwodze
Ważą się w tobie, patrzący z daleka,
Plamić rycerza godność i człowieka.
Ale ja z bliska patrzę w twoje lice,
1605By gniewu twego wyśledzić granice.
Wstydzić się muszę, jak wspomnę, że oni
Jedno[68] okrucieństw czekają z twej dłoni,
I mąk, o jakich tylko złe sumienie
W swym lęku może dać wyobrażenie:
1610Czują, że na śmierć zasłużyli — zatem
W trwodze sumienia ciebie widzą katem.
klęka przed nim
Panie! na klęczkach ja błagam cię o to,
Byś się zmiłował nad taką ślepotą!
HOLOFERNES
1 PORUCZNIK
na stronie
HOLOFERNES
Judyta wstaje. Porucznicy otaczają Mirzę i prowadzą z nią mimiczną
rozmowę, wskazując na Judytę i słuchając, co mówi.
JUDYTA
Im wszystkim zda się, że padną nieżywi;
Bo nic nie wiedzą o twojej wielkości.
1620Lecz uśmiech, nie gniew, na twarzy twej gości,
Choć słuchasz obelg. Ciebie nic nie zdziwi,
Bo ty, poznawszy wszelkiej miary ludzi,
Śmiejesz się z tego, co w mniejszych gniew budzi;
Nie dbasz, gdy mdłe zwierciadło zaślepienia
1625Obraz twój w mętnym odbiciu odmienia.
To jedno dodać muszę za mojemi,
Że na to sami by się nie ważyli:
Bramę otworzyć chcieli w pierwszej chwili,
Lecz mąż tam przybył z Moabitów ziemi,
1630Achior; krzyknął: „Przebóg? Co czynicie?
Holofern przysiągł odebrać wam życie!”
Wszak tyś mu życie darował, powiada,
Jednak, w podziękę za łaskawość twą,
Każde ci serce w Betulii odkrada,
1635Wielki twój obraz obryzgując krwią.
Lud mój o sobie wszak by zbyt wysoko
Trzymał, mniemając, że on gniew twój budzi?
Wszak ty nie możesz nienawidzić ludzi,
Których twe nigdy nie widziało oko,
1640Których przypadkiem spotkałeś na drodze,
I którzy tobie ulegliby byli,
Gdyby ich rozum nie ustąpił trwodze.
A jeśli iście w nich, w tak wielkiej chwili,
Odżyło męstwo, toż na Boga w niebie!
1645Nie powód, abyś ty odpadł od siebie.
O toż Holofern innych winić będzie,
Co jego stawia w pierwszym ludzi rzędzie?
To być nie może, to tobie zaprzecza,
Temu zadaje kłam duma człowiecza:
1650Kto kocha skutek, szanuje przyczynę!
przypatruje mu się; on milczy
Gdybym ja tobą była dzień, godzinę
Taki bym tryumf odniosła… bez miecza,
Jakiego nigdy miecz nie doznał jeszcze.
1655Ich w mieście śmierci przeszywają dreszcze:
Ja bym krzyknęła: „Wy mnie złorzeczycie?
Otóż, za karę, daruję wam życie.
Przez się ja samych na was mszczę, zuchwali!
Daję wam wolność, byście mi wciąż daléj
1660Niewolnikami byli całkowicie!”
HOLOFERNES
Czy wiesz, kobieto, że twego żądania
To, że żądałaś, spełnić mi zabrania?
Ach! Gdyby myśl ta zrodziła się we mnie,
Kto wie, może bym… Lecz teraz… daremnie!
1665Ona jest twoja, moją być nie może…
z mocniejszym naciskiem
Przykro mi, ale prawdę-ś rzekł, Achiorze.
JUDYTA
wybuchając dzikim śmiechem
Pozwól, że z siebie rozśmieję się sama!
To słabość! Kiedy pomyślę… ta brama
1670Niewinnych dzieci tam zamknęła tyle,
U piersi matek, które, gdy nóż błyśnie,
Aby je przebić — uśmiechną się mile
Temu błyskowi, nim główka im zwiśnie.
Dziewic gromadka tam wstydliwie drżąca,
1675Gdy im pod kwefik zajrzy promień słońca.
Otóż, myślałam, jak będzie z małemi,
Gdy je w zaraniu śmierć ma sprzątnąć z ziemi;
Jak z dziewicami, gdy w kwiecie żywota,
Gorsza od śmierci zetrze je sromota[69].
1680Byłam ofiarą mojej wyobraźni:
Myśląc, że wobec tak okropnej kaźni
I najsilniejszy wolą nie wytrzyma,
Jeśli własnymi ujrzy ją oczyma.
Przebacz mi, panie! Jestem tak zuchwała,
1685Żem własną słabość przypisać ci chciała.
HOLOFERNES
Ty chcesz mnie zdobić; za to dzięki tobie,
Choć ja z tych ozdób nic sobie nie robię.
Każdy ma wreszcie swój wydział[70] na ziemi,
Tak, iż nie może mieszać go z innemi.
1690Piękna Judyto! Jam jest powołany
Zadawać rany, a ty leczyć rany:
Gdybym ja skrzywił moje powołanie,
Wtedy i twoje zbytecznym się stanie.
Na mych orężnych nie rachuj też wiele,
1695Bo to są moi dobrzy przyjaciele,
Którzy, nie wiedząc, czy jutro żyć będą,
Dziś święcą życiu to, co dziś posiędą;
Przeładowania nawet się nie boją,
Gdy każdy światu wyrywa część swoją.
JUDYTA
1700
Mądrość twa, panie, wyższą jest od mojéj.
Jak większym twoje męstwo jest i siła.
Jam się na sobie zgoła omyliła;
Lecz dzięki tobie rozum mój się stroi
Do zgody z czuciem. Byłam niedorzeczną!
1705Wiem, że śmierć moich jest rzeczą konieczną,
Jako od dawna im prorokowana,
A ty przychodzisz jako mściciel Pana;
Jednakże widząc ich w ciężkiej potrzebie,
Płochą[71] litością tylko podbudzona,
1710Bez rozgarnięcia, sama jedna z grona,
Rzucam się oślep między nich i ciebie.
To szczęście dla mnie, żeś ze swojej dłoni,
Jak się godziło, nie wypuścił broni,
By łzy kobiety osuszyć zuchwałéj,
1715I wstrzymać ducha pęd niezrozumiały.
Nie, panie! Pokaż im swoją potęgę,
Wytęp ich, pomny na dawną przysięgę!
Tak przez me usta ten, co jest mym Bogiem,
Każe ci, z takim przysyła cię celem:
1720I tyle twoim będzie przyjacielem;
Ile ty będziesz mego ludu wrogiem.
HOLOFERNES
Słuchaj, kobieto? Mnie się tak wydało,
Jakoby ze mną igrały twe żale.
Wprawdzie sam sobie ubliżam niemało,
1725Możliwość taką przypuszczając… po chwili Ale
Ty ciężko ziomków swych oskarżasz.
JUDYTA
Panie!
Ty nie wiesz, jak mi to rozdziera duszę.
Niech to za grzechy me karą się stanie,
1730Że ich oskarżać dla nich samych muszę.
Nie sądź, żem z miasta umknęła jedynie,
By tej powszechnej i krwawej ruinie,
Która mi ciągle stała przed oczyma.
Nie ulec sama. Kiedy Pan sąd trzyma,
1735Czyjaż się dusza tak czystą czuć może,
By jej wyroki nie dotknęły Boże?
Z rozkazu Boga, w czystości sukience,
Przyszłam do ciebie ze skruchą i żalem.
Ja cię wprowadzić mam do Jeruzalem,
1740Ja mam mój naród oddać w twoje ręce,
Jak trzodę, która straciła pasterza.
Taki to wyrok raz w noc Bóg mi zwierza,
Gdym Go z rozpaczą szukała po niebie,
Prosząc, by zniszczył wszystkich twych i ciebie.
1745A gdy gorąca modlitwa mej duszy
Ciebie wyzywa, roztrąca i kruszy,
Słyszę z radością, że głos Boga wzlata;
Ale modlitwy Pan mojej nie słucha,
Śmierć on dla moich szepcze mi do ucha,
1750I w duszę moją składa urząd kata.
Drżę z przerażenia, lecz słucham. Z pośpiechem
Wychodzę z miasta stoczonego grzechem,
Proch z nóg otrząsam, do ciebie przychodzę
Podżegać, abyś tych wytępił srodze,
1755Dla których bym się nie wahała chwilę
Oddać krew, życie pruć żyła po żyle.
Oni mnie za to okryją sromotą,
Na hańbę imię me skażą ich dzieje;
Lecz Bóg tak każe, a więc mniejsza o to:
1760Ja wytrwam w swoim, ani się zachwieję.
HOLOFERNES
Nie! Skoro wszystkich do nogi wybiję,
Nikt cię sromotą żadną nie okryje.
A jeśli Bóg twój spełni w każdym względzie
To, co powiadasz — moim Bogiem będzie.
1765Bądź więc spokojną; nikt ci nie ubliży.
Ja nieskończenie wyniosę cię wyżéj
Nad wszystkie inne: ty będziesz panować. na zewnątrz:
Hej, podkomorzy! Podkomorzy ukazuje się
Tę kobietę wprowadź
1770Do mych namiotów. Rozkaz jej — twe prawo;
Dom mój — jej domem; strawa ma — jej strawą!
Podkomorzy odchodzi
JUDYTA
HOLOFERNES
JUDYTA
O! nim mi wyjdzie to, com z sobą wzięła,
1780Przeze mnie swego Bóg dokona dzieła.
Na pięć dni starczy mi, a po dniach pięciu
Boski przede mną objawi się goniec,
Wskaże godzinę — wtedy będzie koniec.
Wydaj więc rozkaz, by ze straży który
1785Mnie nie przeszkadzał przechadzać się saméj
W górach i modlić u grodowej bramy,
I oczekiwać objawienia z góry.
HOLOFERNES
porozumiewa się z Porucznikami
MIRZA
która ze zgrozą przypatrywała się Judycie, i od dawna miną wyrażała swe oburzenie — do Judyty:
JUDYTA
MIRZA
KłamstwoJUDYTA
1795
Klnij z całej duszy: po tom szła w tę drogę!
Jeśliś ty szczerość w słowach mych widziała,
To on tym bardziej musiał: Boga chwała!
MIRZA
JUDYTA
Z radości, że słowo cię zwiodło.
1800Patrz! Dreszcz mnie ima na tę mowę podłą
W mych ustach, na to sprośne udawanie…
HOLOFERNES
JUDYTA
Holofernes z Porucznikami odchodzi do namiotu
JUDYTA
do siebie
Ha! Podejmując tę okropną sprawę,
1805Widzi Bóg, miałam o siebie obawę:
A nuż ten człowiek, który wszystkich straszy,
Wielki, choć różną wielkością od naszéj,
Światłem wielkości obleje mnie swojéj,
Ujarzmi ducha i rękę rozbroi?…
1810Lecz szczęściem dla mnie, płonna ta obawa:
Wszelkich drgnięć ludzkich szukałam w nim szczerze,
Daremnie. W imię więc ludzkiego prawa
To ludzkie zwierzę niech ginie jak zwierzę.
zasłona opada
AKT V
Oświetlone wnętrze namiotu Holofernesa. W głębi sypialnia, przysłonięta kotarą.
SCENA 1
Holofernes, Porucznicy.
HOLOFERNES
do pierwszego Porucznika
1 PORUCZNIK
1815
A nic. Na murach jest ich tam ze dwieście.
We wnętrzu cicho, jakby w grób zapadli;
Na murach zasię tak zwiędli i zbladli,
Jak gdyby z grobu wyleźli. Jam zmierzył
Tam do jednego: nim strzeliłem — nie żył.
HOLOFERNES
1 PORUCZNIK
A po ulicach ponurzy kapłani
Przechodzą, długo, biało przyodziani,
Jak u nas na śmierć. Oczyma wpadłemi
Szukają czegoś po niebie i ziemi;
1830Gdy ręce złożą, kurcz ich chwyta w palce.
HOLOFERNES
1 PORUCZNIK
Patrząc tam, w niebo, nie szukają Boga,
1835Lecz chmury, która dziś im wielce droga;
Dawczyni deszczu: a słońce na górze
Wypija wodę, spodziewaną w chmurze.
Więc człowiek głową uderza o ścianę
I leżą we krwi czaszki roztrzaskane.
HOLOFERNES
1 PORUCZNIK
HOLOFERNES
A więc ukończy się oczekiwanie.
1850Jeśli, pomimo zaciętości w mieście,
Betulia do nóg mych padnie nareszcie…
1 PORUCZNIK
HOLOFERNES
1 PORUCZNIK
HOLOFERNES
Wtedy pod inne przejdziem panowanie.
1860Bom przysiągł sobie, niech się co chce dzieje,
Że Bóg, którego czczą owi Hebreje,
Darząc mnie łaską, i moim się stanie,
I mieć wiernego będzie przyjaciela.
ImięO, tak! Przysięgam na Bela, Babela,
1865Bala, na wszystkich bogów, których jeszcze
Sam nie wiem, czemu we czci swojej mieszczę,
Że przyrzeczenia mego dotrzymam. Na wiarę
Słów moich spełniam tego wina czarę…
Jak się on zowie?
1 PORUCZNIK
HOLOFERNES
wychyla czarę
1 PORUCZNIK
HOLOFERNES
Przysięga za przysięgę: wówczas wstanie
Mój gniew. Betulię kluczem mym otworzę,
Bezimiennemu sprawię biczowanie…
Co wreszcie gniewu zakreślać granice!
1880Kto zdoła z góry zmierzyć błyskawicę?
A gdzież podziewa się śliczna Judyta?
1 PORUCZNIK
HOLOFERNES
1 PORUCZNIK
HOLOFERNES
1 PORUCZNIK
HOLOFERNES
uderza go pięścią w czoło, Porucznik pada bez duszy
Oto masz!.. Rzucić to ścierwo na drogę!
Inni otaczają Porucznika i wynoszą.
1890Teraz wprowadzić Judytę. Wesoło!…
Niech nas taneczne oczaruje koło!..
Na skinienie Podkomorzego wbiegają tancerki. Krótki taniec bajaderek;
po którym Holofernes mówi dalej i jakby do siebie.
Wszystkie kobiety jednakie na świecie:
My w nich różnice upatrujem przecie.
1895Dlaczego? Może Judyta mi powie
I w tej nadziei piję za jej zdrowie.
SCENA 2
Poprzedzający, Judyta wchodzi z Mirzą.
JUDYTA
HOLOFERNES
JUDYTA
HOLOFERNES
JUDYTA
ze wzdrygnięciem wskazuje na krew
HOLOFERNES
JUDYTA
HOLOFERNES
do Niewolników
wszyscy rozchodzą się
JUDYTA
do siebie
Włos mi się jeży; lecz dzięki Ci, Boże,
1915Że mi okropność samą w tym potworze
Wskazujesz: mniej mi to będzie okropne
Co zamierzyłam, och! i czego dopnę!
HOLOFERNES
JUDYTA
HOLOFERNES
JUDYTA
HOLOFERNES
JUDYTA
HOLOFERNES
JUDYTA
HOLOFERNES
Kobieto! Wielka to śmiałość z twej strony,
1930Wybacz… nie wielka: jestem zaczepiony
W sposób tak nowy, że mi się podoba.
Weź, niech ci służy ta złota ozdoba.
rzuca jej łańcuch złoty
JUDYTA
w zdumieniu
HOLOFERNES
I biada tobie, jeśli tak się stanie.
1935Lew z przyjemnością figle pacholęce[74]
Widzi, gdy dziecko igra mu w paszczęce
I nieświadome drobną rączką bije;
Lecz niechaj gry tej nie próbuje późniéj,
Kiedy się wzrostem od dziecka wyróżni:
1940Lew świadomemu kły zapuści w szyję.
Siadaj. Pomówmy.
Judyta siada
Poczniemy badanie.
Coś ty myślała na wieść, że ja wiodę
Potężny zastęp pod waszą ogrodę[75]
1945I zagroziłem krajowi?
JUDYTA
HOLOFERNES
JUDYTA
HOLOFERNES
JUDYTA
HOLOFERNES
całuje ją
JUDYTA
na stronie
HOLOFERNES
JUDYTA
Myślałam, żeś ty nie jeden na świecie,
Że w Izraelu zjawi się ktoś przecie,
1960Co ci dorówna duchem i ramieniem.
HOLOFERNES
A gdyś widziała, że przed mym imieniem
Już w proch padają przodownicy ludu,
Że Bóg wasz jakoś nie skory do cudu,
I że mężowie wasi w całym mieście
1965Radzi by suknie przywdziewać niewieście…
JUDYTA
Wtedy nic z moją nie porównać męką,
Twarz mą ze wstydu zakrywałam ręką
Na widok mężczyzn. Myśli się wzburzyły,
Chciałam się modlić i nie miałam siły.
1970Bo naraz, jakby oplątały żmije
Ten obraz Boga, który we mnie żyje;
Chmara nicestwa[76] zawisła nade mną,
Dusza mi zdała się przepaścią ciemną.
Która, choć słońce czasem zajrzy do niéj,
1975W zakątku straszne gniazdo gadów chroni.
HOLOFERNES
patrząc na nią z ubocza, do siebie
Jak ona płonie! Na kształt meteora[77],
Którym raz widział na niebie z wieczora.
Witaj miłości! Niech się na mnie ziści
Twój czar przy wielkim ognia nienawiści
1980Ugotowany do Judyty
Całuj mnie! ona uskutecznia
Niestety!
Usta się twe wpijają, jak sztylety,
Lecz jak lód zimne. Judyto, pij wino!
1985W nim wszystkie ludzkie nienawiści giną.
JUDYTA
pijąc z czary nalanej przez Mirzę
HOLOFERNES
Męstważ ci potrzeba,
By wypić ze mną, zjeść kawałek chleba,
Na wybuch zimną odstrzelić pieszczotą,
1990Niby z przymusu; — ponura istoto!
JUDYTA
groźnie powstając
płacze
HOLOFERNES
Widzę odcień wszelki
W twym sercu. Daj mi rękę. Judyta się wzbrania
1995Po cóż opór?
Opowiedz o swej nienawiści wielkiéj!..
JUDYTA
HOLOFERNES
JUDYTA
HOLOFERNES
śmiejąc się
JUDYTA
do siebie
SCENA 3
Poprzedzający. Z lewej strony wchodzi Podkomorzy; następnie
Efraim.
PODKOMORZY
HOLOFERNES
Od nieprzyjaciół?… Wpuść tego człowieka!
Podkomorzy odchodzi. Do Judyty.
Może Betulia oznajmia poddanie?
2015To prędko wymień przyjaciół imiona,
Których oszczędzę… Na cześć twego łona.
Wchodzi Efraim, prowadzony przez Podkomorzego i pada u stóp Holofernesa. Wzruszenie Judyty i Mirzy.
EFRAIM
HOLOFERNES
EFRAIM
Podchodzi do niego, szybko dobywa ukryty sztylet i zamierza się, by go
uderzyć. Holofernes uchyla się i trąceniem w rękę wytrąca mu sztylet,
który pada z brzękiem na stół pomiędzy puchary.
PODKOMORZY
podstępując szybko
HOLOFERNES
EFRAIM
JUDYTA
na stronie
Samobójstwo, PogardaEFRAIM
do siebie
dobywa miecz z za pasa i chce się przebić
HOLOFERNES
wstrzymując go
Dajżeż raz pokój! To szalona głowa!
Cóż to, chcesz, bym ja nie dotrzymał słowa?
Wszekżem ci życie zaręczył; więc muszę
Wbrew tobie, bronić własną twoją duszę.
2035do Podkomorzego
Miałem ja małpę, pięknego pawiana:
Umarł; została klatka wyzłacana.
Weźcież i wsadźcie tam tego wietrznika[80]
I sztuk wyuczcie jego poprzednika.
2040Ten człek rzadkością jest w swoim rodzaju,
Godnym oględzin będzie w naszym kraju.
Bo on jedyny pochwalić się może.
Iż rękę podnieść śmiał na moją głowę,
A jednak obie unosi stąd zdrowe.
2045Precz! Ja go muszę pokazać na dworze.
Straże uprowadzają Efraima
SCENA 4
Holofernes, Judyta, Mirza, Podkomorzy
HOLOFERNES
do Judyty
JUDYTA
HOLOFERNES
Ani słowa!
Zmieść Holoferna; błyskawicę bożą,
2050Której pożarem łuny światu grożą
Zagasić nagle; przerwać rozwój wątku,
I nieśmiertelność zagłuszyć w zaczątku;
Rzeknąć: Wasz olbrzym, patrzcie, jaki słaby!
To, nie zaprzeczam, ma swoje powaby.
2055To znaczy prawie psuć losu układy;
I ja, nie będąc, czym jestem, co tworzę.
Sam, na Baala! skusiłbym się może,
Gdyby to smrodem nie trąciło zdrady.
Ale rzecz wielką spełnić w sposób mały;
2060Powiedzieć sobie: — lew, a więc wspaniały;
Z tej wspaniałości usnuć nań sieć zdradnie
I patrzeć, aż w nią nieoględnie wpadnie;
Czyn niebezpieczny podjąć, lecz wprzód skrycie,
Nikczemnie, sobie zabezpieczyć życie:
2065To znaczy z błota lepić swoje bogi.
Ty sama byś to potępiła przecie;
Choćby ofiarą był ci człowiek wrogi,
A wykonawcą najmilszy na świecie.
JUDYTA
Tyś olbrzym wpośród karłów. na stronie Ojców Boże!
2070Przede mną samą ratuj moją duszę,
Bym nie uczciła, co przeklinać muszę.
To mąż prawdziwy!
HOLOFERNES
do Podkomorzego
Przygotuj mi łoże.
Podkomorzy odchodzi
2075
SiłaSłuchaj kobieto. Ręka ma po ramię
Broczyła we krwi, myśl ma spokój łamie,
Słowo jest śmiercią. Świat na wszystkie strony
Zda mi się nędznym: myślę, żem zrodzony
By go ze szczętem znieść, bo na ruinie
2080Coś się lepszego pode mną rozwinie.
Ludzie mnie klną, gdy grom mój ich oślepia,
Lecz się ich klątwa duszy mej nie czepia;
Dusza zaledwie skrzydłami poruszy,
Klątwa, jak puste nic, opada z duszy:
2085Więc prawem chyba jest moje działanie.
— „Musisz nie wiedzieć jak to boli, panie.”
Skomlał ktoś z mego palony rozkazu.
— „Nie wiem istotnie” — rzekłem. I od razu
Rękę w płomienie włożyłem na chwilę.
2090Głupstwo, że o tym rozpowiadam tyle.
JUDYTA
Siła, DumaHOLOFERNES
Tak! Tylko siła i wszystko jest w sile!
Niech ktoś, i owszem, przeciwko mnie stanie,
2095Niech mnie obali, weźmie panowanie;
Ja tęsknię za nim… Puste to podniebie:
Nikogo większym nie widzę nad siebie.
Miecz coraz głębiej wpijam w łono świata.
Krzyk stamtąd coraz boleśniejszy wzlata,
2100Żaden się jednak nie zrywa obrońca:
Więc go snadź[81] nie ma, jak drugiego słońca.
Jest ktoś przede mną, który idzie przodem,
Który mi piersi uciska kolanem:
Nebukadnezar… Czy równy mi rodem,
2105Nie wiem, lecz to wiem, że jest moim panem.
Może on jeszcze, za miłą zabawę,
Tę głowę moją rzuci psom na strawę;
Może ja, jego spełniając zamiary,
Raz jeszcze zwiedzę indyjskie obszary.
2110Wtedy — och! wtedy… Ja wiem, że stanowię
Miarę ludzkości całej, że na głowie
Choć mi przekleństwa tłumów zaciężyły,
Mnie nie roztrącą wiekuiste siły.
Przejdą przede mną zmienne pokolenia:
2115Ja, niewzruszony, sam mocą ramienia
Panować będę niepodzielnie, z chwałą,
Jak bóstwo, które ze strachu powstało.
JUDYTA
HOLOFERNES
2120
Wtedy ja rękę wyciągnę nad światem,
Jakbym to niebu sprawić kazał sam.
A promień śmierci mnie swym majestatem
Ostatnim kryjąc, niebu zada kłam.
JUDYTA
Ty! Straszny, wzniosły!… Mnie przejmuje trwoga.
2125Wciskasz się między mnie i mego Boga.
Chcę się doń modlić, myślę bezprzytomnie,
Nie mogę zebrać ducha.
HOLOFERNES
JUDYTA
Straszny człowieku! Teraz widzę jasno
2130Że ty zbytecznie ufasz w siłę własną.
Nie zważasz, jaka nastąpiła zmiana;
Że ty ze sługi pozyskałeś pana.
Bo i do czegóż ona tobie służy?
Nie, by nad sobą objąć panowanie;
2135Ty jej zażywasz zuchwale, jak burzy,
Sądząc, iż ona za wszystko ci stanie,
Na łup oddajesz ją żądzy wszelakiéj:
Jeźdźcze, ty własne zajeżdżasz rumaki.
HOLOFERNES
Judyto, słusznie ty śmiejesz się ze mnie.
2140Kobiecie rzecz tę tłumaczyć daremnie,
Do której ona nigdy się nie wzniesie.
JUDYTA
Ucz się szanować mnie Holofernesie!
dumnie
Widzisz kobietę, która śmierci grotem
2145Przyszła cię przeszyć i oznajmia o tém.
HOLOFERNES
Oznajmia o tym! By w tym samym czasie
Uniemożliwić w czynie wolę własną;
Jest to lęk skryty, co za wielkość ma się.
Ja cię przenikam, widzę ciebie jasno:
2150Umysł twój bywał do wielkości skory,
Lubiłaś zawsze nadzwyczajne wzory,
I tamci głupcy tobie uwierzyli.
Teraz twa dusza do ziemi się chyli,
Boś tu pierwszy raz spostrzegła człowieka,
2155I teraz inne cię wyjście nie czeka
Od zwątpień tkwiących w głębi twego łona,
Tylko dla wroga cześć nieokreślona.
Szukasz więc prądu, na którego fali
Mogłabyś zwrócić bieg i płynąć daléj;
2160I w najtajniejszych głębiach swej istoty
Myślą przebiegasz te wszystkie obroty,
Jak by mnie wtrącić w samoponiżenie
A samej z prochu wznieść się nieskończenie.
Gdybym, nieprawdaż, kazał cię w kajdany
2165Zakuć, umęczyć i zabić nareszcie,
Byłby to dla cię tryumf niesłychany!
Kobiety! Jakże wy śmieszne jesteście!
Przyszłaś mnie zabić, ty, dumna niewiasto,
By swe ocalić zagrożone miasto?
2170A czy wiesz, jaka wzroku mego siła?
Gdybyś mi wino zatruła w tym dzbanie,
Spojrzałbym tylko na ciebie i na nie…
I ty byś sama czarę wychyliła.
JUDYTA
HOLOFERNES
Wielka umysłem a słabego serca!
Chwiejesz się; tyś mnie nareszcie pojęła.
Przy moim łożu stał już raz morderca:
Lecz zamiast żwawo przystąpić do dzieła,
2180Dzwoniąc zębami błagał wszystkie bogi
Aby do czynu dodały mu siły.
Aż mnie te modły jękliwe zbudziły…
Pada przede mną, głosem pełnym trwogi
O przebaczenie prosząc. Ja mu dałem
2185Od tejże doby[82] straż nad moim ciałem,
I odtąd wszędzie zasnąć mogłem śmiało:
Padł przy mnie w bitwie ugodzony strzałą.
JUDYTA
do siebie, w pomieszaniu
Ja chcę, ja muszę… Cicho, serce zdradne.
W jakąż ja hańbę na wieczność popadnę,
2190Jeśli nie zdołam…
HOLOFERNES
ściskając jej rękę
Powiadam ci szczerze,
Judyto: gdyby mi moi żołnierze
Jeńcem przywiedli wyższego człowieka,
Nie złość spotkałaby go, lecz opieka.
2195I gdyby to był przeciwnik mój srogi,
Jak ty mi groził, jak ty patrzył dumnie,
Przeszkody bym mu usuwał z pod nogi
I włos by jemu nie spadł z głowy u mnie.
Bo ja znam tylko jeden grzech: jeżeli
2200Na wielkość mały rzucić się ośmieli,
I gdy w koronę ustroić się stara.
Toż czciłem nawet Nebukadnezara
Póki zbytecznie nie zatył. bardzo poważnie
Judyto!
2205Gdybym mógł ulec przed jaką kobiétą,
To tą kobietą ty jesteś jedyna;
I ty byś była matką mego syna,
Czyli, jak u was nazywają, żoną!
Ale nie minął okres pięciodniowy:
2210Więc gdy do jutra nie zdejmiesz mi głowy,
Jaka ci kara ma być wymierzoną?
JUDYTA
HOLOFERNES
2215
Zgoda!… Wreszcie:
Czy tak, czy owak, jutro będę w mieście.
Już moi zbrojni tak je opasali,
Ze tylko stuknąć, a brama się zwali. odpasuje miecz
Teraz ja spać chcę, udam się na łoże.
2220Jak ja, wojownik, snu czekać nie może:
Ja jemu rozkazuję; i z wysokiéj
Kolebki życia jednym żwawym skokiem
Nurzam się w morzu ciemnym i głębokiém,
Gdzie się do życia czerpią nowe soki.
2225Ty drżysz, kobieto, i cofasz się wstecz?…
Chcesz być mym stróżem?… To leży mój miecz!
Odchodzi do sypialni. Judyta idzie, tak jakby także chciała odejść, ku
drugiej stronie sceny; potem staje i wolno powraca na środek.
SCENA 5
Judyta i Mirza.
JUDYTA
Stanęłam nad tą przepaścią zbyt wcześnie,
Którą mi, Panie, ukazałeś we śnie.
Lecz gdy się rzucę w to ciemne przestworze,
2230Czy ty tam będziesz, ojców moich Boże,
Czy mnie tam przyjmiesz w ojcowskie ramiona,
Do ojcowskiego czy przyciśniesz łona,
Czy sprawisz, zgrozy nim przejmą mnie dreszcze,
By pamięć tego zagasła nade mną
2235Com uczyniła… przebóg! czegom jeszcze
Nie uczyniła? Jestem jak w noc ciemną
Ów człowiek, który w cel zakryty mierzy,
A trafić musi, bo na tym zależy
Cały byt jego. Więc oko przymyka,
2240Drży jego ręka… nacisnął… wykrzyka
Krzykiem okropnym, bo zwalił on może
To, co mu było najdroższym. O! Boże,
W umysł mój wpija się jakaś myśl dzika,
Jakobym w niego uderzając, razem
2245Zabiła siebie, za Twoim rozkazem;
Jakoby strzała w niego wymierzona
Miała się zwrócić do mojego łona;
Och! i jakkolwiek wzniosę się wysoko,
Nie może nigdzie minąć go me oko.
2250Tylko go uczcić nie mogę. I czemuż?…
Mnie się wydaje — duszo moja, przemóż[83]
Te trwogi — że on ma słuszność: na świecie
Nie ma dobrego i złego, jedynie
Wielkie i małe. Boże! Ty sam przecie,
2255Który w bezbrzeżnej panujesz dziedzinie;
Zjawiasz się tylko w gromie, w błyskawicy,
Bolesne łono rozdzierasz ziemicy,
Że buchająca z głębin moc płomienia
Oblewa grody i w popiół zamienia;
2260Z okrytych źródlisk ty wypuszczasz wody,
By przez nie całe wyniszczyć narody.
I on jest takim. Co ja mówię, Boże!
Czyż on tak moją już opętał duszę,
Że ona myśleć inaczej nie może
2265I ja żyć według jego wskazań muszę?
Ha! On mnie odwiódł od mojego Boga;
Więc zginie. Tylko jeśli zniszczę wroga,
Może Bóg moje odstępstwo przebaczy;
Więc zginie. Czuję: to przeklęte serce
2270Zdolne pokochać zbójcę i wydziercę;
Więc zginąć musi Holofern: inaczéj
Jam odtrącona. Stań przy mnie, Jehowo,
I niech w tym domu stanie się Twe słowo!
Otwiera zasłonę sypialni. Holofernes spoczywa na łożu: tarcza i zbroja
obok niego.
2275
On śpi spokojnie, mam otwartą drogę!
Lecz czyż śpiącego zamordować mogę?
Ach, niedorzeczna! Gdy go sen odleci,
Czyż ramię twoje na czyn się odważy?
Już jakby wietrzyk muska go po twarzy,
2280Niebawem we śnie może go oświeci
Błysk ducha: wtedy za późno, niewiasto!
Rzeź i pożoga czeka twoje miasto.
A gdy mu obie ręce, wśród płomieni
Dymiąca ziomków twych krew zaczerwieni,
2285Ty musisz krzyknąć: chwała tobie, chwała!
I doń się modlić, jakoś ślubowała.
Więc… Módl się za mnie, Mirzo!… Tam jest łoże,
Tu miecz… Czas nadszedł… Dopomóż mi, Boże!
Chwyta za miecz Holofernesa i wpada do sypialni: zasłona się zasuwa.
MIRZA
Panie! Bądź przy niej i wskazuj jej drogę!
2290Wątpiłam; teraz wątpić już nie mogę:
Ona to spełni! Z dala słychać muzykę i okrzyk wojenny
Co to znaczy? Biada!
Jakiż to okrzyk do obozu wpada?
Coraz to bliżej… Jeśli kto w tę stronę
2295Zaniesie kroki, jesteśmy zgubione!
Muzyka i okrzyki coraz bliższe i dziksze.
Trąby i bębny… Czy mnie słuch nie myli?
To nasi! Czyżby aż tu się przebili?
SCENA 6
Mirza — Podkomorzy, wpada z pośpiechem; następnie Judyta.
PODKOMORZY
Zbudź się, hetmanie! Zerwij się na nogi,
2300Holofernesie! Opadli nas wrogi,
A wojsko twoje przerażone stoi
Nie słysząc głosu, nie widząc twej zbroi.
Wróg zaś się wścieka, tratuje, uderza,
Na kształt dzikiego i głodnego zwierza.
JUDYTA
pod otwartą kotarą ukazuje się z mieczem zakrwawionym w ręku; pomieszana, nieruchoma
Stoi wciąż odtąd jak martwa i patrzy nieruchomo w ziemię, na mieczu wsparta.
PODKOMORZY
zagląda do sypialni i cofa się z okrzykiem na zewnątrz
SCENA 7
Judyta, Mirza. Do namiotu wkraczają: najsamprzód[84] Achior, następnie
kapłani, Najstarszy, Zbrojni, Lud, wśród którego Efraim.
ACHIOR
MIRZA
wskazując na Judytę i sypialnię
ACHIOR
podchodzi do sypialni, rozgląda się
2315
Trup bez głowy… Okropność!… Widzicie?
To Holofernes!… Któż mu odjął życie?
Spogląda na Judytę.
Ręka kobiety! klęka Boże Izraela,
Wielkim Ty jesteś na ziemi i w niebie,
2320I nie ma boga innego prócz Ciebie wstaje
Cośmy poczęli w rozpaczliwym szale,
Pozwól dokonać w dzielności i chwale.
Myśmy ciągnęli na śmierci spotkanie,
A Tyś zwycięstwem obdarzył nas, Panie!
Chce odejść. Efraim i inni już mają iść za nim, kiedy następuje wrzawa
na scenie i za sceną. Płomienie dają się spostrzegać. Wchodzą: Kapłan
i Najstarszy w uroczystym orszaku.
NAJSTARSZY
rozejrzawszy się dokoła
2325
Judyta!… przez nią wy wolni jesteście.
Gdyby Holofern dziś posiadał życie,
Żywa by dusza nie została w mieście:
Więc na wiek wieków, cześć, chwała Judycie!
WSZYSCY
JUDYTA
występuje z mieczem w ręku, jakby zbudzona z letargu
2330
Panu tylko chwała,
Nie mnie. Ja jestem podobną tej broni
Holofernesa, wrosłej do mej dłoni:
Miała go bronić i śmierć mu zadała.
NAJSTARSZY
LUD
JUDYTA
Cni obywatele,
Szydzicież sobie ze mnie? do Najstarszego Gdyby nie to,
Że mi nagroda nie była podnietą,
Sama spełniła sprawę przedsięwziętą,
2340Zamiast cudzymi rękami, dogodnie,
Musiałabym się oskarżyć o zbrodnię.
do Kapłanów
Kiedy ofiarę wasz ołtarz pochłania,
Czy o nagrodzie wy dla niej myślicie,
2345I dokuczacie jej przez zapytania,
Jakiej zażąda za krew swą i życie?
Po chwili, jak gdyby nagle przyszła jej myśl jakaś
A jednak żądam nagrody za trudy:
Tylko udzielić ślubujcie mi wprzódy.
NAJSTARSZY
do Ludu
LUD
JUDYTA
po chwili, silnie
LUD
NAJSTARSZY
cofając się, do Judyty
JUDYTA
EFRAIM
MIRZA
EFRAIM
do Najstarszego kapłana
NAJSTARSZY
z dreszczowym wysileniem
JUDYTA
EFRAIM
JUDYTA
do Ludu
Rzuca miecz. Efraim załamuje ręce i pada u jej nóg. Grupa żałobnicza
ukazuje się. Ostatni połysk palącego się namiotu. Zasłona spada.
Przypisy
Proszę czekać...
